چمدان :«انجمن آثار ملی» که پس از انقلاب به «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» شناخته می‌شود در پاییز 1301 هـ .ش به ابتكار سردار معظم خراساني (عبدالحسين تيمورتاش) و به‌همت تنی چند از رجال آن دوران يعني حسن مستوفی (مستوفي‌الممالك)، حسن پيرنيا (مشيرالدوله)، ابراهيم حكيمی (حكيم‌الملك)، محمدعلی فروغی (ذكاءالملك)، حسن اسفندياري (محتشم‌السلطنه)، فيروز ميرزا فيروز (نصرت‌الدوله)، نصرالله تقوی و كيخسرو شاهرخ به‌صورت عام المنفعه و غيردولتی، بر اساس اساسنامه‌ای در 14 ماده و با هدف «ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران و به منظور نگاهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها» تأسیس شد و خدمات ارزنده‌ای به حوزه فرهنگ این مملکت انجام داد.
محل کنونی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
انجمن در بدو تأسیس مکان مشخصی نداشت و هر بار در خانه یکی از اعضاء مؤسس تشکیل می‌شد. پس از تجدید فعالیت انجمن در 1323هـ .ش و گسترش تدریجی دامنه فعالیت‌های آن نیاز به محلی برای استقرار انجمن ضرورت یافت. از این رو در سال 1346 هـ .ش خانه قدیمی و بزرگ حسین پاشا خان ملقب به امیر بهادر، وزیر دربار مظفرالدین شاه واقع در محل معروف به سر پل امیر بهادر –که به حسینیه امیر بهادر معروف بود- با حدود سه هزار مترمربع وسعت، جهت استقرار انجمن آثار ملی خریداری شد. بنای این ساختمان به سال 1318هـ .ق/1279 هـ .ش /1900 میلادی باز می‌گردد و دارای تالار بزرگ آئینه کاری در طبقه همکف و تالار بزرگ سخنرانی در طبقه اول است.
[caption id="attachment_31203" align="aligncenter" width="800"]
عمارت امیر بهادر این اثر مربوط به دوره قاجار است و در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۴۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. برجسته‌ترین نشانه بر جای مانده از خیابان پل امیربهادر مربوط به ساختمانی کهنسال متعلق به امیربهادر یکی از امیران و وزیران اعظم عصر مظفرالدین شاهی است که قدمت و پیشینه‌ای 200 ساله دارد. ساختمان انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به دست معماران ایرانی با نشانه‌ها و سمبل‌های سنتی ایرانیان و مربوط به دانش معماری عصر ناصرالدین شاهی است. جز امیربهادر این بنا شیفتگانی داشت که سر در فرهنگ و سیاست داشتند. علی اصغر حکمت، وزیر معارف در عصر رضا شاه برای اعزام محصلان به فرنگ در باغ این حیاط جشنی به راه می‌انداخت و اهل خانواده‌ها را در این همین ساختمان سور می داد. رضازاده شفق برخی از جلسات ادبی خود را در طبقه دوم و در محل تالار عمومی این بنا برپا می کرد. حتی سید حسن تقی زاده برخی از جلسات غیر رسمی خود را با سفرا و وابسته‌های خارجی در همین ساختمان منعقد می‌کرد. ساختمان امیر بهادر در طی سال‌های اخیر در دل آپارتمان‌ها و ساختمان‌های قوطی کبریتی به بوته فراموشی سپرده شده است. پیش از آنکه به داخل ساختمان وارد شوید تابلوی سنگی بزرگی وجود دارد که بر سینه دیوار ایوان این ساختمان چسبانده شده است، تابلوی نقره‌ای به خط نستعلیق که نشان اهدای صاحب این ساختمان – امیر بهادر – به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در سال 1304 شمسی است[/caption]
انجمن پس از خریداری بنای مذکور و انجام تعمیرات اساسی و مفصل با رعایت شیوه اصیل و قدیمی بنا، آن را مقر دائمی خود قرار داد.
فعالیت انجمن از بدو تأسیس تا پایان دوره پهلوی دوم (1301- 1357 هـ . ش)
پس از تصويب قانون حفظ آثار عتيقه در سال 1311 و تأسيس اداره تحقيقات در وزارت فرهنگ، وظيفه تعمير و نگهداري ابنيه و آثار تاريخي و جز آن برعهده آن اداره قرار گرفت. انجمن در ابتدا فعالیت خود نخست بنای آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی را در توس احداث کرد. همچنین کنگره بین‌المللی فردوسی را به مناسبت هزارمین سال تولد این حکیم نامدار ایرانی در سال 1313 هـ .ش برگزار کرد. پس از برگزاری جشن هزاره فردوسی، انجمن که یک سازمان ملی و فاقد درآمد و اعتبار مخصوص بود تا 1323 هـ . ش از فعالیت باز ماند.
در 22 آذر ماه 1323 هـ . ش انجمن که برای مدتی فعالیت نداشت، به دنبال تصویب اساسنامه‌ای جدید از نو آغاز به کار کرد و اقدامات مهمی را در این دوره از فعالیت خود به شرح زیر انجام داد:
1. ساخت آرامگاه برای بزرگان نامور ایران .در سال 1333، انجمن، كنگره هزاره ابن سينا را به مناسبت هزارمين سال تولد وی در تهران برگزار و كتابخانه‌ای در كنار آرامگاهش در همدان تأسيس كرد و پيكره وی را در ميدان بوعلی همدان نصب كرد و علاوه بر گردآوری كتاب‌ها و رساله‌هايي كه درباره او نگاشته شده بود، در مورد تصحيح و چاپ آثار وی نيز اقدام شد و تمبرهاي يادبودی از آثار ملی ادوار مختلف باستانی و تاريخی ايران نيز به همين مناسب انتشار يافت.
انجمن در طول فعاليت خود تا سال 1355 بيش از سی آرامگاه و چندين بنای يادبود بنا كرد از جمله اين بناها می‌توان از آرامگاه بزرگان زير نام برد: فردوسی (1313، تجديد بنا 1347)، ابن‌سينا (1330)، سعدی (1330)، نادر (1338)، عطار (1339)، خيام (1340)، كمال‌الملك (1340)، امامزاده محروق (1344)، صائب (1346)، باباطاهر (1349)، اديب‌الممالك فراهانی (1350)، روزبهان بقلي (1351)، شاه شجاع (1352)، واعظ كاشفی (1354)، ابن يمين (1355)، سيدجمال‌الدين اسدآبادی (1355) و ديگران
2. کمک به بازسازی بناهای تاریخی ایران در اصفهان، شیراز و خراسان. انجمن آثار ملی برای تعمير آثار تاريخی ايران با وزارت فرهنگ و اداره كل باستان‌شناسي و سازمان ملي حفاظت آثار باستانی همكاری بسيار داشت و از جمله در بازسازی بناهای تاريخی زير، از طريق تأمين برخی هزينه‌ها، نقش داشت: بازه هور در خراسان (1343)، كاخ چهلستون در اصفهان (1343)، آستانه شيخ صفي‌الدين در اردبيل (1343)، گنجنامه همدان (1343)، معبد چغازنبيل در خوزستان (1343)، باغ فين كاشان (1343)، تكيه اميرچغماق در يزد (1343)، كاخ هشت بهشت (1343)، بناهاي تاريخي گنجعلي‌خان در كرمان (1345)، كاخ اردشير بابكان در فيروزآباد (1345)، مسجد وكيل در شيراز (1346)، چهارطاق عهد ساساني در قصر شيرين (1347)، مسجد جامع كبير يزد (1347)، مسجد كبود در تبريز (1347)، ارگ كريم‌خان در شيراز (1348)، قلعه فلك‌الافلاك در خرم‌آباد (1348 و 1349)، پل الله‌ورديخان و پل خواجو در اصفهان (1349) و ...
3. طبع و نشر آثار بزرگان ایران و کتاب‌های مربوط به جغرافیای تاریخی شهرهای ایران و باستانشناسی.
4. سفارش به ساخت 7 طرح سیاه قلم از شعرا و دانشمندان ایران و همچنین 13 تندیس توسط انجمن از جنس گچ – سنگ مرمر، سپری و از جنس برنز به شرح ذیل:
[caption id="attachment_31210" align="aligncenter" width="480"]
مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر | هدیه ایران به ایتالیا، رم[/caption]
[caption id="attachment_31211" align="aligncenter" width="840"]
مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر در باغ آرامگاه فردوسی، طوس[/caption]
[caption id="attachment_31212" align="aligncenter" width="1000"]
مجسمه برنزی عظیم الجثه در باغ نادری، مشهد مقدس[/caption]
[caption id="attachment_31216" align="aligncenter" width="412"]
مجسمه نیم تنه خیام از سنگ مرمر در آرامگاه خیام، نیشابور | عُمَر خَیّام نیشابوری (نام کامل: غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری) (زادهٔ ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ در نیشابور - درگذشتهٔ ۱۲ آذر ۵۱۰ در نیشابور) که خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده‌است، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی در دورهٔ سلجوقی است[/caption]
[caption id="attachment_31217" align="aligncenter" width="600"]
مجسمه نشسته خیام از سنگ مرمر در پارک لاله، تهران | گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست و لقبش «حجّةالحق» بوده‌است ولی آوازهٔ وی بیشتر با انگیزه نگارش رباعیآتش است که شهرت جهانی دارد. افزون بر آنکه رباعیات خیام را به بیشترِ زبان‌های زنده برگردان کرده‌اند | ادوارد فیتزجرالد رباعیات او را به زبان انگلیسی برگردانده است که مایهٔ شهرت بیشتر وی در مغرب زمین شده‌است[/caption]
[caption id="attachment_31218" align="aligncenter" width="800"]
تندیس فردوسی اثر ابوالحسن صدیقی، میدان فردوسی تهران | ۱۷ خرداد ۱۳۳۸ خورشیدی با برپایی مراسمی با شکوه، از مجسمهٔ ابوالقاسم فردوسی در میدان فردوسی شهر تهران پرده‌برداری شد | فردوسی به سال ۱۰۲۰ (میلادی) در توس درگذشت | ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ - چندساعت پس از پیروزی انقلاب - گروهی سر مجسمهٔ فردوسی را قطع کردند که پس از اعتراض عمومی مردم، مجسمه مرمت شد[/caption]
[caption id="attachment_31219" align="aligncenter" width="700"]
کتیبه نیم برجسته از صورت کمال الملک در آرامگاه کمال الملک، نیشابور | آرامگاه کمال‌الملک بنایی است در شهر نیشابور که مدفن کمال‌الملک است. موقعیت این بنا در نزدیکی آرامگاه عطار نیشابوری در محله شادیاخ در نیشابور (شهر کهن) و موقعیت کنونی در خیابان عرفان (نیشابور) است. طراح این بنای یادبود هوشنگ سیحون است و در مراسمی در تاریخ ۱ آوریل۱۹۶۳ --۱۲فروردین ۱۳۴۲ خورشیدی با حضور فرح پهلوی رونمایی شد | سازندگان این آرامگاه چند کارگر نیشابوری بودند که در مراسم رونمایی از آنان توسط دولت وقت قدردانی شد[/caption]
[caption id="attachment_31215" align="aligncenter" width="431"]
نیم تنه نادرشاه در موزه نادری آرامگاه نادرشاه، مشهد مقدس[/caption]
[caption id="attachment_31214" align="aligncenter" width="1100"]
مجسمه امیرکبیر، ایتالیا | از امیر کبیر در ایران تندیس‌های فراوانی ساخته شده و در مکان‌های مختلف نصب شده است | داستان ساخت مجسمه میرزا تقی خان امیرکبیر که بدست استاد صدیقی ساخته شد جالب است. مجسمه امیرکبیر در سال 1356 به سفارش انجمن مفاخر ملی ایران در کشور ایتالیا ساخته شد و به دلیل همزمانی ساخت و آماده شدن آن با روزهای پیروزی انقلاب، انتقال آن به ایران 32 سال به تاخیر افتاد. در سال 1388 و با پیگیری اسناد ساخت این مجسمه محل نگه‌داری آن شناسایی و با طی مراحل قانونی در سال 89 وارد ایران شد. ابعاد این اثر هنری شامل: ارتفاع آن سه متر و 10 سانتیمتر و وزنش 450 کیلوگرم است | این مجسمه پس از انتقال به ایران در پارک ملت تهران نصب شد. | عکس: حامد ملک پور[/caption]
[caption id="attachment_31220" align="aligncenter" width="700"]
مجسمه یعقوب لیث صفاری، زابل | یعقوب پسر لیث که بیشتر به صورت یعقوب لیث صفاری شناخته می‌شود، یکی از پادشاهان ایران از دودمان ایرانی صفاری بود و بنیان‌گذار این سلسله بود که در سیستان حکومت می‌کرد و مرکز آن در زرنج بود که امروزه در افغانستان قرار دارد | از آنجایی که او یک مس‌گر بود به «صفار» معروف شد | یعقوب لیث را نخستین شهریار ایرانیِ احیاگر زبان پارسی پس از فروپاشی شاهنشاهی ساسانیان می‌دانند | وقتی شاعری بنا بر رسم زمان قصیده‌ای به عربی در مدح او سرود وی او را ملامت کرد که چرا به زبانی که نمی‌فهمد برایش شعر سروده‌است (چیزی که من اندر نیابم چرا باید گفت)[/caption]
[caption id="attachment_31227" align="aligncenter" width="800"]
مجسمه سعدی از سنگ مرمریت، شیراز | «صبح ساعت 10، مراسم پرده گشايي از مجسمه سعدي به عمل آمد. در ميداني بيرون دروازه اصفهان كه به نام سعدي ناميده شده است مجسمه مجللي از سنگ مرمر اثر ابوالحسن صديقي.» | آنچه خواندید گوشه‌ای از خاطرات علی اصغرحكمت شيرازی است از نصب مجسمه سعدی در شيراز.[/caption]
[caption id="attachment_31222" align="aligncenter" width="640"]
مجسمه فرشته عدالت از سنگ مرمریت در کاخ دادگستری، تهران | «19 آذر 1325 خورشيدي صبح | نخست وزير، جناب اشرف قوام السلطنه امروز صبح با حضور وزير دادگستري جناب آقاي علي اكبر موسوي زاده و دادستان ديوان عالي كيفر و جمعي از مسئولين كشوري و لشگري ساختمان جديد كاخ دادگستري را در خيابان نايب السلطنة سابق افتتاح كرد.» | مجسمه‌هاي نماي ورودي و داخلي آن توسط بهترين مجسمه سازها و مهندسان ايران طراحي شد | استاد «علي اكبر صنعتي» به همراه استاد «ابوالحسن صديقي» و «ارژنگ رحيم زاده» اين مجسمه‌ها را ساختند استاد صنعتي در يكي از مصاحبه‌هاي خود تعريف مي‌كند كه به اعتراض براي نگرفتن دستمزد خود ترازوي عدالت را كج كرده بود و بعد از دريافت حق الزحمه خود، آن را دوباره صاف مي‌كند[/caption]
[caption id="attachment_31223" align="aligncenter" width="640"]
مجسمه نشسته کمال خجندی در ساختمان انجمن مفاخر، تهران | کمال‌الدین مسعود خُجندی معروف به شیخ کمال و کمال خجندی از عارفان و شاعران پارسی‌گوی قرن هشتم هجری بود. تولدش در خجند فرارود بود؛ اما پس از سفر حج در تبریز ساکن شد. با اینکه شاعری پیشهٔ اصلی او نبوده‌است، دیوانش مشتمل بر حدود هشت‌هزار بیت است که بخش اصلی‌اش غزل‌های اوست. کمال‌الدین خجندی در سال ۷۹۲ هجری قمری یا ۸۰۸ هجری قمری درگذشت. آرمگاه او در تبریز است[/caption]
[caption id="attachment_31224" align="aligncenter" width="500"]
مجسمه ابن سینا از سنگ مرمر در میدان بوعلی، همدان[/caption]
[caption id="attachment_31225" align="aligncenter" width="450"]
مجسمه نشسته کمال الدین بهزاد در ساختمان انجمن مفاخر، تهران | کمال‌الدّینْ بهزادِ هِرَوی (حدود ۸۶۰ ه.ق یا ۱۴۵۵ میلادی در هرات – ۹۴۲ ه.ق (معادل ۱۵۴۵ میلادی - در تبریز) نامدار به استاد کمال‌الدین بهزاد، استاد بهزاد و استادِ نقاش (نقاش ایرانی سده‌های نهم و دهم هجری) بود. وی در دربار پادشاهان تیموری و صفوی صاحب منصب بود و بابت تحولات که در نقاشی و خوشنویسی ایجاد کرده‌است شناخته شده‌است. سال تولد بهزاد را در فاصلهٔ ۸۵۵ تا ۸۶۵ ه.ق تخمین زده‌اند. بهزاد در آغاز به‌عنوان شاگرد و زیردست روح‌الله میرک نقی‌زاده مشغول به کار بود و سپس به خدمت سلطان حسین بایقرا، از سلاطین سلسلهٔ تیموریان درآمد. تاریخ و شرایط حرکت بهزاد به تبریز نامعلوم است. بهزاد در تبریز همچنان از حمایت سلطنتی برخوردار بود و به‌عنوان مدیر کتابخانهٔ سلطنتی منصوب شد. فعالیت‌های بهزاد در تبریز و دربار صفوی بسیار کم بود. بهزاد به سال ۹۴۲ ه.ق در خدمت شاه طهماسب درگذشت و در تبریز در کنار کمال خجندی به‌خاک سپرده شد[/caption]
سرنوشت انجمن آثار ملّی بعد از وقوع انقلاب ۵۷
پس از انقلاب ۱۳۵۷، شورای عالی انقلاب فرهنگی، اساسنامه جدید «انجمن آثار ملّی» را در سال ۱۳۶۶ هـ .ش و متمم آن را در سال ۱۳۷۳ هـ .ش از تصویب گذراند و بدین ترتیب با تغییر نام و نشان انجمن از انجمن آثار ملی به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دوره سوم فعالیت خود را آغاز کرد. شوربختانه در دوره سوم فعالیت انجمن بدلیل بی مهری های مسئولین نظام و نداشتن بودجه کافی بسیاری از آثار گرانبهای انجمن باز چاپ نشد و فعالیت انجمن فقط به پاسداشت از بزرگان و فرهیختگان و باز نشر بعضی از کتب چاپ شده محدود شد.
نظر شما