چمدان :   علیرضا انیسی با اعلام این مطلب در نشست تخصصی «زلزله و میراث فرهنگی»، به برگزاری نخستین همایش زلزله با موضوع مقاوم سازی بناهای تاریخی، در سال گذشته و به دست امدن نتایج نسبتا موفقی از آن اشاره کرد و گفت: دومین همایش زلزله با موضوع مقاوم سازی بناهای تاریخی در سال آینده برگزار می‌شود و قرار است در آن به ایجاد دید وسیع‌تری درباره بناهای تاریخی و موضوع زلزله کمک برسیم.
وی با ابراز تاسف از غفلتِ نسبت به وقوع زلزله گفت: ما هرگز جدی به زلزله نمی‌پردازیم و اگرچه در سخن آن را مهم می دانیم اما در عمل به آن توجهی نمی‌شود. بنابراین لازم است دیدگاه نسبت به این اتفاق تغییر کند، باید دقت کنیم که چیزی به نام سانحه و حادثه بسیار جدی است و مقدمه رخداد یک بحران محسوب می‌شوند.

او درادامه به فقدان نیروی انسانی ماهر و آگاه به موضوع زلزله در حوزه میراث فرهنگی اشاره کرد و یکی از دلایل این امررا سختی موضوع و نبود تجربه لازم در این مقوله در کشور دانست.

انتقاد از حذف دروسِ "زلزله" در دانشگاه

این عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، نبود آموزش لازم در سطح دانشگاهی را از دیگر مشکلات موجود در این حوزه دانست و گفت: متخصصان در حوزه ساختمان و مهندسی سازه، با سیستم‌های سنتی سازه‌ ای ناآشنا بوده و حتی آنها را قبول ندارند و گاه دخالت‌های آنها باعث تخریب بیشتر و تزلزل اثر می‌شوند.

او در ادامه با اشاره به آشنایی بسیار کلی متخصصان مرمت درباره زلزله، از حذف دروس "مدیریت بحران و بناهای تاریخی" و  "مقاوم سازی بناهای تاریخی دربرابر زلزله" در رشته مرمت انتقاد کرد.

انیسی با اشاره به وجود بروکراسی بسیار سخت در نظام دستگاه اداری، این بروکراسی را عاملی دانست که باعث می‌شود پیشنهاد همکاری به سایر نهادها بسیار سخت و طولانی باشد و ادامه داد: در قرن ۲۱ در حوزه حفاظت از بناهای تاریخی و میراث فرهنگی، دو موضوع "مدیریت بحران با هدف کاهش اثرات حوادث بر انسان و جامعه انسانی" و " توسعه پایدارو نقش میراث فرهنگی" وجود دارد.

او در ادامه پیشنهاد ایجاد پایگاه پژوهشی مدیریت بحران و میراث فرهنگی در پژوهشگاه را مطرح کرد.

جایگاه اجتماعی موزه‌ها، از کمک به موزه در شرایط بحران جلوگیری می‌کند

 شهرزاد امین شیرازی، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه‌ی این نشست با اشاره به این که ایران در منطقه خاورمیانه بعد از ترکیه دومین کشوری است که تحت تاثیر زلزله قرار می‌گیرد، به بیان نکاتی فنی از این رخداد طبیعی پرداخت و گفت: تبعات زلزله به صورت دومینو دامنگیر موزه‌ها نیز خواهد شد. در برخی از قسمت‌ها بعد از زلزله بحران آتش‌سوزی رخ می‌دهد، چون همه تهران لوله‌کشی گاز شهری دارد، از این بابت بسیار آسیب‌پذیریم.

او با اشاره به آسیب پذیری آثار موزه‌ها نسبت به آبی که برای خاموشی آتش استفاده می‌شود، طغیان عوامل بیولوژیک، سرقت و جابه‌جایی نامناسب آثار را از تبعات زلزله در موزه‌ها نام برد و تاکید کرد: تبعات زلزله به شدت آسیب‌رسان‌اند.

وی با تاکید بر ضرورت پشتیبانی قوی و مطمئن از تیم‌های بحران، اظهار کرد: پشتیبانیِ درست تنها در صورت وجود پروتکل‌ها، قوانین و مقررات مدیریت بحران امکان‌پذیر است.

امین شیرازی همچنین با اشاره به جایگاه اجتماعی موزه‌ها در زمان بحران، اضافه کرد: در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت که دغدغه نیروهای امدادی و حفاظتی، مراقب از موزه‌ها باشد. از سوی دیگر شبکه پشتیبانی هنوز طراحی نشده است، اگر به طور مثال یکی از موزه‌ها در منطقه ۱۲ دچار مشکل شود، به هیچ عنوان شبکه پشتیبانی برای آن طراحی نشده است و باید به طور جدی به آن فکر کرد.

ضرورت تهیه گزارش‌های فنی در میراث فرهنگی

ناصر نوروززاده چگینی، عضو هیأت مدیره ایکوموس ایران نیز در سخنانی درباره‌ی تهدیدها، تنگناها و فرصت‌های پس از زلزله بیان کرد: گزارش‌هایی که در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره سوانح به مدیریت‌ها ارسال می‌شود، معمولا کارشناسی شده نیستند، این گزارش‌ها بیشتر گزارش‌های اطلاعاتی و گزارشی از اتفاقات و تخریب‌هاست.

وی هدف از ارسال این گزارش‌ها را دریافت اعتبار برای مرمت این آثار اعلام کرد و پیشنهاد داد: در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مانند سایر سازمان‌ها گزارش‌های فنی که با حضور متخصصان تهیه و چاپ شده و آن‌ها به عنوان اسناد ملی باقی می‌ماند.
او با اشاره به وجود ۹ گسل اصلی در کشور، به تشریح این گسل ها پرداخت و با تاکید بر لزوم توجه به این گسل‌ها گفت: بسیاری از محوطه‌های زیستی ما در مسیر این گسل‌ها قرار دارند و اگر آماده نباشیم آسیب‌های زیادی به ما می‌رسد.

وی  با اشاره به وجود زلزله‌ها در مشاهدات باستان‌شناسی در نقاط مختلف ایران نیز گفت: به طور مثال در "بویین زهرا" از هزاره سوم زلزله اتفاق افتاده و در "آق تپه" در عشق آباد ترکمنستان در هزاره دوم زلزله رخ داده است.  همچنین براساس متون درباری دوره آشوری در قرن‌های ۱۲ و ۱۳ قبل از میلاد زلزله و مرمت بناها  رخ داده است.

چگینی در ادامه به تهدیدهایی که  زلزله در جامعه دارد، اشاره کرد و گفت: در بازدید از مناطق زلزله زده شاهد بودیم که آثار خسارت زیادی ندیده بودند اما زندگی مردم به شدت آسیب دیده بود و همین آسیب به زندگی مردم می‌تواند در آینده باعث تغییراتی در سبک زندگی، فرهنگ و نوع نگاه مردم و سازه‌هایشان شود.

او افزود: در حوزه میراث فرهنگی نه تنها در زمینه رصد بناهای تاریخی مسئول هستیم بلکه باید به تخریب‌هایی که در فضای زندگی مردم به وجود آمده نیز توجه کنیم مردمی که سنت‌ها، آداب و زندگی خاص خود را دارند و زلزله سنت‌ها و آداب و زندگی آنها را مورد تهدید قرار داده است.

این عضو هیأت مدیره ایکوموس ایران با اشاره به تخریب روستاها در اثر زلزله کرمانشاه گفت: در برخی موارد از روستاییان خواسته می‌شود در محل دیگری خانه‌های خود را بنا کنند که گاه این محل روی محوطه تاریخی است و همین امر بسیار آسیب و از بین رفتن محوطه‌ی تاریخی می‌شود.

او همچنین از روستاهایی خبر داد که روی محوطه تاریخی قرار داشته و براثر زلزله تخریب شده‌اند و بیان کرد: از آنها خواسته می‌شود همانجا را بازسازی کنند، که  این اقدام نیز به معنای نابودی محوطه تاریخی خواهد بود. با استفاده از این فرصت باید با بنیاد مسکن هممکاری کرده و تصمیمات درستی گرفت.

 آوار زلزله بر روی آثار هزاره دوم

سید محمد بهشتی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در سخنانی با بیان این‌که ایران اخیرا زلزله‌خیز نشده و آن پدیده جدیدی نیست، گفت: این نکته که ما به تازگی نسبت به بحث زلزله توجه می‌کنیم، نشان می‌دهد نسل‌های اخیر ما درغفلت بوده‌اند و گرنه پدیده زلزله از صدها هزار سال قبل از پیدایش بشر در این سرزمین وجود داشته و هیچ انسانی  در این سرزمین به دنیا نیامده و عمر نکرده مگر این‌که در این سرزمین حتما تجربه چند زلزله را پشت سر گذاشته است.

او با اشاره به این نکته که امروز زلزله تهدید، تخریب، ضایعات و خسارات دارد، گفت: زلزله‌های گذشته نیز همین عوارض را داشته است اما این که امروز ما هنوز در این سرزمین هستیم نشان می‌دهد گذشتگان راه حل‌هایی را برای تداوم زندگی در این سرزمین پیدا کرده بودند وگرنه همه از بین می‌رفتند.

وی در ادامه به حفاری‌های شهر تبریز اشاره کرد و گفت: در حفاری‌هایی که در کنار مسجد "کبود" متعلق به دوره ایلخانی – تیموری انجام شده، در عمق ۱۷-۱۸ متری آثار هزاره دوم به دست آمد و بالای آن فقط آوار زلزله وجود داشت. یا در یک گورِ دوران اسلامی در عمق ۱۴ متری در جلوخان مسجد جامع قزوین آوار زلزله وجود داشته است.

حتما مردم ایران در گذشته راهکاری برای مقابله با زلزله داشته‌اند

بهشتی دستیابی به آب از طریق قنات‌ها را بسیار خلاقانه دانست و این پرسش را مطرح کرد که «چگونه ایرانی‌ها برای دستیابی به یک منبع کاملا پنهانی به اسم آب زیرزمینی به خلاقیتی به نام قنات دست پیدا کردند، اما همان انسان‌ها در برابر زلزله فقط تسلیم بوده و دست‌ها را بالا می‌بردند؟" معتقدم نمی‌توان این تصور پذیرفت، حتما مردم این سرزمین راهکارهایی برای مقابله با زلزله داشته‌اند.

وی با بیان این نکته که در مقوله توجه به آثار تاریخی در نسبت با زلزله،  تمرکز روی تخریب ناشی از زلزله و راه‌های پیشگیری از آسیب و مقاوم سازی است، گفت: متاسفانه اصلا توجهی نداریم که از این آثار می‌توان درس گرفت که چگونه باید در این سرزمین زندگی کنیم و با پدیده‌ای مثل زلزله مواجه شویم.

بی توجهی به راهکارهای گذشتگان در مقابل زلزله

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه اظهار کرد: من در این سال‌ها و در میان این همه همایشی که تاکنون حداقل بعد از زلزله بم برگزار شده است، ندیدم که یک نفر درباره راهکارهایی که گذشتگان ما در مواجه با پدیده زلزله داشتند، صحبت کند بلکه بیشتر تمرکز روی اصلاح خرابی‌ها بوده است.

او با اشاره به این که این دیدگاه تنها به پدیده زلزله محدود نمی‌شود،‌ افزود: این نگاه درباره همه بلایای طبیعی یا بحران‌های این سرزمین وجود دارد و فکر نمی‌کنیم که در برابر این بلایا چه تمهیداتی داشته باشیم.
مهندسی ما خسارت وارد می‌کند

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان این نکته که امروز مهندسی ما خسارت ایجاد می‌کند، گفت: در شهر ماسوله پل می‌ساختند تا با سیل خراب شود تا شهر آباد بماند، اما ما امروز پل می سازیم که خراب نشود و به همین دلیل شهر در اثر سیلی که آیین‌نامه‌های ما را مراعات نمی‌کند و می‌آید، خراب می‌شود.

بهشتی بیان کرد: ما از تجربه تاریخی زیست در سرزمین‌مان، بیشتر از هر جای دیگری می‌توانیم یاد بگیریم که امروز با آنومالی‌ها  در سرزمین خود چه کنیم، این در حالی است که اصلا این پرسش را مطرح نمی‌کنیم و به همین دلیل این بلاها سرمان می‌آید.

مسابقه خالی کردن دل مردم راه انداخته‌ایم، موش آدمخوار چه صیغه‌ایست؟

او در ادامه با کنایه به انتشار خبر ۷۰ میلیون موش آدمخوار در تهران گفت: متاسفانه در حال حاضر مسابقه خالی کردن دل مردم راه افتاده است این در حالی است که راه حل درستی به مردم برای زندگی بین دو بحران نمی دهیم.

بهشتی با مثبت دانستن استفاده از علوم مختلف و تجربه‌های همه دنیا گفت: اما چرا از تجربه های خانه خودمان استفاده نمی کنیم؟ تجربه هایی که درس های بزرگی می تواند داشته باشد، درس هایی که لازم نیست بیاموزیم و فقط کافی است آنها را به یاد بیاوریم. مشکل ما نبود دانش و جهل نیست بلکه دچار آلزایمر و فراموشی شده ایم وگرنه در زبان، آیین، الگوهای زیستی و ناخودآگاه ما همه این ها وجود دارد.

او با بیان این نکته که ما از حدود ۶۰-۷۰ سال پیش دچار این نسیان شده ایم، نحوه مصرف آب در خانه ها و تولید زباله در  ۷۰ سال پیش را با امروز مقایسه کرد.

دلیل اصرار به استفاده از خشت

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، با تاکید بر لزوم یادآوری گذشته ،گفت:  مردم ایران در سرزمینی کوهستانی که سنگ سهل الوصول ترین مصالح برای ساختمان در آن بوده، همیشه اصراربه استفاده از خشت داشتند، پس چطور شد که در ۵۰-۶۰ سال گذشته ایران رتبه نخست را در مصرف سنگ به دست آورد و هیچ کس هم اعتراضی نکرد.

او شیوه استفاده از مصالح را بلهوسانه دانست و گفت: استفاده از سنگ در همه جای دنیا نشانه اشرافیت است اما ما گمان می کنیم استفاده از سنگ در نمای ساختمان از جمله  واجبات است.

وی خطاب به متخصصان پرسید: آیا یکی از بزرگترین تهدیدها هنگام زلزله ، جدا شدن همین سنگ ها از ساختمان ها نیست؟ آیا این سنگ ها جان افرادی که موفق شده اند از ساختمان ها بیرون بیایند را تهدید نمی کنند؟  چطور بعد از زلزله باید این سنگ ها را جمع کرد تا راه باز شود؟