چمدان : طبق اعلام روابط عمومی موزه ملی ایران پژوهش‌های جدید ژنتیک باستانی بر روی نمونه‌های استخوان بز با قدمت بین یک تا ده هزار سال اطلاعات جدیدی درباره مراحل اولیه اهلی‌سازی بز در غرب آسیا ارایه کرده است.

نتایج این پژوهش به تازگی در نشریه معتبر علوم (Science) منتشر شده است. این مطالعه جدید با مشارکت چهل پژوهشگر از کشورهای مختلف انجام شده که ۱۱ پژوهشگر از مراکز علمی ایران تحت سرپرستی دکتر مرجان مشکور، پژوهشگر وابسته به موزه ملی ایران در آن مشارکت داشته اند.

طبق گفته دکتر مرجان مشکور نتایج مربوط به حوزه ایران حاصل پژوهش‌های مشترک بخش استخوان-شناسی موزه ملی ایران، بخش باستان‌جانورشناسی آزمایشگاه باستان‌سنجی دانشگاه تهران، موزه تاریخ طبیعی پاریس و مؤسسۀ ژنتیک اسمورفیت در ترینیتی کالج دبلین ایرلند است که ده محوطه باستانی را در برمی گیرد.

وی در ادامه افزود نمونه های استخوان بز از چندین محوطه ایران از جمله کلک اسد مراد و تپه عبدالحسین از دوره نوسنگی بدون سفال در لرستان، رحمت آباد از دوره نوسنگی با سفال و مس‌سنگی قدیم در فارس و چندین مکان دیگر در زنجان، آذربایجان غربی و خراسان شمالی هستند.



به گفته دکتر مشکور تجزیه و تحلیل دی ان ای(DNA) باستانی نمونه‌های بز نشان می‌دهد که روند اهلی‌سازی بز حدوداً از ۱۱ هزار سال پیش در سه منطقۀ مختلف خاورمیانه آغاز شده که یکی از مراکز اصلی فلات ایران است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ۸۳ نمونه ژنوم بز از کل غرب آسیا (شامل ۵۱ نمونه با پوشش کامل ژنوم) از دوران پارینه سنگی تا اواسط دوران اسلامی، نشان‌دهندۀ فرایند گسترش اهلی سازی در شروع دوره نوسنگی (حدوداً ۱۱ هزار سال پیش) هستند.

وی تاکید کرد که از جمله نتایج مهم این پژوهش، شناخت فرایندهای پیچیدۀ اهلی‌سازی در سه منطقه متفاوت در سرتاسر غرب آسیا است که شامل فلات ایران، ترکیه و شرق دریای مدیترانه می شود که باور قبل در مورد انتشار اهلی‌سازی از یک مرکز به مناطق دیگر را نقض می‌کند.

این پژوهشگر در ادامه گفت: مطالعه جدید نشان می دهد که در دوره نوسنگی جمعیت‌های بز کاملاً از یکدیگر قابل تفکیک بوده‌اند اما در اواخر نوسنگی و پس از آن همسان سازی رخ داده که مشابه وضعیت امروزی و غالب شدن هاپلوتایپ A است. این نتایج نشان دهندۀ انتقال دانش و فناوری جوامع به یکدیگر هستند و حاصل مهاجرتهای انسان همراه با حیوانات اهلی خود نبوده است. داده‌های ژنتیک جمعیت‌های انسانی نوسنگی زاگرس که نتایج آن در مجله معتبر علوم در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، مؤید همین امر هستند. همچنین فرایندی برای اهلی‌سازی غلات هم مشاهده می‌شود.


مشکور در پایان افزود: فرایند اهلی‌سازی در بز منجر به سازگاری به شرایط جدید زندگی در کنار انسان، تغییر خوراک و بروز امراض جدید و زندگی در خارج از زیستگاه معمول، تغییرات ژنتیکی زیادی را بر این حیوان وارد کرده که مهمترین گزینش‌های ژنتیکی مشهود در این پژوهش کاهش اندازه، ازدیاد شیر، افزایش ظرفیت زاد و ولد و از همه مهمتر، رنگ مو است. شاید انتخاب رنگ‌ها به دلیل نیاز به تفکیک حیوانات در ارتباط با مالکیت آنها بوده است که اولین نشانه‌های رشد ساختارهای اقتصادی اجتماعی پیچیده در جوامع اولیه انسانی است.

حدود ۸۰۰۰ هزار سال پیش، پس از دو هزار سال تجربه دامپروری و کشاورزی، ژنوم بز اهلی که از دیرباز یار جدا نشدنی انسان بوده، تحت تاثیر گزینش‌های انسان از جمله برای رنگ مو، قد، تولید شیر، ظرفیت زاد و ولد، کم کم به شکل امروزی تغییر یافته است.