چمدان: ارگ بم با همه مشکلاتش امید می‌خواهد. مردم بم دوست دارند چهره دیگری از شهر را به گردشگران نشان بدهند و امید دارند روزی اینجا هم به یکی از مقاصد اصلی گردشگری تبدیل شود. حالا بم پس از زلزله به غیر از ارگ بم دو اثر ثبت جهانی دیگر هم دارد قنات اکبر آباد و قاسم آباد و باغاتی که به یمن دست‌های بخشنده این قنات‌های رخشان هنوز سبز است.

بی‌شک پس از سال‌ها، ارگ بم اوضاع بهتری نسبت به سال‌های نخست دارد اما همچنان از مشکلات عدیده‌ای رنج می‌برد. هنوز هم گهگاهی کارگران دست به دامان رسانه‌ها می‌شوند تا حقوقشان را دریافت کنند و هنوز زاغه نشینان در شهرک امیرالمومنین سکنی دارند. اما بم سر خم نکرده و چشم به آینده دارد.

یک سال پس از وقوع زلزله ویرانگر پنجم دی ۱۳۸۲، «بم و منظر فرهنگی آن» در فهرستِ میراث جهانی ثبت شد و چون زلزله به ارگ و سایر آثار میراثی بم آسیب جدی رسانده بود در فهرست «میراثِ در خطرِ جهانی» قرار گرفت و مهلت یافت تا با انجام تمهیدات لازم و اجرای برنامه‌های مختلف حفاظتی، مرمتی و باستان‌شناختی خطرات و تهدیدات آن رفع شود و پس از آن در فهرست عادی میراث جهانی قرار گیرد. البته ارگ بم جزو آن دسته از آثاری بود که در اثر صدماتِ ناشی از وقوع عوامل طبیعی در فهرست میراث در خطر قرار گرفته بود، نه به دلیل عدم کفایت و قصور مسؤولان اجرایی و دولتی یا سایر عوامل انسانی. بنابراین از نظر منطقی نه تنها حضور این اثر در فهرست «میراث در خطر جهانی» برای دولت ایران یک عیب به شمار نمی‌رفت، بلکه می‌توانست از کمک‌ها و توجهات ویژه یونسکو بهره‌مند باشد.

[caption id="attachment_198196" align="aligncenter" width="700"] ارگ بم به مساحت 200 هزار متر مربع در نزدیکی شهر بم و در جنوب شرقی ایران و در حاشیه کویر لوت واقع شده و از جمله قلعه‌‌های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می‌رود |  این بنا با قدمت 2 هزار و 500 سال تا 2 قرن پیش سکونتگاه مردم این منطقه بوده است | عکس: ایرنا[/caption]

این درحالی است که به گفته برخی کار‌شناسان، با اصرار مسعود علویان صدر معاون اسبق میراث فرهنگی دولت دهم و در میان تعجب و حیرت بازرسان و کار‌شناسان یونسکو به خاطر این همه اصرار مدیریت میراث فرهنگی ایران برای خروج ارگ بم از این فهرست که قطع کمک‌ها و توجهات ویژه کمیته میراث جهانی را به همراه داشت، در نهمین سال از 15 سال مهلت یعنی در خرداد ۹۲ و در سی و هفتمین اجلاس یونسکو در کامبوج، این اثر از فهرست «آثار در خطر جهانی» حذف و به فهرست عادی وارد شد تا به زعم مسؤولان وقت میراث فرهنگی دولت دهم برگ زرینی در کارنامه دولت دهم مبنی بر تسریع خروج اثر جهانی از فهرست آثار خطر رقم بخورد! امری که ممکن است مشکلاتی را به همراه داشته باشد.

هر چند شاید بودجه ارگ بم نسبت به گذشته افزایش یافته است اما کسی از خاطر نمی‌برد که بودجه بازسازی ارگ بم در طول این سالیان آنقدر قطره چکانی تزریق شده که شاید 50 تا 60 سال طول بکشید تا این اثر فاخر بازسازی و مرمت شود! این درحالی است که به غیر از ارگ بم بیش از ۱۵۰ اثر و محوطه تاریخی در «منظر فرهنگی بم» قرار دارد که گفته می‌شود به دلیل نبود اعتبارات، برنامه‌ای منسجم برای شناخت و حفاظت و معرفی آن‌ها در نظر گرفته نشده ‌است. خودمحوری برخی از مسؤولان و فاصله گرفتن از دیدگاه‌های کارشناسی و تخصصی در حوزه‌های مدیریتی شاید یکی از مهمترین ضرباتی است که در طول این سالیان به ارگ بم وارد شده است.

[caption id="attachment_198203" align="aligncenter" width="700"] مرمت‌های ارگ بم |عکس: ابوذر احمدی‌زاده[/caption]

از سویی همچنان در سال 97 زاغه‌نشین‌های شهرک زورآباد و حلبی‌آباد که به شهرک امیرالمؤمنین معروف است روی گسل‌ها زندگی می‌کنند و هیچ اقدامی در این زمینه انجام نشده است. مردمی فقیر که روزگاری صاحب خانه بودند و زلزله بم آنها را آواره کرد تا با سکنی گزیدن در کانکس‌هایی در حاشیه بم به زندگی خود ادامه دهند. زاغه‌نشینی‌های درون عرصه میراث جهانی بم هنوز وجود ادامه دارد و در واقع هنوز این اثر میراث جهانی در خطر است!

[caption id="attachment_198201" align="aligncenter" width="600"] زاغه‌نشینی در شهرک امیرالمونین بم[/caption]

برخی کارشناسان هم معتقدند مرمت‌های ارگ بم با اصالت مجموعه همخوانی ندارد. اصل باید حفاظت و نگهداری باشد نه بازسازی یا زیباسازی. از سویی به گفته کارشناسان در پرونده بم، ارگ بم به عنوان یک اثر تنها و مجزا ثبت نشده است، بلکه شبکه‌ای از آثار، اعم از قلعه‌ها و محوطه‌ها و قنات‌ها و باغ‌شهر و موارد دیگر به عنوان «منظر فرهنگی بم» ثبت شده‌اند.

پیشنهاد این موضوع نخستین بار توسط دکتر شهریار عدل مطرح شده که به خاطر سال‌ها پژوهش در پهنه جهان ایرانی و دید جامع و اشرافی که به مسایل باستان‌شناسی دارد، موقع زلزله موضوع بم را در قالب «منظر فرهنگی» پیشنهاد و پرونده آن را تدوین کرده بود.

با این حال، همچون سال‌های قبل از زلزله، آن طور که باید به این موضوع توجه نشده و مدیریت‌ها همچنان بر روی ارگ بم متمرکز بوده‌اند نه بر روی منظر فرهنگی بم. این درحالی است که دو قنات اکبرآباد و قاسم آباد بم هم دو ثبت جهانی شده‌اند و به همراه باغات اطراف ظرفیت خوبی برای جذب گردشگر دارند.

به نظر می‌رسد، نگاه و دید جامعی به موضوع منظر فرهنگی در بم مانند سایر آثار ثبت جهانی وجود ندارد و در سطوح مدیریتی این موضع مد نظر قرار نگرفته است. این در حالی است که گزارش عملکردهای علمی و تخصصی چندانی تا کنون در خصوص بم انتشار نیافته است همچنان که عبور جاده آسفالت کرمان - بم از دل عرصه شهر تاریخی بم خساراتی به آن وارد کرده است.

 

[caption id="attachment_198204" align="aligncenter" width="700"] عکس: ابوذر احمدی زاده[/caption]

[caption id="attachment_198205" align="aligncenter" width="700"] مرمت‌های ارگ بم | عکس ابوذر احمدی زاده[/caption]

[caption id="attachment_198209" align="aligncenter" width="1050"] ارگ بم در زلزله[/caption]







[related-post id="3202"]

[related-post id="198236"]