ایجاد جاده جدید در محدوده عرصه باستانی
به گفته یکی از دوستان میراث فرهنگی استان فارس چند روز قبل از بازدید بازرسان یونسکو از مجموعه باستانی فیروزآباد، مدیر این محوطه با استفاده از ماشین آلات سنگین اقدام به ایجاد جاده ای به منظور سهولت دسترسی به نقش برجسته ساسانی موسوم به «نقش پیروزی» یا «نبرد سواران» می کند. بنا به نظر کارشناسان این اقدام که در درون عرصه باستانی این مجموعه انجام شده نه تنها ضروری نبوده، بلکه قسمتهایی از راه باستانی این محل و منظر فرهنگی اثر را نیز تخریب کرده است.
این گزارش حاکی از آن است که جاده مزبور صرفاً برای امکان تردد با ماشین از روستای آتشکده تا محل نقش برجسته ساسانی موسوم به «نبرد سواران»، که مسافتی حدود 1 کیلومتر دارد و خود راهی باستانی بوده است، ایجاد کرده و کاری غیرکارشناسی بوده است. این اقدام منجر به مخدوش شدن اصالت و آسیب به منظر فرهنگی اثر شده است. در این محدوده علاوه بر آثار باستانشناختی، بقایایی نادری از فسیلها نیز وجود داشته است.
روستای امروزی «آتشکده» در شمال کاخ اردشیر و جنوب نقش برجسته معروف ساسانی شکل گرفته و توسعه تدریجی آن علاوه بر مخدوش کردن منظر فرهنگی این آثار، تخریب قسمتهایی از بقایای باستانی را به دنبال داشته است.
اما علیرضا عسگری چاوردی مدیر پایگاه فیروزآباد در گفت و گو با خبرنگار چمدان در این باره می گوید:« فیروزآباد مانند خیلی دشتهای دیگر در حال توسعه است اما در دشت فیروزآباد محدودیت‌هایی وجود دارد، دشت کوچکی است که خیلی صعب‌العبور است و هزینه راه‌ها را زیاد می‌کند. اما توسعه باید در خدمت آثار باستانی باشد و چشم‌انداز آثار را حفظ کند و بعد هم در خدمت گردشگری باشد، در عین حال به بهانه حفظ منظر نمی‌توانیم راه‌های دسترسی را از دشت فیروزآباد دور کنیم و خواهان آن باشیم که گردشگری را پایدار نگه داریم بنابراین کنش متقابل بین آثار باستانی و توسعه در دشت فیروزآباد و دره تنگاب وجود دارد.»
او در خصوص دسترسی به آثار هم توضیح می دهد:« امروز دسترسی به قلعه دختر با پیاده روی خیلی سنگین انجام می‌شود و برای گردشگران مشکل ساز است. دو مسیر گردشگری وجود دارد که هر دو مسیر دسترسی مناسبی ندارند و هر دو در حریم رودخانه هستند این در حالی است که محدودیت‌هایی در دره تنگاب هست. خود راه دارای حریم است و اداره راه و اداره منابع طبیعی مدعی هستند و خطراتی که در کنار جاده‌ها برای گردشگران وجود دارد همچنان مورد بحث است.»
او ادامه می دهد:«در دهه 1350 یک مسیر دسترسی اولیه برای رسیدن به نقش جنگاوران وجود داشت تقریباً در 1370 هم کمی تسطیح شده بود مجدداً این مسأله باعث شده بود روی یک مصطبه که دربالاترین بخش تنگه هست، گل و لای شسته شده از کوهستان به دلیل شیب زیاد کوه، تجمع خاکی را روی مصطبه‌ها به همراه داشت که مجبور شدیم بخشی از این گل و لای‌ها را که کاملاً طبیعی بود و در حوزه اثر هم نبود برداریم هرچند مورد مخالفت تعدادی از همکاران باستان‌شناس قرار گرفت. البته حساسیتی بر روی برخی آثار از حالت معمولی خارج می‌شود و گاهی شکلی پیچیده به خود می‌گیرد. افراد متعدد اظهار نظر می‌کنند اما در شئون آنچه در شوراهای فنی مورد تأیید قرار می‌گیرد باید مورد تبعیت قرار گیرد و همه ما باید بپذیریم انواع راه‌ها و مسیرها و راه‌حل‌ها برای یک مسأله در شوراها مورد بررسی قرار می‌گیرد و نهایتاً آنچه مقدور است انجام می‌شود.»
این باستان شناس معتقد است که ما یا باید دسترسی به اثار را فراهم کنیم یا این که آثار را به طور کلی از دسترس خارج کنیم. در جایی کوهستانی و صعب‌العبور ما با مشکلات متعددی مواجه هستیم نه تنها در مورد قلعه دختر و آثار فیروزآباد بلکه در خصوص تمام آثار باستانی که در کشور وجود دارد و در قلعه و ارتفاعات هستند ما با چنین مشکلاتی مواجه هستیم. تنگاب هم تنگه‌ای است که بخش مرکزی فارس را به شیراز وصل می‌کند و مسائل جدی تر هست.
به گزارش چمدان، اما چرا چند روز پیش از آمدن بازرسان یونسکو، در درون عرصه محوطه فیروزآباد و در حد فاصل کاخ اردشیر تا نقش برجسته «جنگ سواران» که یک راه باستانی بوده، از ادوات و ماشین آلات سنگین استفاده شده و با تخریب مسیر باستانی جاده ای تازه احداث شده است؟
عسگری چاوردی در این باره می گوید: «نقش برجسته در جایی قرار داشته که گل و لای بود و شسته شده بود و برای این که دسترسی حاصل شود آن خاک‌های طبیعی برداشته شد و به هیچ عنوان در عرصه اثر نیست و فاصله روستای آتشکده تا اثر حدود 800 متر هست. آن مسیر راه شاهی نیست می‌شود. راه شاهی اصطلاحی است که برای مسیرهای دسترسی دوره هخامنشی اطلاق می‌شود و برای دوران بعد از جمله ساسانی معنا ندارد.
این مسیر در سالیان مختلف مسیر راه‌های مختلف بوده که ما خودمان آن را مطرح کردیم. آنجا چند لایه وجود دارد که مسیر اصلی کاملاً محافظت می‌شود و دستخوش تغییر نشده است بخشی از معبر طبیعی که گل و لای روی آن قرار گرفته بود و از دامنه‌های بالا شسته شده بود و در آنجا انباشت شده بود، تنها در آن بخش ساماندهی کردیم و ربطی به اثر ندارد.»
با این سخنان پرسشی که به ذهن می رسد آن است که آیا از نظر مدیر پایگاه فیروزآباد این بخش که می‌گویند درون عرصه جاده سازی شده و حدود یک کیلومتر است راه و مسیر باستانی نبوده است؟
عسگری چاوردی توضیح می دهد :«از نظر بنده کل تنگاب راه باستانی است چه اثری درون آن وجود داشته باشد چه نداشته باشد. طبیعی است که انسان در دوره های مختلف از آن معبر گذر کرده و آن را مورد استفاده قرار داده است. ممکن است اثری هم از انسان در طول گذرش باقی مانده باشد که مهمترینش قلعه دختر است و تنگاب هم به همین دلیل به ثبت جهانی رسید که بتواند فعل و انفعال انسان را که در آنجا منجر به شکل‌گیری فیروزاباد شده را مورد حفاظت قرار دهد اما این که تخریبی وارد شده است باید گفت تنگاب به دلیل محدودیت فضا جاده آسفالته‌ای از قدیم در آن وجود دارد و مورد استفاده است. آب بندی هم حدود 25 سال پیش در نزدیکی همین نقش برجسته جنگاوران ایجاد کردند که ما در تدارک هستیم که یا تبدیل به مسیر گردشگری شود و یا این که اگر اجازه داشته باشیم کل این آب بند را برداریم و حذف شود.
آن مسیری هم که بخشی خاکبرداری شده گل و لای دامنه‌های بالا است که در طی سالیان شسته شده و پایین ریخته شده و راه دسترسی به نقش برجسته را محدود کرده بود که ما آن خاک را برداشتیم و اصلاٌ در عرصه نبوده و حدود عرصه کاملاً مشخص است و بیرون عرصه بوده است و گل و لای طبیعی هم بوده که برداشته شده است.»
به گزارش چمدان، حال که این اقدام چند روز پیش از آمدن بازرسان یونسکو انجام شده، این کنجکاوی برانگیخته می شود که نظر کارشناسان یونسکو در خصوص این اقدامات چه بود؟
مدیر پایگاه فیروزآباد اظهار می کند:« فرصت نشد کارشناسان یونسکو از این بخش بازدید کنند اما کارشناسان یونسکو اعتقاد دارند باید مسیر دسترسی به نقش برجسته‌ها را فراهم کنید. ما در تلاش هستیم طرحی ارائه شود که این مسیر فراهم شود که در برنامه‌های توسعه محور فیروزآباد دسترسی به نقش برجسته‌ها باید مورد توجه قرار گیرد و فراهم شود.بار دیگر تأکید می‌کنم مسیر فعلی صعب‌العبور است و اما هرگونه اقدامی باید مورد شور کارشناسان مختلف قرار بگیرد و به یک اجماع برسد.»
نظر شما