[caption id="attachment_42031" align="aligncenter" width="1100"]
بازدید حجت نظری عضو شورای شهر و پیمان محسنی شهردار منطقه 12 از مسجد | مدرسه معمارباشی محل شهادت سید عبدالحمید نخستین شهید انقلاب مشروطه[/caption]
از پله‌های مسجد که پایین می‌آیید، انبوه ادوات ساخت و ساز از گچ و فرغون و ... را می‌بینید. اینجا مدرسه - مسجد میرزا ابوالحسن معمارباشی است که در حال مرمت است. ساختمان این بنا در سال ۱۳۰۳ هجری قمری (1265 خورشیدی) پایان یافته و کتیبه سنگی سردر آن حاوی وقف‌نامه به نام واقف و و موقوفانی است که برای مخارج و نگهداری مدرسه و مسجد وقف شده است.
کتبیه به خط محمد ابراهیم تهرانی مشهور به میرزا محمود حجاری آن، کار استاد عبدالرسول حجار است. اینجا همان مدرسه‌ای است که میرزا کوچک خان جنگلی در آن درس طلبگی خوانده است. چون بانی این مدرسه حاج ابوالحسن اصفهانی است و در دوره ناصرالدین شاه دارای منصب معمارباشی و ملقب به صنیع الملک بوده است این دو مکان به ناب منصب او یعنی معمارباشی معروف شده است. خانه او نیز کنار مسجد قرار داشته که دیگر اثری از آن باقی نمانده است.
حمید رضا حسینی در این بازدید به شرح وضعیت مسجد - مدرسه معمارباشی و نقش آن در جنبش مشروطه پرداخت و تشریح کرد: «پس از اتفاقاتی که منتج به مهاجرت علما به حرم شاه عبدالعظیم شد و از آن به عنوان مهاجرت صغری یاد می‌شود، مهاجران مدتي در حضرت عبدالعظيم ماندند و سرانجام شاه با درخواست‌هاي علما و مردم، موافقت کرد.
آرامشی كه بعد از بازگشت مهاجران در شهر پديدار شد و تا اواخر خرداد 1285 ادامه يافت، به منزله آتش زير خاكستر بود؛ چرا كه هر دو طرف به تعقيب مقاصد خود در تكاپو بودند. از جمله سید عبدالله بهبهانی، شب‌های جمعه در مسجد سرپولك به منبر می‌رفت و «بنای بيداری مردم را تجديد می‌كرد». در نيمه تيرماه نيز كه مصادف با ایام فاطمیه بود، مجلس روضه‌خوانی در خانه بهبهانی برقرار و بستر مخالفت وعاظ با حكومت فراهم بود. نهایتا در روز 19 تیرماه آتش زير خاكستر شعله ور شد.»
[caption id="attachment_42034" align="aligncenter" width="800"]
حجت نظری عضو شورای شهر تهران و حمید رضا حسینی پژوهشگر تاریخ و روزنامه نگار[/caption]
پژوهشگر دانشنامه تهران افزود: «در این روز، عين الدوله فرمان داد شيخ محمد واعظ را كه منبرهايش برای حكومت دردسرساز بود، دستگير كنند. سربازان او را در كوی سرپولك گرفتند تا به خانه صدراعظم ببرند؛ ولی هنگام عبور از محله عودلاجان در مقابل مدرسه ميرزا ابوالحسن معمارباشی با ممانعت مردم مواجه شدند. كار به درگيری كشيد و طلبه جوانی به نام «سيد عبدالحميد» تیر خورد و درحالی که پیکرش غرق خون بود، طلب آب کرد اما تشنه لب شهید شد و از دنیا رفت. در اندک زمانی، کوچه‌های اطراف مدرسه معمارباشی شاهد تظاهرات گسترده مردمی شد و حدود هزار نفر از مردم جمع شدند و پیکر سيد مقتول را به دست گرفته و پیراهن خونی سید را هم پرچم کردند. مردم به سوی مسجد جامع بازار حرکت کردند. در آنجا جسد را شسته و در ميان مسجد نهادند تا نوحه‌خوانی آميخته به اعتراض سياسی آغاز شود:
از نو حسين كشته ز جور يزيد شد
عبدالحميد كشته عبدالمجيد شد
بادا هزار مرتبه نزد خدا قبول
قربانی جديد تو يا ايها الرسول»
[caption id="attachment_42035" align="aligncenter" width="1100"]
توییت حجت نظری عضو شورای شهر پس از بازدید از مسجد- مدرسه معمارباشی[/caption]
این کارشناس ارشد تاریخ معاصر یادآور شد:«ورود پيكر عبدالحميد به مسجد جامع، بازار تهران را دوباره در كانون جنبش قرار داد. بهبهانی و طباطبایی که حالا کاملا در مقام رهبری جنبش قرار گرفته بودند و از سوی مردم «سیدین سندین و آیتین حجتین» خطاب می‌شدند، همراه با دیگر مجتهدان بلندپایه تهران و انبوهی از مردم کوچه و بازار در مسجد گرد آمدند. بلافاصله قوای دولتی مسجد را محاصره کردند و جلوی ورود آب و غذا را گرفتند. روز جمعه، 21 تیرماه، عده‌ای از متحصنان در حالی که پیراهن خونی سید عبدالحمید را بر سر چوب زده بودند، به قصد تظاهرات از مسجد جامع خارج شدند اما هنوز بيست سی متری جلو نرفته بودند كه درست روبروی مسجد ميرزا موسی هدف شليك سربازان قرار گرفتند. منابع موافق و مخالف دولت، تعداد كشته‌ها را به ترتيب از 12 تا 100 نفر نوشته‌اند، اما حتی با قبول 12 كشته (که به واقعیت نزدیک‌تر است) اين حادثه، خونين‌ترين رخداد جنبش مشروطه تا پيش از صدور فرمان مشروطيت بود. در پی کشته شدن مردم علما این بار به قم مهاجرت کردند که از آن به عنوان «مهاجرت کبری» یاد می‌شود. مردم تهران هم در سفارت انگلیس بست می‌نشینند. کمتر از 25 روز پس از شهادت سید عبدالحمید جنبش مشروطه به ثمر می‌نشیند. از عبدالحمید به عنوان نخستین شهید جنبش مشروطه یاد می‌شود.»
حسینی که در حال نگارش کتابی در خصوص مکان- رویدادهای جنبش مشروطیت است، همچنین توضیح داد :«از 34 نقطه مهمی که در تهران مربوط به رویدادهای جنبش مشروطه است 28 نقطه از جمله مسجد خازن‌الملک، مدرسه مروی، مسجد- مدرسه معمارباشی باقی مانده است. اما در هیچ کدام هیچ نشانی از این رویدادها نیست. روزی برای عکاسی به همین مدرسه معمارباشی آمدم. طلبه‌ها از روی کنجکاوی در مورد علاقه من به عکاسی از مدرسه معمارباشی پرسیدند و وقتی داستان شهید شدن سید عبدالحمید را تعریف کردم حس افتخارآمیزی نسبت به مدرسه خود پیدا کردند. دریغ که در هیچکدام از این مراکز تابلویی در خصوص یادآوری مکان- رویداد بودن به مردم ارائه نشده است. »
حجت نظری عضو شورای شهر تهران با شنیدن این موضوع اعلام آمادگی کرد:« من حتماً این مسأله را پیگیری می‌کنم تا دوستان سازمان زیباسازی تابلوهای مکان- رویدادهای جنبش مشروطیت را ظرف دو هفته تهیه کنند.»
حسینی هم ضمن استقبال از در اختیار قراردادن اطلاعات مورد نیاز برای تحقق این امر اظهار کرد:« 14 مرداد سالروز مشروطه است و 14 مهرماه سالروز افتتاح مجلس شورای ملی که نخستین مجلس قانون‌گذاری کل قاره آسیا و شمال آفریقا است، اگر بهره‌برداری از این تابلوهای اطلاع رسانی تا آن زمان انجام شود، بسیار زیبنده خواهد بود.»
همچنین مریم اطیابی - خبرنگار چمدان هم به وضعیت اسفناک خانه آیت‌الله بهبهانی اشاره کرد و درخواست کرد برای خانه یکی از رهبران جنبش مشروطه هم فکری شود.
در این بین حسینی پژوهشگر تاریخ با تأسف به شرحی از خانه آیت الله بهبهانی پرداخت و گفت: «در همین خانه بود که جلسات مخفیانه مشروطه‌خواهان، روضه‌خوانی‌های مفصل با چاشنی اعتراض به استبداد قاجار، رایزنی‌های مربوط به انتخاب نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی مشروطه صورت گرفت و در همین خانه بود که پس از فتح تهران «يك دولت بدون مسؤوليت يا يك اداره امور عمومی» به ریاست بهبهانی تشکیل شد. و آقا سید عبدالله بهبهانی در همین خانه به ضرب 9 گلوله به قتل رسید. رهبران مشروطه از باقرخان و ستارخان تا مشیرالدوله و سردار اسعد و سپهسالار اعظم و .... در همین خانه به مجلس تعزیت بهبهانی نشستند؛ اما دریغ از این که به وضعیت این خانه رسیدگی شود.»
[caption id="attachment_42038" align="aligncenter" width="1200"]
وضعیت اسفناک خانه آیت الله بهبهانی | این عکس 19 سال پیش توسط حمید رضا حسینی گرفته شده است[/caption]
او توضیح داد :« 19 سال پیش تنها کسی بوده که توانسته از خانه آیت‌الله بهبهانی عکاسی کند. ورثه مرحوم آیت الله بهبهانی سالها پیش خانه را به اشخاص دیگری فروخته‌اند که بین این مالکین که یکی از آنها فوت کرده و دارای ورثه است اختلافاتی بوجود آمده و خانه همین طور رها شده و کسی هم اجازه ورود به آن دارد.»
به گزارش چمدان خانه آیت‌الله بهبهانی که یک در آن به مسجد آیت الله بهبهانی راه دارد در بازار آهنگران واقع شده است و اکنون اطراف این خانه پاتوغ معتادین شده است. در تهرانگردی‌های احمد مسجد جامعی عضو شورای شهر تهران هم همراهان تنها توانستند از مسجد بازدید کنند و اطلاعی از وضعیت خانه در دسترس نیست.
سالها پیش با انتشار گزارش حمید رضاحسینی در روزنامه بهار، مجید انصاری از نمایندگان وقت مجلس شورای اسلامی پیگیر ثبت این خانه می‌شود اما سازمان میراث فرهنگی معتقد بوده به دلیل تخریب بخشی از خانه این اثر فاقد ارزش ثبت ملی است اما حسینی معتقد است حسینیه جماران هم به لحاظ معماری فاقد ارزش است اما به لحاظ مکان- رویداد بسیار حائز اهمیت است و نمی‌توان از مکان‌هایی که در طول تاریخ در آنها رویدادهای تاریخی رخ داده است به صرف این که شاید بنا فاقد ارزش معماری باشد چشم‌پوشی کرد.
حجت نظری هم با اشاره به این که خانه پدری فروغ هم در نگاه نخست شاید فاقد ارزش معماری باشد اما یک شاعر و حضورش به آن اعتبار بخشیده است، قول داد مسأله ثبت ملی خانه آیت‌الله بهبهانی را از فرهاد نظری پیگیر کند.
او همچنین قول داد که پیگیری وضعیت بازسازی و رسیدگی به مکان- رویدادهای جنبش مشروطیت را در دستور کار قرار دهد و پیشنهاد دهد که مسیر گردشگری مشروطه ایجاد شود.
در این هنگام شهردار منطقه 12 هم در محل حضور پیدا کرد و نظری اطلاعات واصله را به سمع او رساند و محسنی هم قول مساعدت در این زمینه را داد.
در پایان شهردار منطقه 12 و عضو شورای شهر با ریختن گل بر آب حوض مسجد- مدرسه معمار باشی به شهدای جنبش مشروطه ادای احترام کردند.
نظر شما