به همین دلیل حفاظت از این محوطه‌ی تاریخی، قبل از بررسی هر نوع آسیب وارد شده به این محوطه‌ جهانی در سیستان و بلوچستان، بر اثر سیل، مهمتر به نظر می‌رسد.

در همین زمینه بخوانید:

• پایش بناهای تاریخی در پی وقوع سیل سیستان و بلوچستان

• کوه خواجه در جریان سیل سیستان و بلوچستان آسیب دید

شهر سوخته را در دو حالت می‌توان حفاظت کرد

سید منصور سید سجادی-  سرپرست کاوش‌های محوطه جهانی «شهر سوخته» بعد از صحبت با کارشناسان محوطه‌ی جهانی شهرسوخته نسبت به وضعیت این محوطه در روزهای گذشته، می‌گوید: با توجه به آسیب‌هایی که باران و سیل در سال گذشته به بخشی از آثار و محوطه در شهرسوخته وارد کرده بود، امسال بعد از کاوش همه حفریات را بار دیگر با خاک پوشاندیم.

او با بیان این‌که بر اساس اطلاعات داده شده به وی «شدت باران در سیستان بسیار کم‌تر از بلوچستان بوده، بنابراین اتفاقی که باعث نگرانی در این محوطه باشد، وجود ندارد»، اظهار می‌کند: رطوبت به کوه خواجه با توجه به دیوار و بناهای زیادی که دارد، قدری وارد شده است، اما خوشبختانه آسیب غیرقابل جبران یا سنگینی به محوطه وارد نشده است.

وی با تاکید بر این‌که آسیب‌هایی که سیل و باد و باران در تپه‌های پیش از تاریخی وارد می‌کند، قدری با محوطه‌های تاریخی تفاوت دارد، بیان می‌کند: در حال حاضر می‌توان کارهایی برای حفاظت بهتر انجام داد، اما درعین حال قدری مشکل نیز وجود دارد. برای پوشاندن آن‌ها در دو صورت امکان انجام کار وجود دارد. یا با چیدن کیسه‌های شن و خا ک و محصور کردن بخش انبار شده و از سوی دیگر پوشاندن محوطه با لمینت که این نیاز به هزینه‌های زیادی دارد و باید توسط بخش حفاظتی پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شود که این اقدام می‌تواند یکی از بهترین راه‌ها باشد.

او اضافه می‌کند: به اعتقاد من به عنوان باستان‌شناس امسال می‌توان به صورت موقت اقدامات حفاظتی را این طور انجام داد، نخست روی آثار به دست آمده در حفریات جدید  حصیر کشید، سپس روی آثار به دست آمده در حفریات را با خاک‌های حفاری پر کرد. در حفاری فصل یا سال ‌بعدی کاوش در آن محوطه، با هزینه‌ی کمی به آسانی می‌توان خاک‌ها را برداشت، این کار علاوه بر پوشش لمینت تنها راه برای حفاظت در این حفریات گسترده است.

سیدسجادی با تاکید بر این‌که نظریه‌ پر کردن حفاریات، نظریه‌ی چندان درخشانی هم نیست، به ورود آب به بخش‌هایی از محوطه‌ی جهانی شهر سوخته که کاوش در ان‌ها انجام شده بود، اشاره می‌کند و می‌گوید: این یک راه حل موقت و تقریبا کم هزینه است، اما راه‌حلی علمی و نهایی نیست. بلکه باید با مطالعه‌ی دقیق‌تر همکاران‌مان در بخش‌های مرمتی و حفاظتی، در نقاطی که حفاری‌های بزرگتری انجام شده مانند منطقه‌ی مسکونی شرقی یا ساختمان شماره یک به فکر راه‌حل‌های دائمی‌تری باشیم، فکرهای امروز بیشتر به صورت موقت برای رد کردن وضعیت کنونی است.

سه برکه چهار هزار ساله در شهرسوخته، نخست باید پر شوند

سرپرست کاوش محوطه‌ جهانی شهر سوخته با بیان این‌که به واسطه‌ی ارتفاع محوطه، سیل در خود شهرسوخته نمی‌تواند به آن معنا وارد شود، چون اگر آب بالا هم بیاید، از سراشیبی وارد می‌شود، اظهار می‌کند: از حدود چهار تا پنج هزار سال قبل، در وسط سایت سه تالاب یا برکه‌ی پر از آب وجود داشته که به عنوان آب مصرفی احیانا در مصارف مختلف کاربرد داشته است، بنابراین وجود آب در شهر سوخته در داخل این برکه‌ها چیز غیرعادی نیست.

او تاکید می‌کند: در صورتی به محوطه‌ی شهر سوخته آب وارد می‌شود که این برکه‌ها پر آب شوند و سطح قسمت‌های مرتفع تپه را در بر گیرند.

سیدسجادی با این وجود اظهار می‌کند: طبیعی است که آب قدری به ساختارهای پر شده با خاک در زمان بارندگی نفوذ کند. مثلا ساختمان شماره ۳۳ که از دو سال قبل در حال حفاری آن هستیم. روی این سازه به قطر بیش از یک متر و بیست سانتی‌متر خاک ریخته شده است. اگر باران به شکل عادی و متعادل باشد هیچ آسیبی وارد نمی‌کند. شاید فقط قدری رطوبت نفوذ کند. علاوه بر این‌که روی دیوارها را با پلاستیک و حصیر پوشانده‌ایم.

این تصویر متعلق به بارش شدید باران در سال 1397 است/
برکه پرآب در وسط تپه های شهر سوخته که در زمان قدیم منبع آب مصرفی شهر سوخته نیز بوده است

مگر توفان نوح رخ دهد که شهر سوخته زیرآب برود

او با بیان این‌که در شرایط حادتر اگر آب روی سطح تپه بالا بیاید و از سراشیبی عبور کند، احتمالا قدری خاک روی سطح تپه و سراشیبی را می‌شوید و  نمی‌توان برای آن کاری کرد، ادامه می‌دهد: جایی که نزدیک به ۲۰ هکتار مساحت دارد را نه می‌توان پوشاند و نه ایزوله کرد. تنها کاری که باید انجام داد این است که بلافاصله بعد از بارندگی‌ها، در سطح تپه یک بررسی باستان‌شناسانه مجدد انجام شود. یعنی به خاطر شست‌وشوی شدید ممکن است قدری از مواد فرهنگی از خاک بیرون بزند.

وی اما درباره‌ی احتمال بروز اتفاقی که برای جیرفت رخ داد را برای شهر سوخته ناممکن می‌داند و می‌گوید: شرایط شهر سوخته با جیرفت بسیار متفاوت است. بستر رودخانه هیرمند تغییر کرده و اصلا نزدیک به شهر نیست. درست است که سیستان سرزمینی تخت است و ۴۰۰ متر ارتفاع دارد، بنابراین آب به راحتی در آن جمع می‌شود. اما یادمان باشد که محوطه روی تپه‌های طبیعی بنا شده‌ است، یعنی تپه‌های متعلق به حدود دو میلیون سال قبل. بنابراین در این شرایط در آن نقاط رطوبت آب کمتر می‌تواند نفوذ کند. مگر این‌که چیزی مثل توفان نوح رخ دهد که تپه زیر آب برود.

وی تاکید می‌کند: شهر سوخته از زمین‌های اطراف بین ۱۲ تا ۱۸ متر ارتفاع دارد. اگر قرار باشد ۱۲ تا ۱۸ متر آب بالا بیاید، شهر زابل نیز قطعا از بین می‌رود، بنابراین از این جهت نگرانی وجود ندارد.از سوی دیگر طبیعتا در هر صورت خسارت‌هایی به محوطه‌ها وارد می‌شود، اما این خسارت‌ها آن طور عمده نیستند.

بعد از بارندگی‌ها، شهرسوخته باید دو روز تعطیل شود

سرپرست کاوش در شهر سوخته تاکید می‌کند: به همکاران خود نیز توضیح داده‌ام که بلافاصله باید بعد از این بارندگی‌های شدید، تا دو روز بعد باید عبور و مرور بازدیدکنندگان کاملا قطع شود، چون این حرکت‌ها به واسطه‌ی گلی بودم محوطه، علاوه بر این‌که لایه‌های تاریخی را به هم می‌زند، ممکن است برخی آثار زیر خاک را بالاتر بیاورد.

سیدسجادی ادامه می‌دهد: به واسطه‌ی شسته شدن‌ها و بخصوص در بخش‌های شیب دار تپه، این احتمال وجود دارد. پس نخست کارشناسان پایگاه باید با بررسی دقیق‌تر مواد فرهنگی را بررسی کنند، چون ممکن است آثاری مانند مُهرها (سفال مساله‌ای نیست) بیرون بزند یا احتمالا یافته‌ای استثنایی بیرون بیاید، که باید توسط کارشناسان جمع‌اوری شود.

منبع : ایسنا