چمدان : اعتماد نوشت: «باتومی» و «بلگراد» تا چند سال پیش نامی آشنا برای ایرانیان نبودند اما امروز یکی از اصلی‌ترین مقاصد سفر و مهاجرت آنها محسوب می‌شوند. از زمانی که گرجستان و صربستان رژیم لغو روادید با ایران را اجرا کردند، سفرهای بدون بازگشت ایرانیان به این دو کشور تبدیل به چالشی نگران‌کننده برای مسئولان دو کشور شده است. گرجستان تا حدودی مقصد سرمایه‌گذاری در حوزه زمین و ملک شده است اما صربستان به خصوص بعد از برقراری پرواز مستقیم از تهران به بلگراد، برای ایرانیان تبدیل به معبری برای ورود به اروپا شد. آخرین آمارها از اسکان ١٠ هزار ایرانی در گرجستان و سرگردانی ٦ هزار ایرانی در صربستان خبر می‌دهند. وزارت کشور صربستان اسفند ماه سال گذشته اعلام کرد:

«بیش از ۶ هزار شهروند ایرانی در طول ۵ ماه گذشته و همزمان با فراهم کردن تسهیلات صدور ویزا، به‌ عنوان توریست وارد این کشور شده‌اند و برخی آنها از بازگشت به کشور خودشان خودداری می‌کنند و از دولت صربستان تقاضای پناهندگی می‌کنند.» مشکلاتی که در پی لغو روادید با این دو کشور ایجاد شده است این زمزمه‌ها را قوت می‌بخشد که مقامات این دو کشور تصمیم به برقراری دوباره محدودیت ویزا برای این دو کشور بگیرند.

سرمایه‌گذاری و منافع مشترک

در چند سال اخیر علاوه بر موضوع لغو روادید، عوامل دیگری باعث شده‌اند این دو کشور مقاصد پر طرفداری برای ایرانیان شوند. کارشناسان پاسخ‌های مختلفی برای این پرسش که چرا کشور کوچکی مثل گرجستان به یک‌باره تبدیل به اصلی‌ترین مقصد گردشگری ایرانیان می‌شود، ارایه می‌کنند. «علی‌اصغر شالبافیان»، کارشناس گردشگری در پاسخ به این سوال به «اعتماد» می‌گوید: «گرجستان قوانین و آیین نامه‌های حوزه گردشگری خارجی را تسهیل کرد و همین موضوع برای سرمایه‌گذاران جذابیت‌هایی ایجاد کرد. البته در کنار این موضوع، بخشی از کسانی که قدرت جهت‌دهی به بازار سفر را دارند (مثل تور اپراتورها و مدیران آژانس‌ها و فعالان حوزه گردشگری) در حوزه‌های مختلف در گرجستان سرمایه‌گذاری کردند، به همین دلیل در پکیج تورهای خارجی که طراحی می‌کنند منافع خود را هم در نظر می‌گیرند.»

یکی از سرمایه‌گذارانی که تجربه هشت سال فعالیت در گرجستان داشته هم معتقد است: «گرجستان نظامی را طراحی کرده که هر روز به سمت استواری و پایداری پیش می‌رود. همین ثبات باعث شده شرایط کار و تجارت در این کشور هر روز بهتر شود. وقتی آمارهای سازمان ملل را در مورد این کشور رصد می‌کنیم می‌بینیم که رتبه‌های بسیار خوب و بالایی در جهان کسب کرده است. این نکات باعث شده که نه تنها ایرانی‌ها بلکه شهروندان کشورهای دیگر هم تمایل داشته باشند در این کشور سرمایه‌گذاری کنند. مهم‌تر از همه این که فساد اداری در این کشور بسیار پایین است و در مقایسه با بسیاری کشورها از نظر شاخص‌های سلامت اداری شرایط مطلوبی دارد.»

فقط ایرانی‌ها نیستند که تمایل به مهاجرت و سرمایه‌گذاری در گرجستان را دارند، بسیاری از شهروندان کشورهای عربی و چین و خاور دور هم جزو مهاجران این کشور هستند. به نوعی می‌شود گفت گرجستان در حال حاضر شرایط ٣٠ سال پیش دوبی را دارد، البته کارشناسان معتقدند این کشور در آینده شرایط مناسب‌تری از دوبی خواهد داشت. به دلیل این که قوانین با ثبات‌تری در مقایسه با قوانین امارات دارد.

سال ٢٠٠٠ دولت گرجستان به این نتیجه رسید که با رونق گردشگری می‌تواند اقتصاد کشورش را که پس از جدایی از شوروی سابق و بروز جنگ‌های داخلی، آسیب‌پذیر شده بود، احیا کند. امروز هم این کشور پس از ١٨ سال توانسته در زمینه توسعه زیر‌ساخت‌های گردشگری موفق ظاهر شود و آن قدر در حوزه سیاست و اقتصاد پیشرفت داشته باشد که به عنوان نخستین کشور از کشورهایی که از شوروی منفک شدند، به عضویت اتحادیه اروپا دربیاید (گرجستان در سال ٢٠١٥ به پیمان شنگن پیوست و در حال حاضر عضو ناظر اتحادیه اروپا است) بسیاری معتقدند عضویت گرجستان در اتحادیه اروپا یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های ایرانیان برای مهاجرت به این کشور است. اما در بسیاری موارد این هجرت همراه با شناخت دقیق و آگاهی نیست. بسیاری از کارشناسان معتقدند شرایط بی‌ثبات اجتماعی و اقتصادی ایران باعث شده تا افرادی که امکان مهاجرت به کشورهای اروپایی و امریکایی را ندارند، همسایه شمالی ایران را به عنوان مقصد مهاجرت انتخاب کنند. مهاجران ایرانی گرجستان بیشتر در امر خرید و فروش و دلالی املاک و تورگردانی مشغول به کار می‌شوند، بسیاری هم مدت‌ها سرگردان می‌مانند تا بتوانند سرمایه لازم برای خرید یک ملک در این کشور را به دست بیاورند و مشاغل دیگری را برای کسب این سرمایه انتخاب می‌کنند. به نظر می‌رسد موج مهاجرت و سفر به سمت گرجستان یک تندباد موقت باشد و با برقرار شدن محدودیت ویزا برای ایرانیان فروکش کند.

هجرت به سراب

موضوعی که امروز مطرح است نه تنها سفر به این کشور، که انتخاب آن به عنوان مقصد مهاجرت و سرمایه‌گذاری است. زمین در گرجستان ارزان است و قوانین مالکیت چندان سختگیرانه نیست. تا چند سال پیش مهاجران و سرمایه‌گذاران ایرانی حتی اجازه خرید و فروش زمین‌های کشاورزی در این کشور را هم داشتند. گرجستان نظام بیمه مناسبی دارد و به گفته کارشناسان زیربناهای مناسبی که دولت گرجستان ایجاد کرده است، باعث جذب سرمایه‌گذاران به سمت این کشور شده است. ایرانیان هم در شرایط فعلی به دلیل بی‌ثباتی اقتصاد ایران ترجیح می‌دهند در این کشور سرمایه‌گذاری کنند. اما از طرفی گرجستان از نظر مالی بازار بسیار محدودی دارد و تضمینی در کسب درآمد چشمگیر برای کسانی که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، وجود ندارد. اینها همه در حالی است که تنها تصویری که مهاجران از این کشور دارند، تصویری است که شرکت‌ها و سایت‌های مختلفی که در زمینه مهاجرت فعالیت می‌کنند، به آنها می‌دهند و همین نا‌آگاهی از مقصد باعث بروز مشکلاتی برای مهاجران می‌شود، مشکلاتی که متولی خاصی برای رسیدگی آنها وجود ندارد. کارشناسان وزارت امور خارجه در این رابطه می‌گویند: «مهاجرت مربوط به حاکمیت‌هاست. حقوق مهاجران بعضا در موارد خاص که کشورها دچار بحران یا جنگ شوند، از طریق مراجع بین‌المللی قابل پیگیری است اما کسانی که خودشان به هر دلیلی مهاجرت می‌کنند، هیچ‌گونه تضمینی برای‌شان وجود ندارد که دچار مشکل نشوند. برای رفع مشکلاتی هم که برایشان ایجاد می‌شود باید از طریق مراجع آن کشور اقدام کنند.»

یک مقام وزارت امور خارجه که نمی‌خواهد نام او در گزارش قید شود به «اعتماد» می‌گوید: «ما کشور مهاجر‌فرستی نیستیم، به همین دلیل مسئولیتی متوجه نهادهای داخل کشور نیست. در حال حاضر جمهوری اسلامی هیچگونه تعهدی برای فرستادن مهاجرین به خارج از کشور ندارد، مگر در موارد خاص که قوانین متقابل و قراردادهای متقابل بین کشورها برای اعزام متخصصین یا کارگرهای فنی و حرفه‌ای به خارج از کشور وجود داشته باشد. از سوی دیگر اگر مقصود از مهاجرت اقامت دایم و کسب تابعیت کشور دیگر باشد، قوانین تابعیتی ما بدون ترک تابعیت کشور ایران اجازه کسب تابعیت کشور دیگری را نمی‌دهند، کسی که قصد دارد تابعیت کشور دیگری را کسب کند باید تابعیت ایران را ترک کند. این موضوع قوانین سختگیرانه‌ای هم دارد، یک امر تشویقی نیست که هر کسی مهاجرت کند دولت از او حمایت کند.»

«توصیه می‌کنم حتما قبل از تصمیم به مهاجرت مدتی اینجا زندگی کنید»‌؛ «میلاد» مدتی است به گرجستان مهاجرت کرده، می‌گوید بسیاری از کسانی که این کشور را به عنوان مقصد انتخاب می‌کنند شناختی از آن ندارند و بعد از انتقال سرمایه شان با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند، همین است که تمام تلاشش را به کار بسته تا تجربه‌اش را در اختیار دیگران بگذارد، می‌گوید: «بیشتر شرکت‌هایی که تبلیغ مهاجرت می‌کنند، قصد اخاذی دارند، اما حجم تبلیغات‌شان به حدی است و شکل تبلیغات‌شان به گونه‌ای است که مردم به آنها اعتماد می‌کنند.»

سایت‌ها می‌گویند در گرجستان با خرید یک ملک به ارزش ٣٥ هزار دلار امریکا، اقامت این کشور را اخذ کنید و پس از ٦ سال شهروند دایم این کشور شوید. سایت‌ها می‌گویند در حال حاضر گرجستان عضو ناظر اتحادیه اروپاست و اگر تبدیل به عضو ثابت این اتحادیه شود، ارزش ملکی که خریداری کرده‌اید، حداقل سه برابر خواهد شد. اما آنها که در این کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند یا به آن سفر کرده‌اند، نظر دیگری دارند و قاطعانه می‌گویند تبلیغات اینترنتی آدم‌ها را به سوی یک سراب هدایت می‌کنند؛ سرابی که هر روز بر تعداد طرفدارانش افزوده می‌شود. بسیاری از کسانی که از نزدیک شاهد شرایط ایرانی‌ها در کشورهایی مثل گرجستان بوده‌اند معتقدند نه تنها با مهاجرت ایرانی‌ها ارز و سرمایه از کشور خارج می‌شود که شأن و جایگاه بین‌المللی شهروندان ایرانی هم با برخوردهایی که با آنها می‌شود، زیر سوال می‌رود. سرمایه‌ای که کشور ٤ و نیم میلیون نفری گرجستان در اختیار دارد، کشاورزی و صنعت توریسم است که به خوبی توانسته آن را مدیریت کند و از همین طریق زمینه را برای جذب سرمایه‌های (انسانی و مالی) خارجی فراهم کند. امروز سرمایه‌گذاران ایرانی در گرجستان در حال تکرار تجربه‌ای هستند که سال‌ها پیش در دوبی داشتند.»