آنچه از بخش موسیقی نواحی ایران در یونسکو به عنوان میراث ناملموس ثبت شده با توجه به گستردگی موسیقی نواحی ایران بسیار محدود است.

در اولین بخش از موسیقی‌های نواحی بشنوید: نی نوازی تالشی توسط شهرام جمال را ..

 

موسیقی تالش از نظر ساختار و فرم کلّی نغمات اعم از فواصل، مایگی و ویژگی‌های نغمه متمایز از موسیقی گیلی است. این موسیقی با سه عنوان اصلی و با قدمت یعنی دستون (dastun)، هوا (hava) و پرده (parde) شناخته می‌شوند. به غیر از این عناوین دیگری نیز در موسیقی تالش وجود دارد که بیشتر آنها به نسبت نام‌های سه گانه فوق متأخر هستند.

نوروزی نومه، مولودی نومه، ساقی نومه و … بخشی از آوازهای تالشی است که مختص مراسم و مناسبت‌های خاص هستند. مهمترین بخش از رپروتوار موسیقی تالشی شامل آوازهایی با متر آزاد است که به دستون شهرت داشته و در موسیقی تالش از نقش و جایگاهی محوری برخوردارند. دستون ها از نظر مایگی بیش تر در شور ابوعطا قرار داشته اند و درکلّیۀ اجراها آغاز آن ها از فراز به فرود است. بر محور دستون ها مجموعه ای از «هواها» و «پرده ها» و نیز نغمات و ریزمقامات سازی و آوازی شامل منظومه های موسیقیایی، ترانه ها، لالایی ها، موسیقی مذهبی و آیینی، نوروزنامه و قطعات سازی شکل گرفته اند.

این مجموعه به دلیل ویژگی‌های قومی و اقلیمی به عکس موسیقی سایر نواحی البرز جنوبی و شمالی کمتر تحت تأثیر موسیقی سایر مناطق قرار گرفته و بخش‌های عمده‌ای از آن خاصّه در قسمت دستون‌ها همچنان بکر و دست نخورده باقی مانده است. تأثیر موسیقی گیلی به ویژه گیلان بیه پس تنها در تعدادی از تکّه‌های سازی مربوط به لله (نی چوپانی تالش) و سرنا ملاحظه می‌شوند. در بخش آوازی نیز اگر چه برخی از گونه‌های موسیقی عرفانی و مذهبی از طریق صوفیان ترک نژاد و دیگر هنرمندان مهاجر به این منطقه آورده شد، اما اینگونه نواها در طول زمان آن چنان از حالات و ساختار موسیقی تالشی و به ویژه دستون‌ها متأثر شد که در حال حاضر می‌توان این گونه نغمات را در زمره ریزمقامات اصیل با همۀ خصوصیات و ویژگی‌های موسیقی این قوم قلمداد کرد

منبع: موسیقی قوم تالش - بهمن کاظمی