نوروز همراه با جوان شدن جهان آفرینش از راه می‌رسد. گل و رنگ درهم آمیخته به زیبایی دشت‌های میهن ما را می‌آرایند. ایرانیان هزاران سال است از زمستان به بهار رسیدن را جشن گرفته و برای رسیدن به زندگی بهتر امیدوارنه چشم به «روزی نو» دارند.
[caption id="attachment_29650" align="aligncenter" width="567"]
از دیر باز کسانی در هر کوی و برزن با شادی و پایکوبی آمدن سال نو را به گوش مردم می‌رساندند[/caption]
از دیر باز کسانی در هر کوی و برزن با شادی و پایکوبی آمدن سال نو را به گوش مردم می‌رساندند. آتش افروزها، کوسه برنشینان، میرهای نوروزی و حاجی فیروز ... نام‌های گونه‌گون مردانی هستند که در درازنای تاریخ ایران با خوانندگی و خنیاگری مژده‌رسان سال نو بودند.
برپایه پژوهش‌های تاریخی پیشینه پیکهای نوروزی را باید تا روزگار هخامنشیان پی گرفت. روزگاری آتش افروزها باچهره‌ای سیاه شده، جامه‌ای سرخ رنگ و کلاه شیپوری با آتش بازی به پیشواز نوروز رفته تا سیزدهم فروردین با ساز و آواز در کوچه‌‌ها می‌گشتند.
برخی بر این باورند پیش از اسلام در کنار آتش افروزها، سیاهانی با رخت‌‌های رنگارنگ و آرایش تند به هنگام آغاز سال نو با نواختن دف و دایره و خواندن ترانه‌های نوروزی مردم را سرگرم می‌کردند.
[caption id="attachment_29646" align="aligncenter" width="589"]
روزگاری آتش افروزها باچهره‌ای سیاه شده، جامه‌ای سرخ رنگ و کلاه شیپوری با آتش بازی به پیشواز نوروز رفته تا سیزدهم فروردین با ساز و آواز در کوچه‌‌ها می‌گشتند[/caption]
با برآمدن اسلام و جلوگیری از آتش بازی، کوسه برنشینان جایگزین آتش افروزها شدند. آنان سوار بر خر با چهره‌هایی خنده‌‌دار و کارهای نمایشی رفتن ننه سرما را جشن می‌گرفتند.
مسعودی در مروج الذهب می‌گوید: «آیین کوسه برنشینی یا خروج‌الکوسج» از روزگار کمبوجیه به مصر، شام و یمن راه یافت. آنان نوروز را نیز گرامی داشته و به آن نوروز قبطی می‌گفتند.
میرهای نوروزی از دیگر پیکهای بهاری بودند که با پشتیبانی پادشاهان برای سرگرمی، شادمانی و خنده پیش از آمدن بهار چند روزی را بر تخت پادشاهی نشسته و به گونه نمایشی فرمان می‌راندند. در یک سده گذشته با گسترش زندگی شهرنشینی، آیین کوسه برنشینی و میرنوروزی از میان رفته و حاجی فیروزها با همان پوشش آتش افروزها به جای آتش بازی با دایره و دنبک، سرنا و دهل پیام رسان نوروز بوده‌اند.
[caption id="attachment_29649" align="aligncenter" width="840"]
نوروز خوانی ...[/caption]
برخی براین باورند حاج فیروز بازمانده آیین بازگشت سیاوش یا آفرینش دوباره است٬ چهره سیاه شده او یادآور بازگشت وی از جهان مردگان، پیراهن سرخ او نماد خون سیاوش و شادی او نمایشگر شادی زایش و رویش است. بعضی از مردم شناسان نیز پیدایش حاجی فیروز را در استوره (اسطوره) دوموزی می‌دانند. دوموزی یا «ایزدگیاه» ریشه در اندیشه‌های میانرودان دارد.
پیکهای بهاری همراه با جشن نوروز در سده‌‌های گذشته از خراسان بزرگ تا قفقاز از عراق تا مصر و از ترکیه تا دل اروپا را در نوردیده است. چنانکه «مقریزی» از جشن کوسه برنشینی در عراق و میرهای نوروزی در مصر نام می‌برد.
همچنین آدام متز داستان «دن کیشوت نوشته سروانتس» را برگرفته از آیین میرنوروزی می‌داند. بعضی نیز بازی شناخته شده «شاه و وزیر» را نو شده و دگرگون یافته میرنوروزی دانسته‌اند.
[caption id="attachment_29647" align="aligncenter" width="612"]
ننه سرما، عمو نوروز و حاجی فیروز [/caption]
آیین پیک نوروزی در تاریخ دیرینه سال ایران آنچنان با دل و جان مردم درهم آمیخته که هر قومی نامی برای آن برگزیده است. در خراسان به آن«جیگی جیگی، ننه خانم»، در آذربایجان «تکم چی و سایاچی»، در گیلان «عروس کولشی»، در مازندران «پیشخوان و سرخوان»، در قزوین «نوروز نثار» و در کردستان «امیر بهاری» گفته می‌شود.
[caption id="attachment_29648" align="aligncenter" width="534"]
آئین تکم گردانی سالیان پیش با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان و بویژه استان اردبیل عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن عید نوروز، مردم به انتظار تکمچی می‌نشستند و انتظار داشتند که تکمچی سمبل نشاط بهاری آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد[/caption]
اگر در تاریخ آرش کمانگیر، ابومسلم، یعقوب‌لیث، بابک خرمدین، حسن صباح از یک سو و رودکی، فردوسی، حافظ، مولوی و سعدی از سوی دیگر قهرمانان و چهره‌های ملی ما به شمار می‌آیند. آتش افروزها، کوسه برنشینان، میرهای نوروزی وحاجی فیروزها نیز مردان گمنامی هستند که آیین‌‌ها، باورها، تاریخ و فرهنگ ایران را سینه به سینه پاسداری کرده و با شورآفرینی امید به آینده را به ویژه در دوره‌‌های سیاه تاریخ ایران در دل مردم زنده نگه داشتند. چنانکه در جنبش شعوبیه و مبارزه با روش‌های نژاد پرستانه خلفای بنی عباس نقش آنان را نباید نادیده انگاشت. پیکهای بهاری را نباید تهی‌دستانی دانست که برای تکه نانی می‌خوانند و می‌نوازند ... تاریخ ایران بسیار به آنها بدهکار است.
یاری‌نامه (منابع):
جهان فروری٬ بهرام فره وشی
گاه شماری و جشن های ایران باستان، هاشم رضی
نوروز جشن نوزایی آفرینش، علی بلوکباشی
پیکهای نوروزی، سید‌احمد وکیلیان
جستارهایی درفرهنگ ایران
مهرداد بهار..
نظر شما