سال 1888، فردی به نام جرج کارزن که بعدها فرمان روای کل هندوستان شد، در مسیر جاده ابریشم قدیم و هنگام عبور از سمرقند، ریگستان را «اصیل‌ترین میدان عمومی جهان» نامید.
[caption id="attachment_6832" align="aligncenter" width="1200"]
میدان ریگستان │ سه سازه بزرگی که اطراف این میدان را احاطه کرده‌اند، مدرسه اسلامی هستند. اولین آن‌ها را الغ‌بیگ، نوه تیمور در 1417 میلادی ساخت[/caption]
این ساختمان‌ها، میدان ریگستان و دیگر عجایب سمرقند عهد تیموری نتیجه تلاش صنعت‌گران و معمارانی است که از سراسر امپراتوری گورکانیان ایران (تیموریان) در قرن هشتم هجری (قرن چهاردهم میلادی) به این شهر فراخوانده شدند. تاثیر این معماری و اشکال نقش بسته بر دیوارهای این بناها روی شهرهای دیگر دنیای قدیم تاثیر گذاشتند. بناهای تاریخی صفویان در ایران و معماری گورکانیان هند (مغولان هند) با الهام از معماری عهد تیموری شهر سمرقند و به‌ویژه میدان ریگستان ساخته شده‌اند. در مسجد امام در اصفهان، تاج‌محل در آگرا و حتی در مسجد اوایل قرن بیستم شهر سن‌پترزبورگ روسیه ردپایی از ریگستان را می‌توان دید.
پس بی‌دلیل نیست که نویسنده کتاب هزارویک‌شب، شهرزاد را در کاخ‌های سمرقند می‌نشاند تا قصه‌هایش را روایت کند. این شهر زمانی در مسیر جاده ابریشم قدیم بود و نبض حیاتش با حضور مردمانی ضربان داشت که از سرزمین‌های مختلف به آنجا می‌آمدند و بنابراین می‌توان گفت که اینجا زمانی سرزمین عجایب معماری اسلامی و مرکز بزرگ آموزش بود.
[related-post id="3520"]
[caption id="attachment_6831" align="aligncenter" width="600"]
مجسمه‌های برنزی ساربان و کاروان شتر که در جاده ابریشم پیش می‌روند│ اثری تاریخی نزدیک به میدان ریگستان سمرقند[/caption]
میدان ریگستان در ابعاد حدود 110 در 60 متر است و با بازارها و کاروانسراها و مدارس دینی آراسته شده است. سمرقند دست‌کم 2.5هزاره قدمت دارد که در بیشتر عمرش به‌عنوان میانه‌راه محل اتصال آسیا و اروپا شناخته می‌شد. درطول تاریخ، این شهر تحت سلطه ایرانیان، یونانیان، ترک‌ها، مغول‌ها، چینی‌ها و روس‌ها قرار داشته است. اسکندر مقدونی در قرن چهارم پیش‌از میلاد از اینجا عبور کرد. دو دانشمند و جهانگرد چینی به‌نام‌های فاکسیان و شوآن‌زانگ، جهانگرد مراکشی ابن بطوطه و بازرگان ایتالیایی مارکو پولو همگی درباره این شهر نوشته‌اند. چنگیزخان مغول در قرن 13 میلادی سمرقند را با خاک یکسان کرد، اما تیمور لنگ در قرن چهاردهم، با آنکه خود در فتوحاتش خون فراوان ریخت و کشتار بسیار کرد اما سمرقند را دوباره ساخت و به‌اتفاق نوه‌اش الغ‌بیگ، آن را به شهری تبدیل کرد که هرگز پیش‌از آن دیده نشده بود.
[caption id="attachment_6828" align="aligncenter" width="1000"]
مسجمه ساربان و کاروان شتر از زاویه‌ای دیگر │ میدان ریگستان با چشم‌انداز مدارس اسلامی[/caption]
در واقع می‌توان گفت بیشتر آنچه امروز از معماری دوره تیموریان در سمرقند باقی مانده در دوره حکومت الغ‌بیگ، نوه تیمور و بعد از او ساخته شده است.
برای مثال، سه سازه بزرگی که اطراف میدان ریگستان را احاطه کرده‌اند، مدرسه اسلامی هستند که اولین آن‌ها را الغ‌بیگ در 1417 میلادی ساخت. او که خودش منجم و ریاضی‌دان بود، دانشمندان بسیاری را برای کار و آموزش به سمرقند دعوت و این شهر را به پایتخت روشنفکری منطقه تبدیل کرد. بر سردر مدرسه بیگ نقشی از ستاره‌ها کشیده شده که بی‌شباهت به آثار ون‌گوگ نیست. او بعدها رصدخانه‌ای بنا نهاد و فهرستی جامع از ستاره‌ها از قرن دوم میلادی، زمان بطلمیسون گردآوری کرد. الغ‌بیگ فرزند سلطان‌شاهرخ و گوهرشادآغا بود که هر دو هنردوست بودند و به‌خصوص گوهرشادآغا مسجدجامع مشهد را بنا نهاد که امروزه به مسجد گوهرشاد معروف است.
اما سمرقند هم مانند بسیاری دیگر از شهرهای تاریخی آسیای مرکزی و خاورمیانه امروزه به دست قدرت‌های دوران جدید محروم نگه داشته شده است.
[related-post id="3041"]
[caption id="attachment_6830" align="aligncenter" width="1200"]
گوری امیر│ مقبره تیمور لنگ در سمرقند ازبکستان است. معماری این مقبره نقش مهمی در تاریخ معماری ایرانی-مغولی ایفا کرد و بعدها در مقبره‌های بزرگ امپراتوری گورکانیان هند ازجمله باغ بابر در افغانستان امروزی، قبر همایون‌شاه در دهلی و تاج‌محل در آگرا از معماری الهام گرفته شد[/caption]
نظر شما