چمدان: «براي هماهنگ کردن برنامه‌هاي شهرسازي به منظور ایجاد محیط زیست بهتر براي مردم همچنین به منظـور اعتلاي هنر معماري ایران و رعایت سبک‌هاي مختلف معماري سنتی و ملی و ارائه ضوابط و جنبه‌هاي اصیل آن با در نظر گرفتن روش‌هاي نوین علمی و فنی و در نتیجه یـافتن شـیوه‌هاي اصـولی و مناسب ساختمانی در مناطق مختلف کشور بـا توجه به شرایط اقلیمی و طرز زندگی و مقتضیات محلـی، شـوراي عالی شهرسازي و معماري ایـران تأسیس می‌شود.» اين توضيحاتي است كه در قانون تأسیس شوراي عالی شهرسازي و معماري ایران براي ايجاد چنين شورايي آمده است.

بيشتر فعالان حوزه ميراث فرهنگي يكي از مصوبات مهم اين شورا را راه نجات بناهاي تاريخي مي‌دانند. براي حفظ بافت تاريخي مصوبه‌‌اي در شوراي عالي معماري وجود دارد كه بر اساس آن اگر بناهايي با قدمت پيش از 1340 تخريب شود بايد عين به عين ساخته شود. در حال حاضر مالکان به این دلیل یک اثر را از ثبت خارج می‌کنند که بتوانند به جای آن بلند مرتبه‌سازی کنند و یک بنای تجاری یا مسکونی چند طبقه بسازند که نفع اقتصادی برای آنها به همراه داشته باشد. اما عملاً مصوبه مذکور این امکان را برای خانه‌های تاریخی سد کرده و خروج آثار از ثبت برای مالكان و خريداران هیچ صرفه اقتصادی نخواهد داشت. اين مصوبه در حالي تصويب شده كه عملاً ضمانت اجرايي براي آن وجود ندارد و هيچ مسوول ميراث فرهنگي به استناد آن، مخربان بناهاي تاريخي را ملزم به اجراي اين قانون نكرده است؟! اين تغافل و تسامح پرسش‌هاي جدي را بوجود مي‌آورد كه چرا مسوولان ميراثي هرگز از اين قوانين به نفع خود بهره برداري نمي‌‌كنند؟

در اين بين وزارت مسكن و شهرسازي با طرح‌هاي اجرايي شركت عمران و بهسازي در دولت نهم و دهم سهم بسزاي در تخريب بافت‌هاي تاريخي داشت. با آمدن دولت دوازدهم و انتخاب عباس آخوندي به عنوان وزير راه، پيروز حناچي دانش‌آموخته معماری از دانشگاه تهران و فارغ‌التحصیل دکتری تخصصی مرمت شهری و باززنده‌سازی شهرهای تاریخی به عنوان دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و معاون معماری و شهرسازی وزیر راه برگزيده شد.

شايد بتوان حضور حناچي در شوراي عالي معماري را يكي از بخت‌هاي ميراث فرهنگي ايران دانست. در حالي كه سازمان ميراث فرهنگي در دولت يازدهم همان مسير انتخاب روساي نامتخصص را به صورت پي در پي در پيش گرفت و به حياط خلوت سياسيون تبديل شد (همچنان كه اين رويه در دولت دوازدهم هم ادامه دارد) انتخاب حناچي به عنوان فردي متخصص و كارآمد در شوراي عالي معماري توانست كمك قابل تأملي به آشفته بازار ميراث فرهنگي كند.

در اين دوره كميته‌ "تشكيل كميته تخصصي معماري، طراحي شهري و بافت‌هاي واجد ارزش" تشكيل شد و بيش از 70 جلسه با حضور متخصصان معماري و مرمت بافت‌هاي تاريخي و شهرسازي از دانشگاه و دستگاه‌هاي دولتي برگزار شد كه به بررسي كيفي و عميق تخصصي حوزه بافت‌هاي باارزش تاريخي و آثار معماري پرداختند.

كاخ مرواريد تهران

اما و اگرهاي بافت تاريخي مشهد

در طول ساليان گذشته مداخلات غلطي در بافت تاريخي مشهد شكل گرفت كه تخريب بافت تاريخي و آثار پيرامون حرم امام رضا (ع) را به همراه داشت. اجراي اين طرح‌ها كه هيچ سنخيتي با شئون اين مكان گرانقدر و بافت تاريخي مشهد نداشت نتايج خسارت بار جبران ناپذيري را به دنبال داشت تا آنجا كه به جرأت مي‌توان گفت از بافت تاريخي مشهد چيز قابل دفاعي باقي نمانده است.

[caption id="attachment_916" align="aligncenter" width="705"] شورای عالی معمماری مصوباتی را برای حفظ حریم مرقد مطهر امام رضا (ع) مصوب کرد که استانداری مشهد هنوز آن را ابلاغ نکرده است؟![/caption]

در تيرماه 93 بود كه "کلیات طرح جامع شهر مشهد و مسایل اصلی مربوط به آن" با تأكيد بر مسايل پيرامون حرم مطهر رضوي و ابلاغ خطوط اصلي حفاظت از محدوه بافت پيرامون حرم تصويب شد. مصوباتي هم در حوزه بافت مركزي مشهد در زمستان 93 اخذ شد. به دنبال آن در اواخر فروردين سال 95 "طرح بهسازی و هدایت موزون توسعه پیرامون حرم مطهر رضوی" مصوب شد. همچنين "اقدامات مرتبط با انتخاب مشهد به عنوان پايتخت فرهنگ اسلامي در سال 2017" در خرداد همان سال مصوب شد. آخرين اقدام اين شورا در خصوص مشهد "طرح بافت پيرامون حرم مطهر امام رضا (ع)" بود كه در 16 تيرماه 96 به تصويب رسيد.

در اين دوره در حوزه شهر اصفهان هم اقدامات خوبي انجام شد از جمله تهيه طرح مديريتي يكپارچه منظر تاريخي شهر اصفهان، عملياتي شدن طرح ويژه گستره ناژوان، بررسي مسير خط دو مترو، حفظ و حراست كارخانه ريسباف و...

مصائب تلخ بافت تاريخي شيراز

بافت تاريخي شيراز هم ساليان درازي است كه وضعيت مصيب باري دارد. اين بافت كه هر چند وقت يكبار سرتيتر اخبار حوزه ميراث فرهنگي قرار مي‌گيرد با بحران "من نبودم دستم بود " مواجهه است چرا كه هيچ يك از ارگان و سازمان‌هاي ذي ربط مسووليت اتفاقات رخ داده در اين بافت به يادگار مانده از دوره زنديه و قاجار را به عهده نمي‌گيرند و بسياري از بناها و خانه‌هاي آن به طرز عجيبي ابتدا با قطعي آب و برق رو به رو شده و سپس شبانه تخريب مي‌شوند و صبح به جايشان زميني آسفالت شده به شهروندان شيرازي صبح بخير مي‌گويد؟!

[caption id="attachment_918" align="aligncenter" width="800"] طرح تفصيلي جدید بافت فرهنگي تاريخي شهر شيراز برای جلوگیری از تخریب بافت تاریخی تصویب شد[/caption]

از اين رو در مهرماه سال 93 نخستين مصوبه درباره"بافت تاریخی شهر شیراز" از سوي شوراي عالي معماري تصويب مي‌شود. به دنبال آن "بيانيه شوراي‌عالي شهرسازي و معماري ايران درباره لزوم حفاظت و احياء ارزش‌هاي شهرسازي و معماري ايراني-اسلامي در بافت فرهنگي، تاريخي شهر شيراز" در خرداد 94 تصويب شد. يك ماه بعد هم "طرح تفصيلي بافت فرهنگي تاريخي شهر شيراز" به تصويب رسيد. كه چند روز پيش نقشه‌هاي اين طرح سرانجام از سوي ميراث فرهنگي ارسال شد.

باغ 2 هكتاري جنجالی فرزانه واقع در بولوار زند شیراز كه قرار بود به دو برج 25 طبقه اي تبديل شود و طرح آن به كميسيون ماده 5 هم رسيد از ديگر مناطق شيراز بود كه جدال بين شهرداري و دوستداران ميراث طبيعي، محيط زيست و اعضاي نظام مهندسي را به دنبال داشت. شيرازي‌ها آتش سوزي‌هاي پي درپي اين باغ را به طرز مشكوكي رخ مي‌داد هرگز از ياد نخواهند برد.

[caption id="attachment_920" align="aligncenter" width="1174"] پس از اين مصوبه شوراي عالي بود كه شهرداري شيراز در آبان ماه سال 95 از تبديل اين باغ به پارك خبر داد و از خير تخريب آن گذشت![/caption]

شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ ۲۸ اردیبهشت ۹۴، به دنبال درخواست استاندار فارس رسماً اعلام كرد كه صرفاً به میزان ۳۰ درصد از مساحت كل زمین باغ فرزانه باید در محاسبات مربوط به ساخت و ساز ملاك عمل قرار گیرد و ۷۰ درصد باغ به عنوان فضای سبز عمومی، توسط كمیته فنی ۳ مشخص و رعایت حریم منظری شهر تاریخی شیراز مورد توجه قرار گیرد.

پس از اين مصوبه شوراي عالي بود كه شهرداري شيراز در آبان ماه سال 95 از تبديل اين باغ به پارك خبر داد و از خير تخريب آن گذشت!

عكس پروژه هتل آسمان واقع در خیابان رودکی شهر شیراز كه حريم منظري ارگ كريم خان را مخدوش مي‌كند يكي ديگر از جلوه‌هاي تخريب آثار تاريخي است و اين روزها دست به دست در كانل‌هاي تلگرامي و رسانه‌ها مي‌چرخد. 28 ارديبهشت 94 حناچي اعلام كرد كه بنا به مصوبه شوراي عالي معماري ضمن تعدیل ارتفاع هتل آسمان به میزان ۱۴ طبقه نسبت به لغو مجوزهای صادره مازاد اقدام و از ادامه فعالیت احداث و تکمیل طبقات فوقانی پروژه ممانعت به عمل آید. در نهایت ظرف دو ماه اخذ تاییدیه سازمان میراث فرهنگی جهت انطباق با رعایت حریم منظری ثبت جهانی الزامی است.

[caption id="attachment_925" align="aligncenter" width="800"] هتل آسمان با وجود مصوبه شورای عالی معماری ارتفاع خود را همچنان کم نکرد؟![/caption]

از سويي سازمان میراث فرهنگی موظف است حداکثر ظرف مدت سه ماه ضوابط حریم منظری آثار تاریخی را تهیه و پس از ارائه در شورای عالی به صورت رسمی و شفاف به همه استان‌های کشور اعلام کند تا به صورت قطعی در دستور کار قرار گرفته و ملاک عمل مراجع صدور پروانه ساخت و ساز باشد. موضوعي كه با تعلل سازمان ميراث فرهنگي و انتشار عكس اين هتل درحال ساخت پرسش‌هاي زيادي را درباره اقدامات ميراث فرهنگي به دنبال دارد.

طرح وي‍ژه برخي شهرهاي كهن

تصويب برنامه حفاظت از ارزش‌هاي مناظر تاريخي – فرهنگي و لزوم هدايت مداخلات شهري در برخي شهرها مانند نيشابورنيشابور و توس در خراسان رضوي، لار در استان فارس، از ديگر دستاوردهاي اين دوره است.

شايد بتوان مصوبه "ضرورت تهيه طرح ويژه براي پهنه تاريخي نيشابور" را يكي از مهمترين اين مصوبات دانست. بر اين اساس کلیه اقدامات موضعی و عمرانی (ساخت و سازها)، احداث راه و … پس از تصویب طرح ویژه آمایش حریم منظری «شهر کهن» نیشابور مقدور بوده و لازم است از هرگونه تهیه طرح و انجام اقدامات توسعه‌ای موازی اجتناب شود.

"تهيه طرح ويژه براي شهرتاريخي بندركنگ"، طرح جامع ويژه شهر بيستون"،"ضرورت تهيه طرح ويژه منطقه گناباد"،" طرح جامع ويژه شهربشرويه " "لزوم تهيه طرح ويژه براي شهرهاي شوش و سلطانيه" " اخذ مصوبه"محور حرم حضرت معصومه (س) تا جمكران"هم قابل تأمل است. مصوبه " ثبت جهاني شهرتاريخي يزد- آموزه ها، پيامدها و الزامات" هم در مرداد سال 96 به تصويب رسيد.

[caption id="attachment_922" align="aligncenter" width="787"] در طرح جامع ویژه بشرویه آمده است محور‌های فرهنگی- تاریخی و گردشگری درسند كاربری اراضی طرح منعكس و كاربریهای متناسب با این محور‌ها در بافت شهری ارائه شود[/caption]

در خصوص بندر كنگ در استان هرمزگان كه قرار است با توجه به قابليت‌هاي بافت تاريخي آن ثبت جهاني شود در خرداد 96 در شوراي عالي معماري تصويب شد ضمن توقف اجرای طرح تفصیلی ١٣٧٨ در محدوده ١٩۵ ھکتاری بافت تاریخی و جلوگیری از تھیه طرحھای متعدد و موازی، طرح ویژه برای کل شھر، با رویکرد حفاظت از میراث فرھنگی، تاریخی، زیست محیطی و طبیعی شھر و ارزشھای ملموس و ناملموس موجود در آن درطرح توسعه شھر، صیانت از حقوق ساکنین شھر، ایجاد زمینه ھای استمرار معماری و شھرسازی بومی در بخشھای توسعه شھری، با رعایت ملاحظات اکولوژیک دریا وخشکی وکلیه ضوابط و مقررات، منشورھا و آیین نامه‌ھای ملی و بین‌المللی معطوف به حفاظت از شھرھای تاریخی، در ھماھنگی با برنامه مدیریتی ثبت جھانی بندرکنگ، با تاکید بربھره گیری از مشارکت حداکثری شھروندان، توسط وزارت راه و شھرسازی، با ھمکاری سازمان میراث فرھنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان حفاظت محیط زیست و شھرداری شھر کنگ، ظرف مدت ٩ ماه تھیه شود.

ارگ عليشاه

ارگ عليشاه تبريز هم بناي تاريخي است كه ساخت پاركينگ مصلا در حريم و عرصه آن اعتراضات گسترده‌‌اي را به دنبال داشت و اكنون هم خبر از تخريب بخشي از ديواره آن به گوش مي رسد.

[caption id="attachment_923" align="aligncenter" width="759"] مکان یابی پارکینگ مورد نیاز با رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری در خارج از عرصه و حریم ارگ و بنای فتح الله یف در کمیسیون ماده ۵ شهر تبریز انجام پذیرد[/caption]

در آبان 95 شوراي عالي معماري مصوبه‌اي در حمايت از ارگ عليشاه تصويب كرد:

۱ـ نظر به اینکه خاک برداری و اقدامات اجرایی جهت احداث پارکینگ و مستحدثات موجود بدون طی مراحل قانونی و صدور پروانه موجب تخریب عرصه و تزلزل بنیان ارگ علیشاه شده است، هر گونه مداخله از جمله خاک برداری، تخریب و نوسازی در عرصه و حریم ارگ علیشاه و بنای فتح اله یف ممنوع و تعمیر و مرمت بناهای موجود صرفاً بر اساس ضوابط مصوب حرایم سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و تحت نظارت این سازمان مجاز خواهد بود.

۲ـ انجام هرگونه عملیات عمرانی در حریم بناهای مذکور منوط به طی مراحل قانونی و کسب مجوز و با نظارت کامل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور خواهد بود.

۳ـ مکان یابی پارکینگ مورد نیاز با رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری در خارج از عرصه و حریم ارگ و بنای فتح الله یف در کمیسیون ماده ۵ شهر تبریز انجام پذیرد.

قزوين

بافت تاريخي قزوين و عبور خيابان انصاري شرقي از دل آن ، همچنين تهديد باغات سنتي با ساخت و سازهاي جديد هم از ديگر مشكلات حوزه ميراث فرهنگي و طبيعي است.
تعيين تكليف خيابان شهيد انصاري شرقي و پهنه باغات سنتي شرق، غرب و جنوب شهر قزوين ذيل اخذ مصوبه مورخ 22/4/94 ، شورا‌ي‌عالي شهرسازي و معماري در خصوص "طرح جامع قزوين" از اقدامات مهم صورت گرفته براي حفظ هويت شهر قزوين است.

[caption id="attachment_924" align="aligncenter" width="600"] با مصوبه شورای عالی معماری عبور خیابان انصاری شرقی از دل بافت تاریخی قزوین متوقف شد[/caption]

به موجب اين مصوبه مقرر شد تا زمان تهیه طرح ویژه در مقیاس طراحی شهری برای محله بلاغی، طرح خیابان شهید انصاری شرقی به عنوان «دسترسی محلی» ظرف مدت سه ماه با برگزاری مسابقه (در چارچوب الزامات مصوبه شورای عالی) با تأکید بر یکپارچگی و انسجام و احیاء بافت تاریخی بلاغی و حفظ عرصه های تاریخی توسط کمیته اي متخصص در شوراي عالي مورد داوري قرار گيرد. همچنين محدوده آخرین بافت تاریخی در طرح لحاظ شود و حداکثر تراکم در محدوده بافت ۲ و ۳ طبقه مورد تأکید است.

ابلاغ نقشه محدوده بافت فرهنگي-تاريخي 168 شهر كشور

با اخذ اين مصوبه محدوده‌های مذکور به هنگام تهیه طرح تفصیلی بافت تاریخی فرهنگی، مورد بررسی‌های تکمیلی قرار گرفته، تدقیق شده و به تایید نهایی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برسد.

[caption id="attachment_927" align="aligncenter" width="595"] نقشه محدوده بافت فرهنگي-تاريخي 168 شهر كشور در دوره مدیریت حناچی در شورای عالی معماری انجام شد[/caption]

حناچي در حالي شوراي عالي معماري را ترك مي‌كند كه ميراث فرهنگي يكي از ديگر از ياران خود را از دست مي‌دهد آن هم در شرايطي كه اين سازمان روزهاي سختي را پشت سر مي‌گذارد و هر روز در مواجه با تخريب ‌ها ضعف و انفعال بيشتري از خود نشان مي‌دهد.