صنعت گردشگری و توریسم، یکی از صنایع اشتغال زای جهان است و از هر ۱۰ نفر یک نفر در صنعت گردشگری فعال است. بنا به برخی آمارها ۳۱۹ میلیون نفر در صنعت گردشگری مشغول به کار بودهاند.
بر اساس آمارهای موجود تعداد توریست های سال ۲۰۱۹ میلادی به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر رسید و در برخی سناریوها، کاهش یک میلیارد و یک صد میلیون نفری گردشگری بین المللی در سال ۲۰۲۰ بر اثر شیوع ویروس کرونا مطرح شده است.
در گفت و گوی «بازار» با هاشم ربانی، عضو هیات مدیره انجمن متخصصان گردشگری ایران، آثار و تبعات شیوع جدیدترین ویروس خانواده کرونا ویروس ها بر صنعت گردشگری بررسی شده است.
صنعت توریسم و گردشگری بین المللی از سال ۲۰۱۰ میلادی به طور مستمر و به مدت ۱۰ سال رشد داشت. در این دوره تعداد گردشگر بین المللی در سال ۲۰۱۹ به اوج خودش رسید و ۱.۵ میلیارد نفر به عنوان توریست بیش از ۱۵۰۰ میلیارد دلار خرج کردند. به نظر شما، این صنعت چه قابلیت هایی دارد که چنین درآمدی را در سطح جهانی ایجاد کرده است؟
در تعریف علمی گردشگری، گفته می شود که سفر جزو نیازهای ثانویه انسان ها است یعنی وقتی پوشاک، خوراک و مسکن انسان تامین می شود، بعد به فکر سفر می افتد. معمولاً کسانی که به سفر می روند در دوران سفر، از رفاهیات استفاده می کنند. این وضع به خاطر این است که در جای دیگر، دغدغه ای ندارند.
از طرفی، در دهه اخیر، گردشگری در حال تبدیل شدن به نیاز اولیه است. اساساً در دنیا و در سال های اخیر، چند اتفاق رخ داده است. یک اتفاق این است که سرعت نقل و انتقال در سفر زیاد شده و بیش از گذشته، از هواپیما استفاده می شود.
دومین عامل، مرتبط با نرخ است. الان قیمت گردشگری و مخصوصاً هواپیما در سطح بین المللی چندان افزایش نکرده است. فردی که می خواهد ۶ ماه دیگر سفر کند، از الان به صورت آنلاین بلیت خود را خریداری می کند و مثلاً می تواند برای رفتن از یک فرودگاه خارج از شهر، مقصدی بین لندن تا پاریس را با ۲ پوند رزرو کند.
سوم این که مردم، بخشی از درآمد خود را پس انداز می کنند برای این که به گردشگری بپردازند و رفاهیات خودشان را داشته باشند.
نوع طبقه بندی سفر تغییر پیدا کرده است و بیزینس های بزرگ، سود را در فراوانی می بینند. می گویند اگر ما سود کمتر بگیریم در فراوانی، سود ما افزایش پیدا می کند.
در عین حال، یک عامل که هزینه سفر را بالا می برد اقامت در هتل است. امروزه دنیا به سمتی رفته که هتل کمتر از ۵ ستاره را بسازد چون ساخت هتل ۵ ستاره، گران تمام می شود و مجبورند استانداردهای خاصی را رعایت کنند.
آمار سال ۱۹۹۵ نشان می دهد که در آن سال در حد ۵۲۵ میلیون گردشگر بین المللی وجود داشته است. به غیر از مولفه هایی مثل ارزانی و سرعت در حمل و نقل، آیا ممکن است عوامل مهم دیگری هم باشند که سه برابر شدن تعداد توریست ها را بعد از حدود ۲۰ سال توجیه کند؟
تبادل فرهنگ ها در جوامع مختلف، یکی از همین عوامل است. همچنین وقتی که ما راجع به گردشگری صحبت می کنیم یکی از مواردی که مورد توجه گردشگر است، حاشیه امن سفر است.
به هر حال، اتفاقات و رخدادهای سیاسی در جهان، روی گردشگر اثر خواهد گذاشت و توریست ها، اوضاع را رصد می کنند تا ببینند کدام کشور را برای سفر انتخاب کنند. هر گونه اتفاق و رخداد سیاسی که موجب شود امنیت یک کشور به هم بخورد، تاثیر منفی دارد.
برای مثال در تنش اخیر بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، قطعا مسافران ارمنستان وقتی بدانند که مناقشاتی بین ارمنستان و آذربایجان اتفاق افتاده است کمتر به این کشور سفر می کنند.
سهل کردن سفر، یکی از این موارد است. اقتصاد دنیا، روی گردشگری می چرخد. بعد از صنعت خودرو سازی، گردشگری دومین صنعت مطرح است و به آن صنعت بدون دود می گویند و مرکز درآمد زایی کشورهای مختلف است. بنابراین، فراهم کردن تسهیلات گردشگری باعث شده تعداد گردشگران در دنیا افزایش پیدا کند.
در ۵۰ سال اخیر دو حادثه بحران مالی سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ و شیوع بیماری سارس (عفونت تنفسی) موجب سقوط ناگهانی صنعت گردشگری شد. در حال حاضر که سارس جدید و ویروس کرونای کووید ۱۹ شیوع پیدا کرده، در ۵ ماهه اول سال ۲۰۲۰ میلادی حدود ۵۶ درصد و در ماه مِه حدود ۹۸ درصد تعداد توریست ها نسبت به سال قبل کاهش پیدا کرده است. به اعتقاد شما شیوع جهانی ویروس کرونا، چگونه توانست تا این حد به صنعت گردشگری دنیا ضربه زند؟
حاشیه امن مورد نیاز گردشگران، جنبه های مختلفی دارد که یکی از آنها موضوع سیاسی است و یک موضوع هم، جنبه بهداشتی است. در مورد همین کووید ۱۹، کشورهای مختلف برای این که مردم خودشان را به خطر نیندازند صدور ویزا را قطع کردند.
در کشورهایی مثل اسپانیا، ایتالیا، انگلستان و فرانسه که اخیراً رفت و آمدها و محدودیت ها را آزاد کردند، مردم به شهرهای ساحلی و لب دریا هجوم بردند و خیابان ها و رستوران های آن شهرها شلوغ شده.
از طرفی، خسارت های ناشی از شیوع بیماری هایی مثل سارس و کرونای جدید، باعث ضرر اقتصادی و توقف فعالیت های اقتصادی کشورها می شود.
در سال ۲۰۲۰ نمایشگاه های بین المللی دنیا لغو شد و نمونه آن نمایشگاه گردشگری برلین در ماه مارس سال ۲۰۲۰ (اسفند ۱۳۹۹) بود که یکی از بزرگترین نمایشگاه های بین المللی حوزه سفر فروشی است. وقتی چنین حادثه ای یا حوادث مشابه آن رخ می دهد تاثیر مستقیم بر صنعت گردشگری دارد و ناچار می شوند که در گردشگری تجدید نظر کنند.
پیش بینی این بوده که تعداد گردشگر در سال ۲۰۳۰ میلادی به یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر برسد. با وقفه ای که شیوع ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ ایجاد کرد و برآورد شده که یک میلیارد نفر از تعداد توریست ها در سال ۲۰۲۰ کم شود، آیا هدف ۲۰۳۰ به طور قطع تحقق پیدا می کند یا این که احتمال جبران و تحقق آن هدف وجود دارد؟
من اعتقاد دارم که جا برای جبران وجود دارد. به خاطر این که هم بحث روانی مطرح است و هم بحث اقتصادی. در بحث روانی، وقتی مردم محدود شده و امکان دستیابی به انتظارات کم می شود و بعداً آن محدودیت برطرف می شود، اشتیاق مردم برای به دست آوردن آن انتظارات افزایش پیدا می کند.
از طرف دیگر، کسانی که درگیر اقتصاد گردشگری هستند برای جبران زیان های ناشی از ویروس کرونا، از راهکارهایی استفاده می کنند و حتی در سال ۲۰۳۰ بیش از آن رقم پیش بینی شده، گردشگر وجود خواهد داشت.
در سال های گذشته، آمریکا همیشه بیش ترین درآمد را در صنعت توریسم داشته و در یک سال ۲۱۰ میلیارد دلار درآمد از محل گردشگری کسب کرده است. مقام دوم را اسپانیا با ۶۸ میلیارد دلار داشته و فرانسه ۶۰ میلیارد درآمد داشته و از نظر درآمدی جایگاه سوم را به خود اختصاص داد. این چند کشور در جذب درآمدهای گردشگری بین المللی، پیشتاز بوده اند. با اتفاقی که با شیوع کرونا پیش آمده و تعداد گردشگران به شدت کاهش پیدا کرده، اقتصاد این کشورها چه آسیبی دیده است؟
این کشورها یک مقدار با هم متفاوت هستند. آمریکا همیشه به عنوان شماره یک جذب گردشگر در دنیا مطرح بوده و در یک سال ۲۱۰ میلیارد دلار درآمد داشته است. امکان دارد دولت آمریکا معافیت هایی را در نظر بگیرد و مثلاً حوزه گردشگری را از پرداخت برخی عوارض عمومی معاف کند.
به دلیل این که آمریکا یک کشور ثروتمند است و از منابع دیگر، درآمدهای زیادی دارد حداقل بخش عمده ای از این ۲۱۰ میلیارد دلار را پوشش می دهد و این کار می تواند رضایتمندی فعالان آن بخش را فراهم کند.
در کشوری مثل اسپانیا که رده دوم را به خودش اختصاص می دهد، اقتصاد آن واقعاً به گردشگری وابسته است. اگر چه اسپانیا در حوزه صنعت هم، دستی بر آتش دارد ولی حوزه گردشگری آن فعال است.
اسپانیا بعد از بحرانی که با شیوع ویروس کرونا تجربه کرد و محدودیت های صد در صدی اِعمال کرد، از تابستان امسال یک دفعه درهای خود را باز کرد و حتی در روزهای گذشته و به خاطر شیوع دوباره کرونا در اسپانیا، اعلام شد کسانی که از اسپانیا به انگلستان برگردند به مدت ۲ هفته در قرنطینه خواهند بود.
دولت اسپانیا، متقبل ضررهای اقتصادی نمی شود. ضمن این که سطح فرهنگی زندگی در اسپانیا با کشوری مثل آمریکا و فرانسه متفاوت است و فقط ممکن است دولت اسپانیا، کمک های کوچکی ارائه کند.
در فرانسه وضعیت به چه صورت است؟
فرانسه، درآمد گردشگری را دارد و خیلی هم به این صنعت توجه می کند اما از نظر دیپلماسی اقتصادی، فرانسه به گردشگری در قالب معرفی کردن تاریخ و فرهنگ توجه می کند یعنی می گویند ما بیش تر به دنبال این هستیم که با ورود گردشگر، تاریخ خودمان را معرفی می کنیم.
در حالی که یکی از پایه های اقتصاد اسپانیا، توریسم است ولی فرانسه به صنعت گردشگری به عنوان مازاد تامین کننده منابع ارزی نگاه می کند.
با تحقیقاتی که انجام شده، ۹ ماه قبل از اعلام کشور چین، آثاری از ویروس کرونای کووید ۱۹ در فاضلاب های اسپانیا پیدا شده بود. بالاخره رقم ۶۸ میلیارد دلار اسپانیا از گردشگری، رقم بالایی در یک سال است. آیا ممکن است که اسپانیا به خاطر این که درآمد خود را از صنعت توریسم از دست ندهد به نوعی مخفی کاری کرده باشد؟
به نظر من، خیلی از کشورها حتی در اعلام آمار تلفات ناشی از ویروس کرونا مخفی کاری می کنند و حالت خوشبینانه این است که نمی خواهند ایجاد وحشت کنند. البته در خیلی از کشورهای اروپایی، مراجعه به مراکز درمانی کاهش پیدا کرده و به صورت آنلاین یا با پست الکترونیکی با پزشک در تماس هستند.
شرکت هایی هستند که به صورت الکترونیکی، ویزیت می کنند. یک فرد به صورت آنلاین یا با پست الکترونیکی، حالت های جسمی خودش را به پزشک می گوید و آن پزشک هم حتی اگر دارو تجویز کند آن نسخه به سیستم داروخانه های فرانسه می رود و آن فرد با مراجعه به داروخانه می تواند داروی خود را بگیرد یعنی مراجعه پزشکی به مراکز درمانی برای ثبت آمار وجودد ندارد.
پس اسپانیا که نسبتاً کشور توسعه یافته و پیشرفته ای است، برای از دست ندادن آن درآمد، احتمالاً اینگونه برخورد کرده؟
به نظر من، بله. کشوری مثل اسپانیا از این طریق، لطمه شدیدی می خورد. ممکن است از مردم یک کشور پیشرفته اروپایی مثل انگلستان، کمتر دروغ بشنویم یا کمتر موضوعی را پنهان کنند.
در حالی که در ایتالیا، این نوع رفتارها رایج است و برای پیدا کردن مشتری، خیلی بازار گرمی کرده یا بزرگ نمایی می کنند. اسپانیا هم، همین طور است و مردم آن، خیلی صحنه سازی می کنند.
سازمان جهانی گردشگری سه سناریو را در مورد باز شدن مرزها و لغو محدودیت های مسافرت و در نهایت کاهش تعداد توریست در سال ۲۰۲۰ اعلام کرده است. در سناریوی دوم گفته شده که اگر محدودیت ها از سپتامبر ۲۰۲۰ (شهریور) برداشته شود ۷۸ درصد از درآمد توریسم و ۷۰ درصد از تعداد توریست ها کم می شود. در سناریوی سوم که حذف محدودیت ها دیرتر انجام می شود اگر در ماه دسامبر (آبان) محدودیت لغو شود ۷۸ درصد از تعداد توریست ها کم می شود و ۱.۱ میلیارد نفر کاهش توریست در سال ۲۰۲۰ اتفاق می افتد. شما فکر می کنید وضعیت چگونه خواهد شد و صنعت گردشگری در ماه های آینده چه سرنوشتی پیدا می کند؟
توریست های کشورهای دیگر که می خواهند به سفر بروند به فصل و زمان سفر توجه دارند و در ایران هم ۱۰۰ روز داریم که توریست، زیاد است.
پس به نظر شما، صنعت گردشگری از شیوع ویروس کرونا ضربه اساسی را خورده است؟
بله. در کشورهایی اروپایی ۲۰ روز دیگر بارندگی ها شروع می شود و طول روز در ماه آبان در اروپا در حد ۶ ساعت است. گردشگران اروپایی می خواهند از فضاهای طبیعی استفاده کرده و دریا را ببینند یعنی آنها از دریا و آفتاب خوش شان می آید.
بنابراین در حال حاضر آن ۷۸ درصد کاهش اتفاق افتاده است اما اگر در ماه دسامبر اعلام کنند به خاطر این است که زمینه را کم کم برای ماه های بعدی آماده کنند. در حقیقت اعلام برداشتن محدودیت های سفر، به منظور برنامه ریزی برای سال ۲۰۲۱ میلادی است.
نظر شما