چمدان : جواد حسین‌زاده استاد دانشگاه کاشان، در نشست تخصصیدی. ان. ‌ای باستانی در ایران که به‌همت پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی برگزار شد با بیان نکاتی در خصوص آسیب‌شناسی پژوهش‌های دی. ان. ای باستانی در ایران با بیان اینکه در حوزه مطالعات وراثتی دو مفهوم دی. ان. ‌ای باستانی و ژنتیک باستان‌شناسی وجود دارد تصریح کرد: دی. ان. ای باستانی یک ملکول است که می‌توان آن را از یک موجود زنده استخراج کرد و تا زمانی‌که هدف استخراج‌کننده، به انسان گذشته یا امروز مرتبط نباشد در دایره ژنتیک باستان‌شناسی قرار نمی‌گیرد.

نگاه تک‌بعدی به باستان‌شناسی

او دی. ان. ‌ای باستانی را فقط بخشی از ژنتیک باستان‌شناسی دانست و با انتقاد از اینکه در این حوزه کارشناسان بدون توجه به سایر رشته‌های ژنتیک باستان‌شناسی تنها به این موضوع می‌پردازند و اشتیاقی کاذب به آن دارند تصریح کرد: کارشناسان بدون آگاهی از هدف این دانش و چگونگی شکل‌گیری آن با نگاهی تک‌بعدی به باستان‌شناسی می‌نگرند و متوجه نیستند که دی. ان. ای باستانی یک قلمرو گسترده دارد و تنها این مهم نیست که دریابیم مثلا آیا آریایی‌ها وارد ایران شده‌اند یا خیر؟

حسین‌زاده با گسترده شمردن حوزه این دانش تصریح کرد: راه‌اندازی آزمایشگاه و گروه در این رشته به دلیل هزینه‌بر و تخصصی بودن دورنمای بزرگی دارد.

او با ابراز تأسف از اینکه بعد از ۱۲سال کار و پژوهش در علم ژنتیک باستان‌شناسی هنوز مطالعه دقیقی در این حوزه ازسوی کارشناسان ایرانی صورت نگرفته است گفت: در حال حاضر نزدیک به ۱۰ پروژه در حوزه ژنتیک باستان‌شناسی در حال انجام است که بعید می‌دانم در مجله‌ای به چاپ برسد که در اینصورت بی‌فایده خواهد بود و تمام هزینه‌های صرف شده به‌هدر می‌رود.

به‌گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، این کارشناس بیان کرد: تنها راه ثبت اینگونه پژوهش‌ها چاپ آن‌ها در مجلات غیرتخصصی است چونا توجه به امکانات نامناسب موجود در ایران نمی‌توان این تحقیقات را در مجلات تخصصی چاپ کرد زیرا که در اینصورت باید طبق پروتکل انجام گرفته باشد.

او استخراج دقیق دی. ان. ‌ای باستانی با توجه به کم بودن میزان آن در نمونه‌ها کاری دشوار دانست و تصریح کرد: از این رو در بسیاری ازپژوهش‌های صورت گرفته ثابت شده که به جای دی. ‌ان. ‌ای باستانی دی. ‌ان. ‌ای افراد که در محیط فراوان است استخراج شده و تمام‌ وقت و هزینه هدر رفته است.

حسین‌زاده گفت: این اتفاق ممکن است در پژوهش‌های ما نیز روی دهد زیرا که کار در ایران در این حوزه به دلیل نبود فضا و تجهیزات در صورت وجود تخصص نیز غیر ممکن است.

او با اشاره به فعالیت‌های مرکز بقیه‌الله اعظم بر روی بقایای شهدای جاویدالاثر تصریح کرد: فعالیتی که کارشناسان این مرکز انجام می‌دهند به هیچ عنوان در حوزه ژنتیک باستان نیست زیرا که این پیکرها مربوط به ۲۰-۳۰سال گذشته هستند و این تجهیزات برای کار در حوزه ژنتیک باستانی که مربوط به چند صد و چند هزار سال پیش است پاسخگو نیست.

این استاد دانشگاه در ادامه دانش اندک متخصصان از پیش‌زمینه‌های موضوع مورد پژوهش، ورورد اطلاعات نادرست به ادبیات ژنتیک و باستان‌شناسی و بافت چند قومیتی ایران و کشمکش‌های موجود را از مشکلات پیش روی تفسیر یافته‌ها در حوزه ژنتیک باستان‌شناسی اعلام کرد.

او در پایان راه‌اندازی گروه ژنتیک باستان‌شناسی یا DNA و کارگروه یا شورای پژوهشی در خصوص اعتبارات دولتی را به عنوان پیشنهاد برای بهبود نوع فعالیت های در این حوزه مطرح کرد.

جمع‌آوری نمونه‌های باستانی بدون تماس کاوشگران با مواد استخوانی

زهره انواری عضو هیئت علمی گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران، با بیان مقدماتی درخصوص روش‌ها و شرایط استخراج دی. ان. ای باستانی مراحل استخراج دی. ان. ‌ای باستانی را شامل هشت مرحله اعلام کرد و گفت: برای کاهش خطای انسانی با نمونه‌های استخوانی استخراج شده باید جمع‌آوری نمونه‌ها بدون تماس افراد کاوش‌گر با مواد استخوانی صورت گیرد.

او با اشاره به ضرورت نگهداری نمونه‌هایی که از آلودگی آن‌ها جلوگیری شده است، تصریح کرد: داشتن نمونه‌خوانی از کاوشگران از الزامات است.

این کارشناس با اشاره به این نکته که نمونه انتخاب شده دیگر به مجموعه باز نخواهد گشت و در آزمایشگاه مصرف می‌شود گفت: نباید میزان زیادی از نمونه جدا شود و حدود نیم تا یک گرم استخوان یا دندان از هر نمونه کافی است و باید تا حد امکان اسکلت به جا مانده آسیب جدی نبیند.

او در ادامه به تشریح شرایط مناسب محیط آزمایشگاه باستانی پرداخت و تصریح کرد: محیط ایزوله و به دور از آلودگی برای کاهش خطا، کنترل ورود و خروج افراد در این محیط، یک هود ایزوله مجهز به اشعه uv مخصوص کار با مواد باستانی، استفاده زیاد از دستکش و...برای یک آزمایشگاه باستانی از ضروریات است.

انوری تمیز کردن سطح نمونه‌ای استخوانی با سمباده زیر هود استریل، خیس کردن نمونه‌ها به مدت ۲۰ دقیقه در ماده سفیدکننده، خشک کردن نمونه درانکوباتور با دمای ۵۰ درجه سانتیگراد و ... را از مراحل پیش استخراج اعلام کرد.

او در ادامه به مرحله استخراج دی. ‌ان. ای به روش‌های مختلف، واکنش زنجیره پلی مراز PCR، الکترو فورز، توالی‌یابی و آنالیز اشاره و تصریح کرد: در آخرین مرحله می‌توان با به تعیین هاپلوگروپ مربوطه با استفاده از نرم‌افزار پرداخت.

مهاجرت‌ها خزانه ژنتیکی ایرانیان را تغییر نداده است

زهره فخاری زواره کارشناس ارشد ژنتیک دانشگاه آزاد، دیگر سخنران این نشست مطالبی را در خصوص طرح استخراج و تحلیل دی. ان. ای نمونه های باستانی زاگرس جنوبی و زاگرس مرکزی دوره نوسنگی و مفرغ مطرح کرد و به تحلیل نقش ایران در مهاجرت و نظریه‌های خاستگاه ژنتیکی ایران پرداخت.

او هدف از این مطالعه را تعیین خاستگاه ژنتیکی جمعیت مدرن انسانی ایران و تعیین اینکه کدام یکی از نظریه‌ها با توجه به شواهد ژنتیکی به واقعیت نزدیک‌تر است اعلام کرد.

این کارشناس ارشد در پایان با اشاره به نمونه‌های مورد پژوهش در این تحقیق و مقایسه‌ هاپلوگروپ‌های مدرن ایرانی با هاپلو گروپ‌های باستانی و مقایسه هاپلوگروپ‌های باستانی ایران با آسیای مرکزی نتیجه‌گیری کرد: اگر مهاجرت یا ورودی به جمعیت ایران صورت گرفته باشد به اندازه‌ای نبوده که بتواند خزانه ژنتیکی ایرانیان را تغییر دهد یا روی آن تأثیر گذارد.