زندگی در کوهستان و سرمای سخت زمستان‌های اقلیم کردستان باعث شده تا آش از زمان‌های قدیم در زندگی مردمان کردنشین غرب کشور جایگاه ویژه‌داشته باشد.

دانه‌کولانه طبق افسانه شاه‌ماران (موجودی خارق‌العاده که داستان‌های زیادی درباره آن بین اقوام غرب کشور وجود دارد) در زمان‌های مختلف سال در منطقه غرب کرمانشاه پخت می‌شود؛ سنتی که از زمان‌های دور تا به امروز در بین مردم غرب کرمانشاه به‌ویژه در منطقه دالاهو برجای مانده و طبق آن برای شاه‌ماران نذر دانه‌کولانه می‌کنند.  

پخت این‌ آش در زمانی که اولین دندان شیری کودک درحال رویش است بین خانواده‌های کرد مرسوم است و به آن آش دندان(دگان رویوکانه) گفته می‌شود.  

هرچند که این‌ آش به‌صورت کلی در روزهای سرد زمستانی پخت می‌شود، اما در برخی از مناسبت‌ها هم به عنوان یک‌ آش ویژه آن را می‌پزند.  

خواص آش دانه کولانه

آش دانه کولانه سرشار از ویتامین‌های آ، بی، سی، ای، کا و دی، کربوهیدرات، سدیم، پتاسیم، اسیدفولیک، منیزیم، منگنز، فسفر، آهن، فیبر، روی، کلسیم، پروتئین، کولین، سلنیوم، اسیدچرب امگا ۳، امگا ۶، گوگرد، سولفور، نشاسته و غیره است. ‌

آش دانه کولانه، پروتئین گیاهی و حیوانی هم دارد و موجب تقویت عمومی، افزایش سطح انرژی و عضلانی شدن بدن می‌شود. بنابراین برای افرادی که کار فیزیکی سخت انجام می‌دهند و ورزشکاران مخصوصا بدنسازان بسیار مفید است.  

مصرف‌ آش دانه‌کولانه برای کودکان در حال رشد و افراد مسن هم توصیه می‌شود.  

خواص دیگر این غذا شامل تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر، درمان دردهای مفصلی، تقویت بینایی، کنترل قند، فشار و چربی خون است.  

فیبر بالای موجود در این غذا باعث عملکرد بهتر روده‌ها، هضم غذا و رفع یبوست می‌شود، همچنین خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و از بروز سرماخوردگی پیشگیری می‌کند. این غذا موجب تقویت سیستم ایمنی بدن و محافظت از آن در مقابل انواع بیماری‌ها، مخصوصا سرطان‌ها می‌شود.  

آش دانه‌کولانه به علت داشتن ویتامین ب۱۲، آهن و اسید فولیک موجب افزایش گلبول‌های قرمز خون و رفع کم‌خونی می‌شود؛ بنابراین برای افراد مبتلا به کم‌خونی، زنان باردار و جنین مفید است. وجود ویتامین‌های آ، ای، سی، دی، بی و املاح معدنی فراوان در این غذا، باعث طراوت، جوان‌سازی و تقویت پوست و مو می‌شود.  

ازآنجاکه ویتامین دی، کلسیم، منیزیم و سلنیوم دارد، موجب تقویت و استحکام استخوان و دندان می‌شود و از بروز آرتروز و پوکی استخوان جلوگیری می‌کند. ‌آش دانه‌کولانه به علت داشتن امگا ۳ و سایر املاح معدنی، باعث تقویت و عملکرد بهتر سیستم مغزی و قلبی عروقی می‌شود.  

مواد لازم برای ۶ نفر

گندم: ۳۰۰ گرم
نخود، عدس و لوبیا قرمز: هر کدام ۱۵۰ گرم
سبزی مرزه خشک : به میزان لازم
پیاز (برای پیاز داغ) : ۳ عدد
قلم گوسفندی: ۲ قلم متوسط
فلفل قرمز: به میزان لازم
زردچوبه: به میزان لازم

طرز تهیه آش دانه کولانه

ابتدا گندم‌ها را به مدت ۲۴ ساعت درون آب سرد نگه می‌داریم تا کاملا آب را جذب کرده یا حتی درحال جوانه‌زدن باشند. سپس درون قابلمه نخود و لوبیا قرمز و عدس را همراه گندم با مقداری آب مخلوط می‌کنیم و حرارت می‌دهیم. حرارت دادن باید یکنواخت باشد به طوری‌که تمامی حبوبات و گندم خوب پخته شود و آش لعاب‌دار باشد.  

بعد از پخت نسبتا کامل، سبزی مرزه را اضافه می‌کنیم. هنگامی‌که تمامی محتویات ‌آش پخته شد، پیازداغ را درون تابه آماده می‌کنیم. همچنین برای خوش طعم کردن این آش می‌توان قلم گوسفندی را هنگام فرایند پخت اضافه کرد. (در مورد اشخاصی که چربی خون دارند منع شده است.)

هنگامیکه‌ آش کاملا پخته شد می‌توان به جای قلم گوسفندی برای خوشمزه کردن و تزئین آن از قیمه‌های کوفته ریزه یا کوفته قلقلی استفاده کرد.