چمدان : محوطه تاریخی قدمگاه که در شهرستان ارسنجان واقع شده بنایی صخره‌ای است که در دامنه و منتهی الیه کوه رحمت قرار دارد. یادمان تاریخی قدمگاه ظاهراً متعلق به دورۀ هخامنشی است زیرا بسیار شبیه به آرامگاه‌های اردشیر دوم و سوم در تخت‌جمشید است.

 

در ایام خاصی از سال (به احتمال نوروز) مناسک آیینی مشابه مراسمی که در نقش برجسته ایلامی کورانگون دیده می‌شود در این مکان اجراء می‌شده است. همچنین گفته است که قدمگاه احتمالا متعلق به آرامگاه خانوادگی یکی از کمنسکیرها (خزانه‌داران ایلامی دوره هخامنشی) بوده که در اواخر دوره هخامنشی (به احتمال اردشیر دوم ) ساخته شده است. همچنین تاقچه‌های قدمگاه منشاء تحول تدفین صخره‌ای پس از سقوط هخامنشیان می‌شود، چنان که بعدها الیمایی‌ها (ایلامی‌های دوره اشکانی) گورهای صخره‌ای خود را از تاقچه‌های قدمگاه احداث می‌کنند

باستان شناسان معتقدند تاریخ ساخت دقیق این یادمان بر اساس شیوه‌های برش و تراش سنگ تا حد زیادی قابل پی‌گیری است. مطابق پژوهش‌های انجام شده، برش و تراش این یادمان تاریخی به پایان رسیده و بنابراین فرضیه ناتمام بودن بنا رد می‌شود. آنها می‌گویند با وجود شباهت ظاهری این بنا به آرامگاه‌های هخامنشی تخت‌جمشید، یک بنای آرامگاهی نیست و باید یادمانی با کارکرد متفاوت بوده باشد. در کنار اثر، چشمه‌ای قرار دارد. حجاران کوه را تراشیده و بنا را به صورت سه تراس (کف مسطح رو باز) مشرف به هم و بر دامنه کوه در مقابل چشمه آب حجاری کرده‌اند که شبیه به یک مکعب مستطیل با درازای 28 متر، پهنای 20 متر و ارتفاع 20 متر است.



[caption id="attachment_2723" align="aligncenter" width="1100"] چرای جانوران اهلی در صفه‌ها و اطراف بنا[/caption]

بنای صخره‌ای قدمگاه به شماره 1219 در تاریخ 1354/9/10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این بنای مرموز با ویژگی‌های منحصر به فرد قابل مقایسه با بناهایی هم شکل و هم عصر خود است.

به اعتقاد باستان ‌شناسان توجه به آثار ابزار تراش و حجاری‌های باقی مانده و نوع اتصال سنگ‌ها به هم، بنای قدمگاه شباهت بسیاری به آرامگاه‌های هخامنشی در تخت‌جمشید دارد.

[caption id="attachment_2697" align="aligncenter" width="1100"] چاله‌های حفاری غیر مجاز در اطراف  و بالای بنای قدمگاه[/caption]

 

[caption id="attachment_2725" align="aligncenter" width="1100"] دیوار و تاقچه‌های بالایی بنای قدمگاه و نوشته‌های روی آن که اخیراً روی آن نوشته شده است[/caption]

در نمای دیواره روبروی آرامگاه‌های شاهان هخامنشی نقش برجسته‌هایی مشاهده می‌شود که بنا بر نظر باستان‌شناسان تقریباً بی کم و کاست از آرامگاه داریوش بزرگ در نقش‌رستم الگو برداری شده‌اند. با توجه به این نقش برجسته‌ها می‌توان کاربری چنین بناهایی را حدس زد اما در بنای قدمگاه چنین نقش‌هایی یافت نمی‌شود و نمی‌توان این موضوع را قابل مقایسه قرار داد.

افراد سودجو  و حفاران غیر مجاز هم در پی یافتن آثار، پیرامون بنا را حفر کرده و متاسفانه منظر تاریخی و طبیعی آن را از بین برده‌اند. این در حالی است که ایجاد معدن سنگی به فاصله 15 متری بنا برای برداشت سنگ هم به بنا خسارت جبران ناپذیری وارد کرده‌اند

[caption id="attachment_2684" align="aligncenter" width="1100"] صفه و دیوار میانی بنای قدمگاه و دل نوشته‌های روی آن[/caption]

بنای قدمگاه در میان اهالی منطقه به نام قدمگاه حضرت علی (ع) شناخته می‌شود و در بین آنها جایگاه ارزشمندی و والایی دارد. اهالی، ساخت این بنا را به حضرت علی (ع) منتسب می‌دانند. آنها برای بر آورده شدن حاجت‌ها و آرزوهای خود با پرتاب کردن سنگ ریزه‌هایی به درون تاقچه‌هایی که در دیواره‌های بنا قرار دارد، اجابت دعایشان را از حضرت علی (ع)، خواستار می‌شوند.

[caption id="attachment_2687" align="aligncenter" width="686"] بنای صخره‌ای قدمگاه[/caption]

به گزارش چمدان، متاسفانه این بنای با شکوه و کم نظیر با توجه به آنکه در فهرست آثار ملی قرار دارد سال‌هاست به حال خود رها گشته و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بی مهری فراوانی را نسبت به این بنا روا داشته است.

[caption id="attachment_2714" align="aligncenter" width="1100"] بنای قدمکاه و دریاچه خشک شده در مقابل آن[/caption]

گویی بنای قدمگاه همانند یک فرزند سر راهی به حال خود راه شده و  بزرگ‌ترها  به هر نحو ممکن برای از بین بردن آن تلاش می‌کنند و هر آسیبی را بر آن روا می‌دارند.

[caption id="attachment_2695" align="aligncenter" width="1100"] صفه و دیوار پایین بنای قدمگاه و دل نوشته‌های روی آن[/caption]

دیر زمانی است دیوارهای این بنا همانند تابلو و بیلبوردهای تبلیغاتی برای نوشتن یادگاری‌ها و دل‌نوشته‌های بسیاری به کار می‌رود که بنا به احوالات  نویسنده، مطالب و رنگ نوشته‌ها با هم متفاوت هستند.

[caption id="attachment_2693" align="aligncenter" width="1100"] دیوار پایین بنای قدمگاه و رویش درخچه‌ها و نوشته‌های روی آن[/caption]

سال‌هاست برخی اهالی با پرتاب سنگ به درون تاقچه‌ها برای گرفتن حاجات خود آسیب جبران ناپذیری بر بدنه آن وارد کرده‌اند. ضمن اینکه برخی افراد در عاشورای حسینی و عزاداری سالار شهیدان باعث تخریب بیشتر آن شده و با پراکنده کردن زباله در اطراف آن باعث به وجود آمدن چهره نازیبایی در محوطه این اثر باستانی می‌شوند.



[caption id="attachment_2691" align="aligncenter" width="700"] صفه و دیوار بالایی بنای صخره‌ای قدمگاه، نوشته‌ای که اخیراً بر روی آن نوشته شده و قطعه سنگی که از بالا تخریب شده و به پایین افتاده است[/caption]

از سویی افراد سودجو و حفاران غیرمجاز هم در پی یافتن آثار، پیرامون بنا را حفر کرده و متاسفانه منظر تاریخی و طبیعی آن را از بین برده‌اند. این در حالی است که ایجاد معدن سنگی به فاصله 15 متری بنا برای برداشت سنگ هم به بنا خسارت جبران ناپذیری وارد کرده‌اند.

[caption id="attachment_2706" align="aligncenter" width="1100"] صغه و دیوار بالایی قدمگاه و آثار نوشته شده بر روی آن با اسپری رنگ که اخیراً نوشته شده است[/caption]

به گزارش چمدان؛ مرحوم محمد تقی مصطفوی - باستان شناس - سال ۵۷-۱۳۵۶ در کتاب اقلیم پارس به این بنا اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «واندنبرگ که در بهار و تابستان ۱۳۳۱ این محل را کشف کرد درباره چگونگی استفاده از آن چنین اظهار نظر کرده است که این محل به علت ناتمام ماندن معلوم نیست به چه کار می‌خورده است. احتمال می‌دهد که یا محل آتشکده در هوای آزاد بوده که قصد داشتند تاقچه‌ها را عمیق‌تر کنند تا آتش را در آن نگهداری کنند و یا اینکه تاقچه‌ها برای محل گذاردن استخوان‌های مردگان آماده می‌شده است». کالمایر (Calmeyer 1975 ) بنای قدمگاه را با آرامگاه‌های سلطنتی هخامنشیان مقایسه کرده است. در سال ۱۹۷۹ رمی بوشارلا (R, Boucharlat) این احتمال را ممکن می‌داند که در بنای قدمگاه امکان مشاهده و شناسایی طرح اولیه یک آرامگاه بزرگ به سبک هخامنشی وجود دارد. کلایس (Kleiss) در سال ۱۹۹۳ اظهار می‌دارد که «بنای قدمگاه کامل شده و این بنا یک آرامگاه صخره‌ای از دوره هخامنشی است».



در بین اهالی منطقه این بنا به دو نام قدمگاه و چاشت خور شناخته می‌شود. ابراهیم روستایی فارسی- باستان شناس- در مقاله‌ای آورده است: اما وجه تسمیه چاشت خور پان است که چاشت به معنای اول روز، هنگام صبح، بامداد، ساعتی از آفتاب گذشته، پاسی از روز و یا غذایی که صبح پس از بر خاستن از خواب می‌خورند و چاشت خور به معنای کسی که چاشت (صبحانه) بخورد، آمده است. مردم منطقه این نظر را دارند که شاهان هخامنشی چاشت (صبحانه) خود را در بنای قدمگاه می‌خورده‌اند و به همین دلیل بین اهالی منطقه این بنا به نام چاشت خور (چاشت خوار) معروف است. نام این روستا نیز از واژه چاشت خور بر گرفته شده است. فرصت الدوله شیرازی نیز به این نام‌ها اشاره داشته است.



در این مقاله همچنین آمده است: «احمد حیدری - باستان شناس- با توصیف عناصر معماری اثر صخره‌ای قدمگاه نتیجه گرفته است که در تاقچه‌های دیواره صفه فوقانی اجساد مردگان را می‌گذارده‌اند. همچنین گفته شده است که در ایام خاصی از سال (به احتمال نوروز) مناسک آیینی مشابه مراسمی که در نقش برجسته ایلامی کورانگون دیده می‌شود در این مکان اجرا می‌شده است. همچنین گفته است که قدمگاه احتمالا متعلق به آرامگاه خانوادگی یکی از کمنسکیرها (خزانه‌داران ایلامی دوره هخامنشی) بوده که در اواخر دوره هخامنشی (به احتمال اردشیر دوم) ساخته شده است. همچنین تاقچه‌های قدمگاه منشاء تحول تدفین صخره‌ای پس از سقوط هخامنشیان می‌شود، چنان که بعدها الیمایی‌ها (ایلامی‌های دوره اشکانی) گورهای صخره‌ای خود را از تاقچه‌های قدمگاه احداث می‌کنند.»