چمدان : سامانه «اطلاعات باستان‌شناسی» به اعتقاد "رئیس هیئت مدیره جامعه باستان‌شناسی ایران" مجموعه‌ای سازمان یافته از داده‌های باستان ­شناختی و اطلاعات مرتبط با آنها به صورت یک بانک اطلاعاتی است که در قالب کارکرد اداری و پژوهشی و با داده‌های بایگانی شده از گذشته تا امروز، اطلاعات مربوط به بررسی‌ها و محوطه‌ها، گزارش‌های کاوش، مطالعات و تحلیل‌های صورت گرفته، یافته‌های موزه‌ای و غیرموزه‌ای و اطلاعات مربوط به وضعیت حفاظت و مرمت محوطه را شامل می‌شود و در صورت لزوم می‌تواند دسترسی آسان به اطلاعات مکمل را فراهم کند، حتی خروجی‌های این سامانه می‌تواند برای پروژه‌های شهری، مدیریت میراث فرهنگی، آموزش، و برنامه‌ریزی برای پژوهش‌های علمی یا میدانی مورد استفاده قرار بگیرد.

عصر روز گذشته –دوشنبه هفتم خرداد- در جلسه‌ای با حضور مدیران پژوهشکده باستان‌شناسی و سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بر همه‌ی فرآیندهای تهیه سامانه اطلاعات باستان‌شناسی شد.

در این جلسه که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شد، عبدالکریم شادمهر معاون اداری مالی و توسعه منابع انسانی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری بر اساس نظر سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در تهیه سامانه اطلاعات باستان‌شناسی با سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح همکاری می‌کند .

وی افزود: به منظور تهیه نقشه باستان‌شناسی کشور باید ابتدا سامانه اطلاعات باستان‌شناسی آماده شود که در حال پیگیری آن هستیم .

او با اشاره به آماده‌سازی تعدادی اطلاعات پایه‌ای توسط همکاران در سال‌های گذشته، بیان کرد: در تهیه سامانه اطلاعات باستان‌شناسی از مجریان طرح تقاضا داریم از این اطلاعات استفاده کنند.

شادمهر تأکید کرد: باستان‌شناسان در تهیه سامانه اطلاعات باستان‌شناسی، علاوه بر نظارت عالیه به همه و هر کدام از مراحل در سطح‌های مختلف نظارت خواهند داشت.

استفاده از دستورالعمل آذرنوش برای سامانه باستان‌شناسی

محمد رکنی، کارشناس پژوهشکده باستان‌شناسی نیز در صحبت‌هایی گام نخست در تهیه نقشه باستان‌شناسی را شناخت اقدامات صورت گرفته در ۴۰-۵۰ سال گذشته دانست و ادامه داد: با این وجود به دلیل نبود مدیریت یکپارچه اطلاعات موجود ناقص بود .

او افزود: پژوهشکده باستان‌شناسی در گام دوم در نظر دارد این اطلاعات را تکمیل و مناطقی را که بررسی نشده با مدیریت به چرخه کار پژوهشی وارد و مطالعات و بررسی‌ها را در این نقاط نیز انجام دهد .

رکنی مسئله اصلی در این طرح را محدودیت‌ها دانست و با اشاره به همکاری با استان‌ها در این زمینه اظهارکرد: تصمیم بر این شد تا دستورالعمل مرحوم آذرنوش با یکسری اصلاحات ساختاری برای تهیه سامانه اطلاعات باستان‌شناسی مورد استفاده قرار گیرد .

وی خطاب به مجریان طرح تهیه سامانه اطلاعات باستان‌شناسی گفت: سامانه‌ای می‌خواهیم که در مرحله دوم و بر اساس اهداف پژوهشکده باستان‌شناسی برای پیشبرد نقشه باستان‌شناسی شامل تکمیل اطلاعات، رفع خطاهای موجود و بررسی نقاط بررسی نشده به شکل منسجم تحت‌نظر داشته باشد .

این کارشناس بیان کرد: این سامانه می‌تواند با در نظر گرفتن تجربیات و فعالیت‌ها به سرانجام رساندن برنامه‌ریزی‌هایی که در پژوهشکده برای تهیه نقشه باستان‌شناسی صورت می‌گیرد، کمک کند.

او با مهم خواندن کنترل سامانه و تأکید بر دسترسی سطح یک برای پژوهشکده باستان‌شناسی و مدیر نقشه باستان‌شناسی، بیان کرد: با انجام برنامه‌ریزی‌ها این سامانه می‌تواند نقشه باستان شناسی را بر اساس نیاز ها، کمبودها و رفع خطاها در ده سال آینده به سرانجام برساند.

لزوم سپردن سامانه‌ باستان‌شناسی به پژوهشکده متولی

روح الله‌شیرازی، رییس پژوهشکده باستان‌شناسی نیز در سخنانی با اشاره به ماهیت داده‌های باستان‌شناسی و اینکه بهره‌برِ اصلی در این طرح پژوهشکده باستان‌شناسی است، بیان کرد: همه‌ی فرآیند طراحی، نوع اطلاعات و دسترسی باید مورد تأیید این پژوهشکده باشد، چون در غیر این‌صورت هدف اصلی محقق نمی‌شود .

او در ادامه با تأکید بر بکارگیری تجربیات گذشته در فرآیند طراحی سامانه، اظهار کرد: فعالیت‌هایی که گذشته انجام شده هر چند ناقص، محدود و در قالب آزمون و خطا برای ادامه این روند مفید خواهد بود .

شیرازی با اشاره به اهمیت این موضوع که سامانه بعد از آماده‌سازی به چه کسی سپرده شود از مسئولان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، خواست کنترل اصلی سامانه را به دست پژوهشکده باستان‌شناسی بسپارند.

بایدها و نبایدهای باستان‌شناسی باید با مدیریت پژوهشکده به سامانه وارد شود

سیامک سرلک معاون پژوهشکده باستان‌شناسی نیز با تأکید بر این نکته که آزمون و خطا و تجربیات، کارایی واژه‌ها را مشخص می‌کند، بیان کرد: سطح دسترسی به سامانه اطلاعات باستان‌شناسی را هیچ بخشی به اندازه پژوهشکده باستان‌شناسی نمی‌تواند تعریف کند.

او با اشاره به دغدغه‌های موجود در حوزه تخصصی باستان‌شناسی اظهار کرد: باید و نبایدها، اطلاعات و دیگر موارد در این زمینه باید با مدیریت پژوهشکده باستان‌شناسی وارد سامانه شود و مدیریت اجرایی آن با این پژوهشکده باشد.

این باستان‌شناس با تأکید بر این نکته که نقاط تعیین شده نیاز به فیلترینگ علمی دارند، افزود: اگر پژوهشکده بر این روند اشراف نداشته باشد همه‌ی زحمات به هدر می‌رود و در غیر اینصورت به بهترین بازده می‌رسیم.

بهروز عمرانی معاون پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در سخنانی با تأکید بر ویژگی‌های سامانه اطلاعات باستان‌شناسی که باید مد نظر قرار گیرد، از مجریان طرح خواست متناسب با شرح خدمات جدید برآوردهایشان را از نظر زمان و اعداد در اختیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری قرار دهند.

نمایندگان سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح نیز با اشاره به درخواست کارفرما (پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) و آماده‌سازی طرح پیشنهادی توسط مجری طرح (سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح) سطوح دسترسی را قابل تغییر دانسته و بررسی و آماده‌سازی اطلاعات را مورد توجه قرار داده و بر تهیه این سامانه براساس نظر و شرایط کارفرما قول مساعد دادند.

اهمیت سامانه اطلاعات باستانشناسی در ایران

به اعتقاد سپیده مازیار،"رئیس هیئت مدیره جامعه باستان‌شناسی ایران" ؛ «ایران سرزمین وسیعی با حجم بسیار بالایی از آثار و محوطه‌­های باستانی و تاریخی است که هر روز نیز بر تعداد محوطه­‌های تازه کشفِ آن افزوده شده و تنها در سطح هر استان هزاران محوطه‌ی جدید شناسایی و ثبت می‌شود. مدیریت منسجم چنین حجم بالایی از محوطه‌ها، دیگر با روش‌های سنتی امکانپذیر نخواهد بود و به همین دلیل است که شاهد تکرار چندباره‌ی پژوهش‌های میدانی در یک منطقه و عدم وجود حتی یک بررسی میدانی در برخی دیگر از مناطق ایران هستیم. از طرف دیگر امروزه رشد و توسعه بافت‌های شهری نیز مشکلی دوچندان برای محوطه‌های در شهر به وجود آورده است و با مدیریت سنتی امروز و عدم وجود یک سامانه‌ی اطلاعاتی کامل، نمی‌توان به مدیریت بافت‌های شهری و همکاری با نهادهای دیگر اعم از برنامه ریزان و مدیران توسعه‌ی شهری در نهادها و ساختارهای اجرایی دیگر بخش‌های کشور پرداخت.

این بحران هم اکنون در مدیریت پروژه‌های نجات بخشی نیز دیده می‌شود. وجود چنین سامانه‌ای، با ایجاد پایگاه داده‌ای منسجم و لایه‌های مختلف اطلاعاتی برای تمام محوطه‌های ثبت شده در سطح کشور و ثبت فعالیت‌های صورت گرفته در هر منطقه، از انجام پروژه‌های میدانی تکراری جلوگیری کرده و نقاط کور اطلاعاتی را شناسایی خواهد کرد، در پروژه‌های شهری، زیربنایی و نجات بخشی، منبعی مهم و قابل ارجاع خواهد بود. داده‌های جدید حاصل از این پروژه‌ها می‌تواند به صورت منسجم و ساختارمندی وارد سامانه شده تا مدیریت چنین پروژه‌هایی را آسانتر و روشمندتر کند.

به طور کلی چنین سامانه‌ای نه تنها در صرف انرژی، زمان و بودجه صرفه جویی خواهد کرد، بلکه باعث تولید داده‌های پایه‌ای منسجم و چندلایه برای هدایت هدفمند پژوهش‌ها و برنامه‌ریزی‌های آینده پژوهشی می‌شود. وجود این سامانه، بالقوه قابلیت حفاظت از محوطه‌های باستانی در برابر پروژه‌های عظیم عمرانی همچون سدسازی، احداث بزرگراه‌ها، خطوط مواصلاتی برق و پروزه های آبرسانی و گاز رسانی را دارا خواهد بود. کمبود چنین سامانه‌ای در ایران برای نهادی که وظیفۀ مدیریت و ساماندهی کلیه محوطه‌های باستان‌شناختی کشور را برعهده دارد، خسرانی بزرگ است و با گذشت زمان ایجاد آن و کنترل و مدیریت میراث فرهنگی کشور دشوارتر و کم اثرتر خواهد شد.»

[related-post id="30758"]

[related-post id="31381"]

[related-post id="34217"]