چمدان :  مجتبی گهستونی- فعال میراث فرهنگی استان خوزستان- در یادداشتی که در اختیار چمدان گذاشت نوشت: با اینکه همواره بزرگان میراث فرهنگی تاکید داشته اند که پایگاه‌های ملی و جهانی اقدام به خلاقیت و نوآوری کنند و به تقویت سیستم فناورانه خود بپردازند و این پایگاه‌های باید به محلی برای رجوع تمام اقشار علمی که دنبال اطلاعات علمی و دست اول هستند، تبدیل شوند، اما ظاهرا انبوهی از چالش های پیش روی این پایگاهها باعث می شود که از برخی ماموریت های خود غافل شوند.

با اینکه گفته می شود هم اکنون بیش از ۹۰ پایگاه ملی و جهانی در کشور وجود دارد که دارای ساختار و برنامه مدیریتی منظمی هستند اما لازم به یادآوری است که عمده پایگاه‌ها در سال‌های گذشته شرایط سختی را پشت سر گذاشته اند، فراز و نشیب‌های زیادی را پیش روی خود داشتند و در برهه‌ای برخی از آن‌ها متوقف و برخی دیگر رها شده بودند اما امروزه به گواه معاون سازمان میراث فرهنگی کشور، این پایگاهها هم اکنون به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که اهداف پایگاه‌های کشور با ساختار مشخص، برنامه مدیریتی مناسب و چشم‌انداز بلندمدت پیش برده شوند. در این میان تعداد پایگاههای میراث جهانی در ایران به عدد 22 رسیده است.

در حالی که تاکید می شود وقت آن رسیده که پایگاه‌ها تبدیل به محلی برای ایده‌های نو و کشفیات جدید در علوم مختلف شوند و پژواک فعالیت آنها جهانی شود، ابتدا لازم است که اثر و ارزش‌های آن را به درستی بشناسیم و به صورت مداوم در پایگاه حضور داشته باشیم تا به تبادل اطلاعات بپردازیم.

بارها عنوان سایت پایگاههای جهانی شوش، چغازنبیل و سازه های آبی شوشتر را در گوگل جستجو کرده بودم. تنها یک بار با سایت پایگاه جهانی شوش مواجه شدم، پیش تر بارها سایت پایگاه جهانی چغازنبیل و هفت تپه را  دیده بودم اما هیچگاه موفق نشدم از سایت میراث جهانی سازه های آبی تاریخی شوشتر بهره ببرم. این در حالی است که اولین اثر ثبت شده ایران در سال 1358 متعلق به چغازنبیل، دهمین اثر ثبت جهانی ایران متعلق به شوشتر در سال 1388 و هجدمین اثر ثبت جهانی شده به شهر شوش در سال 1394 تعلق دارد.

در روزهای گذشته در جستجوی ساعت بازگشایی محوطه های میراث جهانی شوش، چغازنبیل و شوشتر بودم که ناچار شدم سایت های هر سه پایگاه جهانی در خوزستان را جستجو کنم و عجب آن که نشانی از سایت شوش پیدا نمی کردم. ناچار شدم برای پیدا کردن جواب پرسش خود به رئیس پایگاه جهانی زنگ بزنم. ابتدا جویای سایت شدم. آدرس susachtb.ir را داد. سپس درباره ساعات بازگشایی موزه شوش در ایام ماه رمضان پرسیدم. سپس به امید دریافت اطلاعات بیشتر به آدرس سایت پایگاه جهانی شوش مراجعه کردم. با سایتی بسیار ضعیف، بعضا اطلاعات کم یا قدیمی و در بسیاری از آیکون ها با فضای خالی مواجه شدم. این یعنی اینکه مدتهاست نه به روز رسانی صورت گرفته شده و نه متولیان امر در پایگاه به ضرورت برخورداری از سایتی در خور شان و نام و قدمت شوش واقف هستند.

در جستجوی بعدی امیدم به مراجعه به سایت پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه بود. هرچی آدرس choghazanbil.ir را جستجو کردم سایت بارگذاری نمی شد. فکر کردم شاید اینترنت من توانایی باز کردن سایت را ندارد. با رئیس پایگاه میراث جهانی چغازنبیل تماس گرفتم و ایشان نیز بدون هیچ توجیهی از غیر فعال شدن سایت به منظور به روز رسانی سایت و رونمایی از سایت جدید در آینده نزدیک خبر داد. البته ایشان خیلی شجاعانه به ضعف های سایت قبلی اشاره کرد و از به روز رسانی سایت خبر داد. این در حالی است که البته می توانستند بدون غیر فعال کردن سایت آن را به دلخواه به روزرسانی کنند.

به خیال اینکه از ساعات بازگشایی سازه های آبی تاریخی شوشتر جویا شوم عنوان پایگاه میراث جهانی سازه های آبی تاریخی شوشتر را جستجو کردم اما از سایت اطلاع رسانی این میراث جهانی هم خبری نبود. نخستین موضوعی که به ذهنم رسید این بود که چرا با وجود برخورداری خوزستان از سه پایگاه میراث جهانی و برخورداری از مطالب بسیار با ارزش و عکس های نفیس تاریخی و حتی جدید این پایگاهها یا از سایت برخوردار نیستند و یا کمتر فعال هستند. آیا گردشگرانی که از کشورهای مختلف قصد سفر به ایران را دارند و دلشان می خواهد مطالب جامع تر و موثق تری از میراث های جهانی خوزستان کسب کنند، حق ندارند اطلاعات بیشتری از سایت های خبری این سه پایگاه به دست بیاورند؟

بر فرض مثال که اطلاعاتی هم موجود بود آیا بخش انگلیسی این سایت ها در حد و اندازه معرفی یک میراث جهانی هست؟ از سویی خبرنگاران، محققان و پژوهشگران و گردشگران ایرانی و خارجی که می خواهند درباره بخش های تخصصی، آزمایشگاه، بخش حفاظت و مرمت، باستان شناسی، بانک سفال، معماری، مستندنگاری، کتابخانه و مرکز اسناد، معرفی و آموزش، موزه، عرصه و حریم، جاذبه های پیرامونی، فرهنگ منطقه، راههای دسترسی، انتشارات، تاریخچه، معرفی مقام مسئول، اعضا پایگاه و.... هر سه پایگاه میراث جهانی شوش، چغازنبیل و شوشتر کسب اطلاع کنند با پایگاه های اطلاع رسانی بسیار ضعیف این سه اثر ثبت جهانی رو به رو می شوند.

اندکی بعد به جستجو درباره سایت های خبری دیگر پایگاههای میراث جهانی کشور گشتم. بلافاصله با سایت پایگاه های جهانی پاسارگاد فارس، بافت تاریخی یزد، کاخ گلستان در تهران و سلطانیه زنجان، میمند کرمان مواجه شدم که قطعا برخی از این پایگاهها عمرشان از تشکیل عمر پایگاههای میراث جهانی خوزستان کمتر است.
بهتر است که مدیران سه پایگاه میراث جهانی در خوزستان که هر سه فرزندان خطه جنوب هستند و با سرزمین خوزستان به خوبی آشنایی دارند و سابقه کاری نسبتا طولانی دارند با انگیزه های بیشتری مواجه باشند و با توجه به عنوانی که برای حوزه کاری شان یعنی میراث جهانی انتخاب شده است، نگاهشان جهانی باشد، تا هم از پایگاه اطلاع رسانی در خور شانی برخوردار باشند و هم بدانند که عمده گردشگران و پژوهشگران داخلی و خارجی پیش از سفرشان به هر مکانی به جستجوی اطلاعات بیشتری می پردازند.

بی شک از معاونت میراث فرهنگی کشور و رئیس پایگاههای میراث جهانی کشور انتظار می رود یکی از ماموریت های مهم پایگاهها را نه برای به رخ کشیدن تنها داشته های فرهنگی ایران بلکه برای تبادل اطلاعات با مخاطبین داخلی و خارجی، راه اندازی و به روز رسانی یک سایت قوی برای تمام پایگاههای میراث جهانی را در الویت قرار بدهند. وظیفه پایگاه‌هاست که اطلاع‌رسانی را  سرمایه اجتماعی خود بدانند و فعالیت‌ جدی کنند.

فاجعه بارتر زمانی است که وقتی به سایت دفتر پایگاههای میراث جهانی مراجعه می کنیم اطلاعات این دفتر که در آدرس http://omurpaygah.ichto.ir درج شده بسیار قدیمی است. به طور مثال در بخش اطلاعات حوزه مدیریتی چغازنبیل داده ها مربوط به مدیر ارشد پایگاه جهانی چغازنبیل مربوط به دو مدیر پیش از مدیر فعلی پایگاه است. درباره شوشتر هم همین موضوع صدق می کند. به شوش اشاره نمی کنم چون در سایت دفتر پایگاههای جهانی فقط اطلاعات مختصری از 17 محوطه و بنای ثبت جهانی پلان مدیریتی وجود دارد. به همین دلیل از شوش اطلاعاتی موجود نیست.

پیش تر معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفته بود: پایگاه‌های ملی و جهانی یک فعالیت چندرشته‌ای محسوب می‌شود، به‌طوری‌که اگر پایگاه‌ها بتوانند اقدام به ایجاد کتابخانه‌های تخصصی و راه‌اندازی سیستم فناورانه کنند، گام بسیار مهمی در حوزه میراث‌فرهنگی برداشته‌اند. در این شرایط پایگاه‌ها نیاز به تشکیلات دائم دارند. همچنین این پایگاه‌ها مرکز جمع‌آوری اطلاعات دست اول آن مجموعه هستند و باید به گونه‌ای فعالیت کنند که کشفیات جدید آنها پژواک جهانی داشته باشد.

طالبیان پایگاه‌های کشور را ظرفیتی مهم دانست که می‌توانند پیش قراول برنامه‌های توسعه‌ای کشور باشند و افزود: پایگاه‌ها دیگر فقط متعلق به سازمان میراث‌فرهنگی نیستند، به گونه‌ای که سازمان‌ها و دستگاه‌های دیگر پایگاه‌های میراث‌فرهنگی را توسعه می‌دهند. این روند با افزایش دانش و فعالیت‌های میان‌رشته‌ای توسعه بیشتری پیدا کرده و خوشبختانه هر دستگاهی که ورود پیدا کرده، متوجه جریان مدیریتی و تاثیرگذاری آن شده است.

او با اشاره به این‌که سازمان میراث فرهنگی باید سایت‌های خود را به استاندارد ملی و جهانی برساند و با زبان و چگونگی گفت و گو و انتشارات بین‌المللی آشنایی کامل داشته باشد. در این میان کارشناسان پایگاه‌ها نیز لازم است اشراف کامل به کنوانسیون‌ها، دستورالعمل و راهنماها داشته باشند و کاملا با معیارها و اصول آنها آشنا باشند و در ادامه انتظار سازمان میراث‌فرهنگی از پایگاه‌ها را تبدیل این مکان‌ها به به محلی برای رجوع تمام اقشار علمی که دنبال اطلاعات علمی و دست اول هستند، بیان کرد.

پیش تر فرهاد عزیزی، مدیرکل امور پایگاه‌های میراث‌جهانی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز در سخنانی اظهار کرد: ‌در حال حاضر ۷۵ پایگاه ملی و ۲۲ پایگاه جهانی در کشور وجود دارد که در این پایگاه‌ها علاوه بر موضوعات حفاظت، مرمت و سامان‌دهی آثار، ایجاد امکانات و زیرساخت‌های مورد نیاز گردشگران و معرفی ارزش‌های برجسته جهانی آثار در دستور کار قرار دارد.

او بیان کرد: همه‌ی فعالیت‌ها در پایگاه‌های میراث‌فرهنگی به ویژه پایگاه‌های جهانی براساس پلان مدیریت و براساس برنامه‌ریزی‌های مصوب، هر سال توسط همکاران امور پایگاه‌ها انجام می‌شود که این اقدامات با هدایت و نظارت بالغ بر ۴۰۰ کارشناس، استاد خبره و شورای راهبردی انجام می‌شود.

وی ادامه داد: پایگاه‌ها به دلیل جایگاه و شان ملی و بین‌المللی، توجه و حضور مداوم مردم و گردشگران در این فضاها، پراکندگی یکنواخت و گسترش آنها در کشور و امکاناتی که به لحاظ سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و منابع انسانی دارند، می‌توانند نقش مهم و موثری در توسعه و آبادانی مناطق مختلف کشور داشته باشند.

مدیرکل امور پایگاه‌های میراث جهانی بیان کرد: دفتر امور پایگاه‌ها تاکنون تمام تلاش خود را برای همسان‌سازی کیفی پایگاه‌ها از نظر امکانات و اعتبارات به کار بسته است، همچنین ایجاد فرصت برای پژوهش و تعامل با مراکز علمی و آموزشی در سطح ملی و بین‌المللی برای انجام مطالعات کاربردی و اقدامات اجرایی مشترک از دیگر مواردی است که دفتر امور پایگاه‌ها پیگیری می‌کند.

او گفت: با وجود توجه به مسائل، مشکلات و کمک‌های بسیار زیاد بخش‌های مختلف سازمان میراث‌فرهنگی و سایر دستگاه‌ها به‌ویژه سازمان برنامه و بودجه به پایگاه‌های میراث جهانی و ملی، محدودیت‌های متعددی به لحاظ مالی و تشکیلاتی در چشم‌انداز پایگاه‌ها قرار دارد و تا رسیدن به نقطه مطلوب در این حوزه فاصله‌ی زیادی داریم اما با تلاش فعالان این حوزه دستیابی به وضعیت مطلوب دور از دسترس نیست.

همچنین رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: پایگاه‌های جهانی و ملی جایی هستند که چتری باز می‌کنند به‌اندازه همه جهان. بنابراین فعالیت پایگاه‌ها باید بین‌المللی و دستاوردهای آن‌ها نیز باید جهانی باشد.

سیدمحمد بهشتی افزود: در سال‌های دور شرایط به گونه‌ای بود که فعالیت ما در آثار و سایت‌های مهم بسیار محدود بود. به‌عنوان مثال در سایت مهم تاریخی کشور از جمله چغازنبیل ما فقط آثار تاریخی را نگهداری می‌کردیم. در سایت مهمی چون تخت سلیمان تنها با دو نگهبان نگهداری می‌شد و در ایام سال کارشناسان حضور جدی در آنجا نداشتند و به ندرت پیش می‌آمد که حفاظت، مرمت، پژوهش و معرفی در کنار هم انجام شود.

او افزود: پایگاه یک چتری باز می‌کند به اندازه همه جهان. بنابراین پایگاه‌ها در عمل می‌توانند جهانی و بین‌المللی باشند. آن‌ها باید امکان گفت‌وگو با مراکز جهانی داشته باشند و دستاوردهایی که در پایگاه‌ها رخ می‎دهد باید پژواک جهانی داشته باشد.