چمدان :   بازار ارز هنوز ملتهب است. با اینکه دولت سعی داشت با تثبیت قیمت 4200 تومان و بستن تعدادی صرافی و گرفتن به اصطلاح قاچاقچیان ارز، بازار را آرام کند اما با گذشت یک ماه هنوز خبری از آرامش نیست. ممکن است در ظاهر دیگر صف‌های طولانی و شلوغ مردم در خیابان فردوسی و استانبول شکل نگیرد و مردم برای خریدن ارز پشت در بانک‌ها تجمع نکنند، اما مشخص است این اوضاع پایدار نیست.

محمد تاج‌الدین در جهان صنعت نوشت: روزی که دولت تصمیم گرفت با اقدامی دستوری قیمت ارز را سرکوب کند، بسیاری نسبت به عواقب این اقدام ابراز تردیدکردند. کمتر از یک هفته بعد از ظاهر شدن جهانگیری معاون اول دولت و صحبت از تک‌نرخی کردن بازار ارز، مشکلات یکی یکی پدیدار شد. شاید اولین حوزه‌ای که با مشکلات ارزی دست به گریبان شد، گردشگری بود. تعدادی از گردشگران خارجی در خیابان‌های تهران سردرگم بودند و نمی‌دانستند باید برای تبدیل پولشان به ریال به کجا مراجعه کنند.

بانک‌ها پاسشان می‌دادند به صرافی‌ها و صرافی‌ها دلار نداشتند. بانک مرکزی نیز چند اطلاعیه داده بود و به هیچ کدام عمل نمی‌کرد. وقتی مشکلات بیشتر شد و صدای اعتراض به گوش مسوولان رسید، تصمیم گرفتند اوضاع را سامان دهند. اما حالا مشکلات گردشگران خروجی نیز به گردشگران ورودی اضافه شده بود. برخی می‌خواستند کشور را ترک کنند اما در مقابل دولتی‌ها می‌گفتند اگر سفر خارج هم نروید چیزی نمی‌شود!

آن طور که مشخص بود تصمیم برای تثبیت قیمت ارز و تک‌نرخی کردنش تصمیمی کارشناسی و مبتنی بر مطالعات گسترده نبود.

تصمیمی یک‌شبه بود در برابر بحرانی که داشت برای اقتصاد و دولت گران تمام می‌شد. گردشگری نیز جدای از بدنه دولت نیست و تصمیماتش خلع‌الساعه گرفته می‌شود. در جدیدترین اقدام، مونسان در جلسه با مدیران دفاتر خدمات مسافرتی، آینده وضعیت ارز گردشگر را این‌طور ترسیم کرد: «درباره موضوع ارز باید بگویم که مدل جدیدی بسته شده است که البته دولت نیز قبول دارد این مدل که در شرایط خاص بسته شده نواقصی دارد و در همین خصوص با معاون اول رییس‌جمهور صحبت کردم و با دستور دکتر جهانگیری به رییس‌کل بانک مرکزی مقرر شد در جلسه‌ای با حضور معاون گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی و معاون بانک مرکزی این مساله مورد بررسی قرار گیرد. این جلسه برگزار شد و براساس تصمیمی که در این جلسه اتخاذ شده است مقرر شد تمام ارز مسافرتی از طریق دفاتر مسافرتی تامین شود.»

ارز آزاد بهترین راه برای بحران بازار

کارشناسان گردشگری دل خوشی از دولت و سازمان میراث فرهنگی ندارند. تغییر مدیریت‌های پیایی در راس این سازمان، مخصوصا در دولت‌های اول و دوم حسن روحانی باعث شده نقشه راهی منسجم در این حوزه ترسیم نشود. حوزه‌ای که قرار بود در‌آمد‌زایی‌اش باعث شکوفایی اقتصاد ایران شود حالا روزگار خوشی را سپری نمی‌کند. به همین خاطر بعد از صحبت‌های مونسان و تصمیم جدید دولت بر واگذاری ارز گردشگر به دفاتر خدمات مسافرتی کارشناسان این حوزه، نسبت به عواقب منفی این تصمیم هشدار دادند. اردشیر اروجی کارشناس حوزه گردشگری، بهترین راه برون‌رفت از وضعیت موجود را ارز آزاد می‌داند و می‌گوید:«هر راهکاری به غیر از رجوع به ارز آزاد باعث ایجاد رانت می‌شود. بعد از مشکلات بازار ارز اول تصمیم گرفتند گردشگران به بانک مراجعه کنند و بعد صرافی‌ها و بعد سرگردانی بین این دو. در بسیاری از کشورهای جهان کارت‌های اعتباری بین‌المللی کارکرد دارد و گردشگران می‌توانند به راحتی در هر کشوری خرید کنند.»

تراز منفی گردشگری و ضرر 4 میلیارد دلاری

اروجی آفت سیستم گردشگری ایران را نبود آمار مطمئن می‌داند. او با اشاره به تراز منفی گردشگری ایران می‌گوید: «ما در حوزه گردشگری دو مشکل اساسی داریم؛ ابتدا نداشتن آمار مستند.مسوولان سازمان میراث فرهنگی در ارائه آمار گردشگران ورودی و سفرهای داخلی غلو می‌کنند. مشکل دیگر البته طبق همین آمار ارائه شده توسط مسوولان، تراز منفی گردشگری است. طبق این آمار ایران 9 میلیون گردشگر‌ خروجی دارد. در عوض پنج میلیون نفر به کشور مسافرت می‌کنند. اگر خرج هر گردشگر‌ خروجی در خارج از مرزها را 1000 دلار در نظر بگیریم، گردشگری ما چهار میلیارد دلار ضرر‌ده است. اما چاره بهبود تراز گردشگری چیست؟ ایجاد موانع برای تهیه ارز گردشگران؟ بستن راه‌های سفر؟ چند برابر کردن عوارض خروج؟ حتما می‌دانید حتی با افزایش عوارض خروج از کشور نیز ایرانی‌ها بیشتر از قبل به ترکیه سفر کردند. ما با چند کشور قرارداد گردشگری امضا کرده‌ایم مثل ترکیه، روسیه، ارمنستان و گرجستان. متاسفانه در همه موارد تراز گردشگری ما نسبت به طرف قرار‌داد پایین‌تر است. مثلا در مورد ترکیه‌، ما سالانه 5/2 میلیون مسافر به ترکیه می‌فرستیم اما تنها 400 هزار نفر گردشگر جذب می‌کنیم.»

او با تاکید بر گردشگری علمی و تغییر سیاست‌های موجود می‌گوید: «‌وضعیت گردشگری ما اگر می‌خواهد بهبود پیدا کند، باید به سمت روش‌های علمی پیش برود. بارها و بارها این تصمیمات را گرفته‌ایم و به بن‌بست رسیده‌ایم. مشخص است تصمیم تازه نیز عمر کوتاهی دارد. تعدد خدمات گردشگری و امکان ایجاد رانت طرح را با شکست رو‌به‌رو خواهد کرد.»

با بخش خصوصی مشورت کنید

بارها مسوولان دولتی از لزوم ورود بخش خصوصی به صنعت گردشگری سخن گفته‌اند. بعد از برجام امید بود سرمایه‌گذاران خارجی با توجه به شرایط بهتر جهانی و منطقه‌ای برای ورود به صنعت گردشگری ایران پا پیش بگذارند. اما این اتفاق نیفتاد. در کنار این اتفاق، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حتی نتوانست از بخش خصوصی داخلی نیز استفاده مثبت و مثمر‌ثمری داشته باشد.

در کنار جذب سرمایه و ایجاد محیطی امن برای سرمایه‌گذاری، لازم است برای تصمیمات کلان نیز با بخش خصوصی مشورت شود؛ اتفاقی که هیچ‌گاه روی نداده است. مسعود شیرین‌کلام عضو اتاق بازرگانی و از فعالان حوزه گردشگری با اشاره به این نکته می‌گوید: «بخش خصوصی همواره بر اثر تصمیمات غلط دولتی بیشترین آسیب را می‌بیند. شایسته است وقتی قرار است برای صنعتی تصمیم بگیرند و سیاستگذاری کنند، با فعالان این حوزه نیز مشورت داشته باشند.»

او با اشاره به استارت‌آپ‌های کوچک و کسب و کارهای خرد در حوزه گردشگری که توسط جوانان اداره می‌شود، می‌گوید: «حوزه گردشگری دارای فعالان ریز و درشت بسیاری است. این تصمیم، یعنی واگذاری عرضه ارز گردشگری به دفاتر خدمات مسافرتی ممکن است فعالان کوچک این حوزه را متضرر کند؛ کسانی که با ارتباط‌های خود یا با نبوغ‌شان مشغول فعالیت‌اند و کسب‌و‌کاری کوچک راه انداخته‌اند. ممکن است تصمیم جدید دولت درست‌ باشد اما باید همه جوانب را در نظر گرفت. تعدادی از فعالان حوزه گردشگری عضو هیچ دفتر خدماتی نیستند و عملا در ادامه ماجرا و اجرایی شدن تصمیم جدید دولت حذف می‌شوند. بهتر است دولت برای صنعت گردشگری و متعاقب آن صنایع دستی و صنایع وابسته ارزی ثابت در نظر بگیرد تا بتواند سرمایه‌گذاران و فعالان این حوزه را سر و سامان دهد.»

تصمیمات مقطعی و زودگذر با عواقب خطرناک

طبق آماری که در سایت‌های اینترنتی موجود است، فقط در تهران 140 صفحه پی‌دی‌اف اسم آژانس خدمات مسافرتی وجود دارد! مشخص نیست اگر دولت بر تصمیم جدیدش پافشاری کند و آن را عملی سازد، چطور قرار است ارز به دست آژانس‌های مسافرتی برسد؟ آیا قرار است آژانس‌ها‌ رتبه‌بندی شوند؟ آیا سهمیه دریافت می‌کنند؟ هر مسافر خارجی مجبور است به دفاتر خدماتی مراجعه کند و برای سفر خارجی زیر‌مجموعه تورها سفرش را انجام دهد. اینها سوالاتی است که پاسخی از طرف مسوولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دریافت نکرده است. محب‌خدایی، معاون گردشگری سازمان هم ترجیح داد فعلا پاسخگو نباشد.

احمد روستا از کارشناسان حوزه گردشگری با اشاره به تصمیمات مقطعی دولت در زمینه گردشگری می‌گوید: «به نظر می‌رسد این تصمیمات زودگذر و مقطعی به لحاظ اقتصادی معنا و مفهوم روشنی ندارد. این‌گونه تصمیمات برای سازمان‌های دولتی توجیه‌کننده است.وظیفه دفاتر خدمات مسافربری در هیچ جای دنیا این‌طور نیست! اما متاسفانه به دلیل اشتباهات گوناگون در مدیریت اقتصادی کشور کار به جایی می‌رسد که مجبورند این‌گونه تصمیمات را اتخاذ کنند.مطمئن باشید بعد از مدت کوتاهی این تصمیم تغییر خواهد کرد و آثار منفی و نگران‌کننده‌اش دامان بخش گردشگری را می‌گیرد.»

او راه‌حل ارائه ارز به مسافران را این‌طور توضیح می‌دهد: «اگر تحویل ارز در فرودگاه‌ها و مکان‌های مرتبط به مرحله نهایی سفر صورت گیرد مسافر به راحتی می‌تواند ارز مورد نیاز را تامین کند. تا روزی که نظام اقتصادی کشور نتواند راه‌حلی اساسی برای عرضه و تقاضای ارز در نظر بگیرد شاهد این‌گونه تصمیمات و آثار منفی و مخرب‌شان خواهیم بود.»