چمدان - در ابتدای نشست موزه و وقف جبرئیل نوکنده مدیر موزه ملی ایران با اشاره به ضرورت تهیه و تدوین طرح محتوایی موزه وقف و فراهم بودن زمینه همکاری با توجه به قابلیت ها و توانایی های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان اوقاف و امور خیریه گفت: بهترین عامل حفظ و نگهداری آثار وقف موزه‌ها هستند که براساس وظایف ذاتی خود میراث وقف را مبدل به میراثی پایدار می‌کنند.

عضو شورای اجرایی ایکوم ایران در ادامه به برپایی جلسات متعدد در ایکوم ایران و تشکیل کارگروه موزه‌های وقفی خبر داد.

آداب سنتی وقف می‌تواند یک رفتار حقوقی و قابل تعمیم در دیگر جوامع باشد

اولین سخنران احمد محیط طباطبایی رئیس کمیته ملی ایکوم ایران به تحلیل و تفسیر دو واژه وقف و موزه و ارتباط این دو با هم با نگاهی به پیشینه تاریخی و موارد عینی آنها در ایران و جهان پرداخت.

او با بیان ابعاد بسیار گسترده وقف، میراث ناملموس وقف را ضامن حفظ و نگهداری میراث ملموس موقوفات بیان کرده است و گفت: واقف با نیت خاصی متعلقات خود را وقف می‌کند و با گذشت زمان و بحران تغییر حکومت‌ها، ارزش موقوفات تغییری نکرده و همواره نگاه ارزشمند بر این آثار باقی می‌ماند.

وی با تاکید بر نقش موزه‌ها به عنوان انتقال دهنده فرهنگ از گذشته به آینده سخن گفت و در خصوص قرابت موزه و آثار موقوفه در گذشته گفت: از آنجایی که کتاب و کتابت مقوله بسیار مهمی بوده، شاهد موارد بسیار زیادی از وقف کتب هستیم و کتابخانه‌های وقفی در واقع قدیمی‌ترین موزها در حوزه وقف سنتی بوده و حوزه نگهداری آثار ملموس وقف و میراث ناملموس سنت وقف در طول قرن‌ها بوده‌اند.

رییس ایکوم ایران وظیفه امروز موزه‌ها را انتقال فرهنگ از گذشته به آینده و تبدیل آن به یک باور تلقی کرد و گفت: ضامن امنیت و دوام میراث فرهنگی باور واقعی و قلبی مردم در گذشته بود که قوانین امروزی نمی‌تواند جایگزین آن شود، کارگروه موزه‌های وقفی ایکوم ایران نیز درصدد احیای سنت وقف است که حوزه عملکردش در گذشته حتی محیط زیست را هم در بر می گرفت.

 وی در ادامه افزود: آداب سنتی وقف ظرفیت دارد به یک رفتارحقوقی قابل تعمیم در همه جوامع تبدیل شده و کارکرد موزه آنست تا آن را به یک باور در جامعه مبدل سازد.

سنت پسندیده وقف نیازمند حوزه کارشناسی

در ادامه نشست مصطفی ده پهلوان رئیس موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و رئیس سابق موزه مقدم گزارش مبسوطی از چگونگی راه اندازی موزه وقفی محسن مقدم، گردآوری، حفاظت و مدیریت این موزه موفق وقفی و دانشگاهی پرداخت.

ده پهلوان در ادامه با بیان تجربیات خود گفت: عمل پسندیده وقف پیش از اهدا موقوفات نیاز به بررسی کارشناسانه دارد، و لازم است، مجموعه های وقفی با کارشناسی صحیح در اختار نهادها و دستگاه ها قرار گیرد تا شاهد بهترین عملکرد مدیریتی و بهره برداری از موقوفات باشیم.

پیوند موزه و وقف

سخنرانی بعدی این نشست نوشاد رکنی رییس اداره اطلاعات فرهنگی کتابخانه و موزه ملی ملک بودند که با موضوع وقف نامه حاج حسین آقا ملک، به بیان گوشه‌هایی از موارد وقف نامه و چگونگی اجرا در این موزه اشاره کرد.

رکنی در قسمتی از بیاناتش در پیوند موزه و وقف گفت : برخی از موارد اعلام شده در وقف نامه حاج حسن آقا ملک به مثابه آیین‌نامه رفتاری در موزه مشابهت دارد، به گونه ای که حتی به نحوه ورق زدن کتب موقوفه هم اشاره شده است، و از طرفی دیگر شیوه نگهداری و مرمت آن ها نیز دارای دستورالعمل است.

موقوفات موزه ملی ایران مدرکی، میراث جهانی

کرم میرزایی موزه‌دار و رئیس موزه باستان‌شناسی و هنر دوران اسلامی در سخنرانی خود به معرفی آثار وقفی موجود در این موزه و نمایشگاه میراث وقف پرداخت. این نمونه ها در واقع مدارک مستدلی در بیان اهداف این نشست بود، موقوفاتی که در عملکرد صحیح موزه مادر کشور امروز به میراثی پایدار مبدل شده و در برخی موارد همچون آثار مجموعه «میراث جهانی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی» نشان از نتایج سودمند قرابت مقوله موزه و وقف است.

طرح محتوایی موزه های وقف نیازمند بومی گرایی

سخنران پایانی رضا دبیری نژاد موزه دار و رئیس موزه ملی ملک بود که به جمع بندی این نشست پرداخت و با اشاره به رسالت موزه ها بر اهمیت هدف گذاری در تدوین طرح محتوایی موزه وقف، ضرورت شناخت موضوع، مخاطب و تعیین سیاست ایجاد موزه وقف از سوی متولیان را متذکر شد.

دبیری نژاد با تشریح و دسته بندی مولفه‌های موجود در تعریف موزه و وقف پرداخت و گفت: وقف متضمن حفظ بسیاری از یادگارهای فرهنگی بوده‌است، عملکرد این سنت، تولید و انتخاب است که باید ثبت و ضبط شود و در اختیار همگان قرار گیرد و این مشابه عملکرد موزه هاست. وی ادامه داد: موقوفات هم مانند دیگر آثار تاریخی فرهنگی رفتارهای مشابهی را در حفظ و نگهداری، معرفی و نمایش نیازمندند اما آنچه آن ها را متمایز می کند نیات و شرایط اعلام شده از سوی واقف است که متضمن حیات فعلیش می شود.

رییس موزه ملک در جمع بندی نهایی خود اظهار کرد: آنچه امروز مهم است رسیدن به یک طرح محتوایی برای موزه های وقف است که بتوانیم انواعی از موزه ها را با پسوند وقف براساس ماهیت بومی و منطقه‌ای در کشور راه اندازی کنیم و در آینده شاهد شبکه‌ای از این موزه ها با حفظ تنوع و رعایت ویژگی های خاص بومی و منطقه‌ای باشیم. این امر مستلزم آن است که متد و شیوه های اجرا در خدمت معنا و اهداف تعریف شود.

لازم به یاد آوری است این نشست به همت موزه ملی ایران و با همکاری سازمان اوقاف و امور خیریه، کمیته ملی ایکوم در ایران و همکاری کتابخانه و موزه ملک با حضور موزه داران و کارشناسان این حوزه، در جهت دستیابی به ضرورت تدوین طرح محتوایی موزه وقف و معرفی نمونه های عینی و موفق موزه های وقفی و نیز شناخت مجموعه های وقفی با حمایت نهادهای مرتبط برگزار شد.