چمدان : هنوز سرخوشی حاصل از موفقیت حمله نظامی به قلمرو امپراتوری سلوکیان که بر سرزمین‌های سوریه و عراق و ایران امروزی حکمرانی می‌کردند، کامل نشده بود که بطلمیوس سوم ناگهان تصمیم گرفت به خانه بازگردد. به اعتقاد جوزف منینگ، تاریخ‌شناس دانشگاه ییل، این تصمیم ناگهانی و عجیب همه‌چیز را درباره تاریخ خاور نزدیک تغییر داد.

اکنون منینگ و همکارانش برای بازگشت بطلمیوس سوم به مصر دلیل موجهی یافته‌اند: آتشفشان‌ها.

هر چند ارتباط معقولی به‌نظر نمی‌رسد اما براساس شواهد موجود بهترین دلیل است. این مطالعه جدید پیشنهاد می‌کند که فوران‌های سهمگین آتشفشانی می‌توانند جو سیاره زمین را سرد و جریان عادی رودخانه نیل را مختل کنند. در دوران باستان، چنین اتفاقی به کمبود غذا و درنتیجه افزایش تنش‌های موجود در منطقه منجر شده است.

 

[caption id="attachment_3130" align="aligncenter" width="800"] سکه طلا با چهره بطلمیوس سوم | این سکه را بطلمیوس چهارم در بزرگداشت پدرش ضرب کرده است[/caption]

 

نتایج این پژوهش جدید که در نشریه تخصصی Nature Communications منتشر شده نشان می‌دهد فوران‌های آتشفشان علاوه‌براینکه بطلمیوس سوم را مجبور کرده جنگ دربرابر امپراتوری سلوکیان را پایان دهد، مجموعه‌ای از آشوب‌های داخلی و تحولاتی را هم به‌وجود آورده که کل سلسله بطالسه را تکان داده است. بطالسه، امپراتوری وسیعی بوده که بخش‌هایی از شمال آفریقا و خاورمیانه را زیر سلطه داشته است.

نتایج این پژوهش حاکی از آن است که تغییرات ناگهانی در اقلیم می‌تواند تاثیرات بزرگی در جوامع انسانی برجای بگذارند. بعضی از این تغییرات اقلیمی و آشوب‌های مردمی ناشی از آن در نوشته‌های پاپیروسی ثبت شده‌اند. منینگ در این خصوص توضیح می‌دهد: «بررسی این سوابق اقلیمی بسیار جالب است. زیرا برای اولین‌بار شما می‌توانید جامعه‌ای پویا را در مصر ببینید که فقط یک‌سری از توضیحات خطی و خشک را برای ثبت در تاریخ درج نمی‌کردند.»

 

[caption id="attachment_3129" align="aligncenter" width="720"] تکه‌ای از پاپیروس از نیمه قرن سوم پیش‌از میلاد که درباره قحطی در مصر مربوط به دوره‌ای شرح می‌دهد که در آن برای چندسال پیاپی رودخانه نیل بدون سیلاب‌های تابستانی بود[/caption]

 

رودخانه نیل در قلب این جامعه پویا قرار داشت که نیروی حیاتی قلمرو بطالسه بود. این امپراتوری حدود 305 پیش‌از میلاد و کمی بعد از مرگ اسکندر مقدونی تاسیس شد و حدود 30 پیش‌از میلاد با مرگ ملکه کلوپاترا پایان یافت.

در این دوره، کشاورزان مصری تحت ثاتیر سیلاب‌های سالانه نیل که بین ماه‌های جولای تا سپتامبر رخ می‌داد و مزارع آن‌ها را آبیاری می‌کرد قرار داشتند. این کشاورزان سیستم‌هایی متشکل از کانال‌ها و سدهایی را برای ذخیره آب سیلاب‌های رودخانه اختراع کرده بودند.

فرانسیس لودلو، تاریخ‌ اقلیم‌شناس در کالج ترینیتی دوبلین و عضو این پژوهش می‌گوید: «وقتی سیلاب‌های نیل خوب بود دره نیل یکی از نقاطی در دنیای باستان می‌شد که از نظر کشاورزی بیشترین بهره‌وری را داشت اما این رودخانه برای سطح بالای نوسان‌هایش شهرت جهانی دارد.»

به‌طوری‌که بعضی از سال‌ها سطح آب به‌ اندازه کافی بالا نمی‌آمد و کشاورزان را با مشکل مواجه می‌کرد. اسناد تاریخی پیشنهاد می‌کنند که کمبود گندم و آشوب مردم علت اصلی بازگشتن بطلمیوس سوم به مصر بود.

هرسال حدود ماه‌های تابستان بادها و باران‌های موسمی در نیمکره شمالی جریان می‌یابد و باعث افزایش سطح رودخانه نیل می‌شود. اما وقتی آتشفشان‌ها فوران می‌کنند گازهای ترکیبات گوگرد موجب سردشدن جو زمین می‌شوند. اگر این فوران‌ها در نیمکره شمالی رخ دهند، سردشدن جو از حرکت باران‌های موسمی در مسافت‌های طولانی و رسیدن به نیل جلوگیری می‌کند.