چمدان : نقش‌های اسلیمی، ختایی و گل و بوته کاشی‌ها بر پیکر مساجد و کاخ‌ها گویی نقش هزار رنگ قالی ایرانی را با شیدایی هنر خوشنويسی، تشعير، تذهيب آيات و اشعار پیوند زده است تا باغی بی‌خزان در دشت هنر ایران به تصویر بکشد شاید هم آبی فیروزه‌‌ای کاشی‌ها حسرت آب در دل کویر را به نمایش می‌گذارد و آبی لاجوردی‌شان در پیوند با آسمان، تأمل و تدبر ایرانیان در جهان هستی را، بویژه آن که گوش هنرمندی این نجواهای آسمانی و زمینی را بشنود و با دستان خویش نقش خاطره حک کند بر دل دیواره های یک شهر. و استاد علی اصغر کاشی تراش به این عشق مبتلا بود. سخت است در خانواده‌ای هنرمند پرورش پیدا کنی و سودای هنرپروری را از ذهن بیرون کنی.

[caption id="attachment_5411" align="alignright" width="1000"] تئاتر شهر[/caption]

استاد اصغر کاشی تراش هم چنین تقدیری برایش رقم خورد تا در خانواده ای هنرمند چشم به جهان بگشاید و صبح روز چهارشنبه 24 آبان ماه 1396بر اثر کهولت سن از دنیا برود. پیکر این هنرمند شهیر  امروز پنجشنبه 25 آبان در بهشت سکینه کرج به خاک سپرده شد و روحش آرام گرفت.

استاد عبدالرحیم كاشی تراش 

اما استاد اصغر کاشی‌تراش کیست و خاندان او چه کسانی بودند؟ مرحوم استاد عبدالرحیم  كاشی تراش پدر پدربزرگ مرحوم استاد اصغر کاشی‌تراش، در دوران ظل السلطان در اصفهان كار گاه كاشی سازی معروفی داشت و تمام رشته‌های طراحی نقوش و گره سازی، رنگ و لعاب، چرخ كاری، معرق كاری، هفت رنگ و سایر انواع كاشی را با همكاری استادان ماهر و كارگران با تجربه بر طبق اسلوب قدیم كه از دوره صفویه سینه به سینه باقی مانده بود تهیه می‌کرد.

استاد عبدالرحیم رموز فنی و طریقه مخصوص رشته‌های مختلف كاشی سازی را به 5 فرزند خود كه به تدریج یكی بعد از دیگری در كارگاه او به كارآموزی مشغول می‌شدند آموخت، ولی مرحوم استاد حسین بیش از برادران خود در جستجوی نكات مبهم بود و پیوسته با سایر استادان به بحث می‌پرداخت.

[caption id="attachment_5417" align="aligncenter" width="800"] سفارت سابق ایران در واشنگتن[/caption]

در سال 1307 استاد عبدالرحیم بدرود حیات گفت، ولی كارگاه كماكان به سرپرستی فرزندان هنرمند او كه هر كدام استادكار بودند به كار ادامه می‌داد.

استاد حسین کاشی تراش

استاد حسین در تمام كارهای مهمی كه پدر و برادرانش به عهده داشتند مانند كاشی كاری‌های باغ نو ظل السلطان و مدرسه چهار‌باغ اصفهان و ساختمان‌های سردار اسعد و سردار محتشم بختیاری و غیره شركت مؤثر داشت. چند سال بعد از فوت پدر و برادرش، استاد محمد و استاد محسن دار فانی را وداع گفتند.

در مجله «هنر و مردم» بهمن 42 شماره 16، افزون بر این درباره استاد حسین گفته است: «استاد حسین در زمان سلطنت رضا خان پهلوی  بنا به سفارش پروفسور پوپ ایران شناس معروف، سر در مسجد شاه اصفهان را با مقیاس دو سوم تهیه کرد. همچنین به خرج پروفسور پوپ به اتفاق برادرش مسافرتی به فرانسه كرد و در «آنگن» پاریس كاشی كاری‌های یك سردر و سالن بزرگ آن را در مدت یك سال به انجام رسانید كه هم اكنون باقی است.»

[caption id="attachment_5415" align="aligncenter" width="582"] کاخ مرمر[/caption]

استاد حسین با كمك فرزندان هنرمندش بیشتر تعمیرات اساسی كاشی‌های گنبدها، بقعه‌ها، رواق امامزاده‌ها و اماكن متبركه را كه در اطراف تهران و اصفهان واقع شده است انجام داده و همچنین طرح گره سالن خاتم كاخ مرمر، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، مسجد جامع از آن اوست و  کاشی کاری سردر قاپوی قزوین از طرف اداره كل باستان شناسی به او واگذار شده بود . همچنین  كاشی‌كاری‌های سردر شعبات بانك ملی ایران در مركز و شهرستان‌ها به سرپرستی او ساخته شده است.

[caption id="attachment_5406" align="aligncenter" width="800"] سردر عالی قاپو قزوین[/caption]

فرزند ارشد استاد،  در دوره پهلوی از طرف وزارت امور خارجه به امریكا اعزام شد و كاشی كاری‌های سردر و داخل بنای سفارت ایران را تهیه كرد.

استاد محمد علی كاشی تراش

همین مجله  هنر و مردم آذر 1350 شماره 110، در مورد مرحوم استاد محمد علی پسر مرحوم استاد حسین آورده است: «چون اجداد و نیاكان و مخصوصاً پدرم اهل هنر و سازنده كاشی و نیز معرق ساز بودند، بالطبع من هم به این كار متوجه شدم و خیلی زود حس كردم كه این توجه من به یكنوع عشق پرشور به این هنر باستانی سرزمینم تبدیل شده است. به گونه‌ای كه از پانزده سالگی به طور جدی و قطعی راه زندگی من كاشی سازی، طراحی، شناسایی رنگ‌ها و جفت و جور كردن تكه تكه‌های كاشی‌های رنگ به رنگ شد و تا این زمان كه حدود 32 سال از آن روزگار می‌گذرد من به طرح نقشه، به پخت كاشی، به تراش آن و به گره زدن تراشه و قطعه‌های رنگی كاشی و بالاخره به سوار كردن آن برروی دیوار پرداخته‌ام.»

[caption id="attachment_5402" align="aligncenter" width="254"] مرحوم استاد محمد علی کاشی تراش فرزند استاد حسین کاشی تراش[/caption]

به گزارش چمدان، مرحوم استاد محمد علی كاشی تراش، در شهر هنر آفرین اصفهان چشم به جهان گشود. او درباره پدرش چنین گفته است: «پدرم هنرمند عجیبی بود، به همین حساب علاقه فراوانی به این مملكت و باین آثار باستانی داشت. گویی خود را موظف می‌دانست كه هرچه بیشتر در حفظ و حراست گوشه‌های ناپیدای این هنر دیرین كه صددرصد رنگ و جلای ایرانی دارد، كوشش كند. این حال و احساس از دیرباز در خانواده ما بود، اما در سر پدرم شور دیگری بود و به همین جهت ما ابتدا با نوعی احترام به این عشق راستین پدرمان به یادگیری ابتدایی‌ترین مراحل كار كاشی سازی پرداختیم، تا آنكه بعدها به طور كلی خود در این دریای پرشور و پرجذبه غرق شدیم.»

ولی او از حدود دهه سی مقیم تهران شده  بود تا بتواند هر چه بیشتر در شناساندن و توسعه كار خود بكوشد. از جمله آثاری که به دست این استاد هنرمند بوجود آمده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :

• بازسازی و تعمیرات كاشی كاری‌های صحن آرامگاه شیخ صفی و شاه اسماعیل در اردبیل كه خود از نوع بهترین كارهای معرق است.

[caption id="attachment_5412" align="aligncenter" width="864"] آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی[/caption]

• ساختن مجدد كاشی كاری‌های كاخ گلستان – كه از نظر سطح بزرگترین كار استاد است.


• طرح، ساختن و پیاده كردن كلیة كاشی كاری‌های سفارت ایران در واشنگتن كه از جمله كارهای پرارزش محمد علی كاشی تراش است و كلیه كسانی  كه از نزدیك این كار جالب را دیده‌اند هنر طراح، تركیب رنگ و ظرافت و قدرت شناخت گره‌ها را در كار این استاد ایرانی ستایش كرده‌اند.


• ساختن كاشی كاری‌های كاخ صاحبقرانیه كه خود نوعی كوشش برای ایجاد زمینة جالب‌تر در این رشته است.


• ساختن كاشی كاری‌های سردر بزرگ كاخ وزارت امور خارجه كه تحسین همه بینندگان را بر می‌انگیزد.

[caption id="attachment_5407" align="aligncenter" width="642"] مسجد فخرالدوله[/caption]

• تعمیرات و ساختن كاشیهای مسجد جامع در قزوین


• کاشی‌کاری‌های سعدآباد


• ساختن محراب‌های مساجد گوناگون در تهران و شهرستان‌ها كه از جمله آنها می‌توانیم به محراب زیبا و دیدنی مسجد فخرالدوله در تهران اشاره كنیم.


• از دیگر كارهای جالب استاد و برادر هنرمندش كاشی كاری‌های تالار رودكی است.

استاد  اصغر كاشی تراش

مرحوم استاد اصغر کاشی تراش اصفهانی فرزند مرحوم استاد محمد علی کاشی‌تراش هم متولد 1308 در اصفهان دارای لوح درجه یک هنری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه کاشی کاری و معماری سنتی در شاخه‌های کاشی معرق ، معقلی و کاشی هفت رنگ، آجر و کاشی و بازسازی و مرمت ابنیه تاریخی و معرق چوب است که توانسته بود تحولی عظیم در معماری سنتی ایران به وجود بیاورد. وی از سال ۱۳۴۶ در کرج زندگی می‌کرد و مساجد زیادی از جمله مسجد رسول اکرم در جهانشهر و مسجد گوهردشت در کرج را کاشی‌کاری کرده است.

[caption id="attachment_5413" align="aligncenter" width="600"] مسجد رسول اکرم کرج[/caption]

او پیش‌تر در گفت و گو با رسانه‌ها درباره خود چنین گفته بود: «از ۵ سالگی کنار پدر و برادرانم به شغل اجدادمان مشغول بودم. ۸ سال بیشتر نداشتم که روزی در خانه نشسته بودم که صدای زنگ در مرا از جای بلند کرد پشت در یکی از دوستان پدرم بود به من گفت پدرت را صدا کن، گفتم که در منزل نیست گفت تیشه را بردار و به دنبال من بیا، تیشه را برداشته و به دنبال دوست و همکار پدرم راه افتادم، اولین بار تیشه به دست گرفتم و کاشی‌ها را برش دادم. می‌ترسیدم پدرم مرا سرزنش کند ولی وقتی متوجه شد که من تیشه به دست گرفته و کاشی تراشیده‌ام با لبخندی بر لب گفت «تو می‌توانی، شک ندارم.» همچنان که بزرگ و بزرگ‌تر می‌شدم تلاشم بر آن بود که تمام‌کارهای مرتبط با کاشی‌کاری را بیاموزم چون پدرم جزو هنرمندان به نام دوره خود بود و همیشه شاگردان زیادی داشت، پدرم جزو اولین هنرمندانی بود که در دوره پهلوی به دربار راه یافت.»

[caption id="attachment_5432" align="aligncenter" width="1100"] مرحوم استاد علی اصغر کاشی تراش فرزند مرحوم استاد محمد علی کاشی تراش/ عکسها از آرشیو فرزان احمد نژاد[/caption]

او با اشاره به این که کاشی‌کاری تئاتر شهر تهران هیچ‌کدام نقوش تکراری ندارند گفته بود: «سال ۱۳۴۶ دربار پهلوی جمعی از هنرمندان را خواست تا پروژه تئاتر شهر را شروع کند، قرعه به نام من افتاد و پروژه را شروع کردم پس از اتمام کار هرچقدر منتظر شدم که مابقی هزینه‌ها را که آن زمان مبلغ زیادی بود بپردازند، بی‌فایده بود و ظاهراً فراموش کرده بودند چند مدتی گذشت و برای مطالبات خود و کارگرانی که در این پروژه من را همراهی کرده بودند به دربار رفتم ولی در جواب گفتند که هزینه شما از دفتر شهربانو فرح دیبا پرداخت‌شده حالا چرا به دست شما نرسیده خدا می‌داند و پیگیری را نیز به خود من محول کردند که در این مورد من هیچ‌وقت نتوانستم حق‌الزحمه‌ام را بگیرم.»

[caption id="attachment_5408" align="aligncenter" width="600"] سردر وزارت امور خارجه[/caption]

به گزارش چمدان؛ مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و تاریخچه کاری مرحوم استاد اصغر کاشی‌تراش عبارت است از :

• سال 1326 کاشی کاری معرق سر درب بانک ملی سبزه میدان تهران.


• سال 1327 کاشی کاری معرق مسجد امام.


• 1328 – 1335 با نظارت اداره باستان شناسی و سرپرستی پدر بازسازی و مرمت بقعه شیخ صفی در اردبیل و کاشی کاری معرق و معقلی مساجد متعددی در تهران همچون مسجد سجاد، مسجد آیت الله کاشانی، مسجد انصار، صحن حضرت سید الکریم، سر درب بانک ملی شهرری، مسجد هاشمی تهران، مسجد فخرالدوله تهران، مسجد بزازها تهران و مسجد جامع بزرگ قزوین و غیره...


• 1337-1342 نوسازی و مرمت و بازسازی کاشی کاری هفت رنگ با کیفیت طراحی اصلی و قدیمی در کاخ گلستان و همزمان کاشی کاری سفارت ایران در واشنگتن و همچنین کاشی‌کاری گره چینی با ارزش دانشسرای عالی و سر درب وزارت امور خارجه.

[caption id="attachment_5409" align="aligncenter" width="600"] سعدآباد [/caption]

همچنین از دیگر کارهایی که نقش دستان هنرمند مرحوم استاد اصغر کاشی تراش در آن نمایان است، عبارتند از:

•  1344 – 1348 فعالیت در امام زاده زید تهران ، امام زاده حسین کاشان و مختصر فعالیتی در سر در باغ ملی.


• 1349 – 1352 کلیه امور کاشی کاری و آجرنمای بیرونی و داخلی تاتر شهر تهران واقع در چهار راه ولی عصر تهران.


• 1352 – 1355 ساخت کاشی کاری معرق حسینیه آقا در یزد با طراحی و نقشه های بی نظیر که از دید کارشناسان نمونه ای کم نظیر شناخته شده است.


• 1358 – 1369 کاشی کاری مساجدی چون مسجد ولی عصر(عج ) و مسجد حضرت رسول اکرم (ص ) کرج ، مسجد سراج تهران ، امامزاده محمد قزوین و مسجد جامع رجایی شهر کرج و از سال 1378 الی 1386 انجام کاشی کاری مسجد جامع کیش و کاشی کاری مسجد حضرت امام حسن(ع) در جزیره کیش از جمله آثار این استاد هنرمند است.

[caption id="attachment_5418" align="aligncenter" width="790"] سردر باغ ملی[/caption]

 

چمدان درگذشت استاد اصغر کاشی تراش اصفهانی را به جامعه هنرمندان هنرهای سنتی صنایع دستی، معماری و مرمت ایران تسلیت می‌گوید.