کارشناسان معتقدند ساختمان بنای مجدد آن مربوط به قرن دوم هجری است و اسلوب ساختمان آن نیز به سبک بناهای دوره ساسانيان است و به عبارتی بیش از 12 قرن است که پابرجا و استوار ایستاده است.

[caption id="attachment_2780" align="aligncenter" width="1100"] تاريخانه به معنی خانه خدا است و آن را مسجد چهل ستون هـم می‌نامند[/caption]

بر اساس خواست جمعی از سازمان‌های مردم نهاد شهرستان در نامه‌ای خطاب به امام جمعه و رئیس شورای فرهنگ عمومی دامغان، با تبیین و تشریح جایگاه نماد در معرفی شهرها، خواستار تعیین «مسجد تاریخانه» به عنوان نماد این شهرستان شده بودند. سرانجام در مرداد ماه 96 با تصویب شورای فرهنگ عمومی شهرستان دامغان، «مسجد تاریخانه» به عنوان نماد دامغان انتخاب شد.

[caption id="attachment_2781" align="aligncenter" width="700"] «مسجد تاریخانه» نماد دامغان است[/caption]

 

یکی از آيين سنتی مذهبی 500 ساله دامغان به نام آیین «كيسه دوزان» زنان و دختران در مسجد تاریخانه دامغان برگزار می‌شود. این آئین سنتی مذهبی که قدمتی بیش از 500 سال دارد، امسال نیز مطابق هر سال در بيست و هفتم ماه مبارک رمضان در این مسجد برگزار شد. در اين آيين سنتی، زنان و دختران برای برآورده شدن حاجات و آرزوهايشان قبل و یا بین نماز ظهر و عصر روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان، اقدام به كيسه دوزی می‌کنند که از آن با عنوان «كيسه مراد» یاد می‌شود.

 

[caption id="attachment_2782" align="aligncenter" width="1100"] یکی از آيين سنتی مذهبی 500 ساله دامغان به نام آیین «كيسه دوزان» زنان و دختران در مسجد تاریخانه دامغان برگزار می‌شود[/caption]

 

برخی زنان و دختران پس از دوخت كيسه با مقداری پارچه و نخ و سوزن، سکه‌ای را به عنوان تبرک در میان کیسه می‌گذارند و آن را تا سال آینده نزد خود نگه می‌دارند. افرادی که با انجام این کار در سال‌های قبل نذرشان برآورده شده و به حاجت خود رسیده‌اند، در سال بعد مبادرت به پخش شیرینی و شکلات می‌کنند و داستان حاجتشان را برای اطرافیان و آشنایان خود تعریف می‌کنند. عده‌ای نیز این کیسه را به نیت باروری، بخت گشايی، برکت مال و دارايی و... می‌دوزند. بطور طبیعی دوخت کیسه همراه با ذکر سلام و صلوات و در فاصله بین دو نماز ظهر و عصر انجام می‌شود.

 



 

به گزارش چمدان؛ مسجد «تاریخانه» شهر دامغان بعد از مسجد «فهرج» قدیمی‌ترین مسجد ایران به حساب می‌آید . در جهت شمالی مسجد، مناره آجری به ارتفاع 26 متر است که از مسجد فاصلــه دارد و قاعده آن 13 متر بدون سکو از روی زمین و قطر منتهی‌الیه آن در بالا 8/6 متر است و مانند مناره مسجد جامع دامغان سر آن ساخته نیست. بعضی گفته‌اند که بر اثر زلزله خراب شده ولی سر آن منظم است و اگر بر اثر زلزله آسیب دیده بود شکل آن  باید غیرمنظم می‌بود.

 



 

بر روی مناره کتیبه‌ای به خـط کوفی با آجر نگاشته شده که نشان می‌دهد بانی آن «ابو حرب بختیار ممدوح منوچهری» است. از این رو می‌توان گفت این مناره در فاصله سال‌های 430-420 هجـری قمری ساخته شده است.

 

[caption id="attachment_2784" align="aligncenter" width="700"] از آنجا که این مسجد بر روی ستون‌های مدور متعدد ساخته شده  به همین دلیل این مسجد را به نام «چهل ستون» هم می‌نامند[/caption]

 

آن چه اکنون از مسجد تاریخانه مانده 26 ستون است که ضخامت هر یک 4 متر و به ارتفاع 2.84 متر است و 6 دهانه طاق و یک طاق بزرگتر که محل منبر و محراب بوده است.

 

[caption id="attachment_2785" align="aligncenter" width="1100"] آن چه اکنون از مسجد تاریخانه مانده 26 ستون است که ضخامت هر یک 4 متر و به ارتفاع 2.84 متر است و 6 دهانه طاق و یک طاق بزرگتر که محل منبر و محراب بوده است[/caption]

 

ساختمان مسجد دربردارنده یک صحن یا حیاط مرکزی است که پیرامون آن را رواق‌های سرپوشیده دربر گرفته است. شبستان مسجد بر روی هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده است. این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری همانند ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند. از آنجا که این مسجد بر روی ستون‌های مدور متعدد ساخته شده  به همین دلیل این مسجد را به نام «چهل ستون» هم می‌نامند.

 



 

به گزارش چمدان، متأسفانه این مسجد دچار آسیب‌های جدی است تا آن جا که نماینده مردم دامغان در مجلس در تاریخ 18 بهمن 94 در بازدید از مسجد تاریخانه دامغان گفته بود: این مسجد با همکاری میراث فرهنگی و اوقاف مرمت می‌شود و براساس توافقات انجام شده با معاون رئیس جمهور مقرر شده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کوتاه‌ترین زمان ممکن طرح جامع مسجد تاریخانه دامغان شامل مطالعه، مرمت، آسیب نگاری، مستند سازی و مناسب‌سازی محیط پیرامونی این بنای کهن را ارائه و 50 درصد هزینه اجرای این طرح را تآمین کند.

 

[caption id="attachment_2788" align="aligncenter" width="700"] این مسجد به حال ویرانی افتاده و طاق‌های دالان ورودی درحال ریزش است و برای جلوگیری از آوار آن بر سر مردم چند چوب را به صورت غیر اصولی ستون کرده‌‌اند[/caption]

 

از آن زمان تا همین نیمه اول سال 96 تقریباً اتفاق تازه‌ای برای این مسجد رخ نداد. این در حالی بود که حال مسجد هر روز وخیم‌تر می‌شود.

این مسجد به حال ویرانی افتاده و طاق‌های دالان ورودی درحال ریزش است و برای جلوگیری از آوار آن بر سر مردم چند چوب را به صورت غیر اصولی ستون کرده‌‌اند.

 

[caption id="attachment_2789" align="aligncenter" width="1100"] شبستان‌های حیاط هم که در سال‌های دور تخریب شده به حال خود رها شده و کاهگل‌های باقی شبستان‌ها هم در حال ریزش است[/caption]

دیوارها رو به تخریب است، کاهگل‌ها ریخته و کار به جایی رسیده که سنگ‌های بکار رفته در استخوان بندی بنا مشاهده می‌شود. شبستان‌های حیاط هم که در سال‌های دور تخریب شده به حال خود رها شده و کاهگل‌های باقی شبستان‌ها هم در حال ریزش است.

 

[caption id="attachment_2791" align="aligncenter" width="700"] هرچند این مسجد زیر نظر میراث فرهنگی است و برای ورود باید بلیط تهیه کنیم اما بی‌توجهی به این مسجد تا جایی پیشرفته که برای نگه داشتن سقف‌های دالان ورودی از چوب استفاده کرده‌اند[/caption]

مسجدی که این توصیف‌ها بخش کوچکی از وصف واقعی آن است و مطالعه روی آن، اطلاعات تاریخی مهمی در اختیار باستان شناسان قرار می‌دهد؛ امروز با بی‌توجهی و بی‌مهری مسئولین مواجه شده است.

هرچند این مسجد زیر نظر میراث فرهنگی است و برای ورود باید بلیط تهیه کنیم اما بی‌توجهی به این مسجد تا جایی پیشرفته که برای نگه داشتن سقف‌های دالان ورودی از چوب استفاده کرده‌اند.

 معصومه داودیان با بیان اینکه مرمت بام مسجد تاریخانه با استفاده از مصالح همگون و بر اساس الگوی اولیه بنا آغاز شد، تاکید کرد: جمع‌آوری اندودهای فرسوده، پرکردن شیارهایی که براثر بارندگی شسته وخالی شده بود، کاهگل وسیم گل تا سه لایه از فعالیت‌های در دست انجام برای مرمت این بنای تاریخی است.

مرمت مناره هم که نم و موریانه به آن آسیب زده از اسفندماه سال 95 آغاز شده است. رطوبت‌زدایی، تعویض بندهای فرسوده و بندکشی جدید با مصالح همگون، تعویض آجرهای تخریب شده بر اثر رطوبت و جایگزین کردن آجر مناسب از جمله فعالیت‌های در حال انجام برای مرمت مناره مسجد تاریخانه دامغان است.

[caption id="attachment_2795" align="aligncenter" width="1100"] مرمت مناره هم که نم و موریانه به آن آسیب زده از اسفندماه سال 95 آغاز شده است[/caption]

مناره مسجد تاریخانه دیروز و امروز به عشق مردم دامغان پا برجا مانده و دامغانی‌ها امیدوارند با مرمت اصولی این بنای شاخص، ارزشمند و زیبا استواری این اثر ثبت ملی را برای نسل‌های آینده رقم بزنند. تاریخانه در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

[caption id="attachment_2796" align="aligncenter" width="700"] تاریخانه در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است[/caption]

این اثر تاریخی در نزدیکی این بنای تاریخی بنای پیرعلمدار در محله خوريا، نزديك مسجد جامع و مدرسه حاج فتحعلي بيگ (حوزه علميه دامغان) قرار دارد و به فاصله یک کیلومتری از آن مهمانسرای جهانگردی دامغان به نشانی چهارراه لاله، بلوار شمالی، جنب پارک ملت چشم انتظار اقامت مسافران است.