آسبادهای نشتیفان خواف در استان خراسان رضوی از بزرگترین مجموعههای خشت، گل و چوبی تاریخی ایران و قدیمیترین مجموعه آسباد جهان است كه پیش از اسلام در این منطقه ساخته شده است. آسباد سامانه آرد كردن گندم با استفاده از قدرت باد است.
خلق آسبادها در نشتیفان به سبب وجود بادهای 120 روزه است كه ساكنان گذشته نشتیفان با توجه به قدرت و شدت این باد نیاز به ایجاد آسباد را حس كردند و قرنها پیش در پی ساخت آن برآمدند.
سون هدین تاریخ نگار معتقد است عمدهترین دلیل روی آوردن به ساخت آسبادها در خواف، بادهای شمال در تمام طول سال و نبود آب بوده است. در واقع در روزگار و مكانی كه هیچ نیروی خاصی برای برطرف كردن نیازهای بشر وجود نداشته مهار باد و استفاده از آن برای آرد كردن گندم سبب افزایش كارایی نشتیفان شده است.
اما عدم وجود همیشگی باد و در اختیار نبودن آن در همه اوقات سال یك مشكل عمده در استفاده از آسبادها بوده است ولی مردمان گذشته نشتیفان برای برطرف كردن این مشكل در فصولی كه باد كمی وجود داشته از رودخانههای جنوب نشتیفان كه در آن مواقع از جریان آب برخوردار بوده اند به منظور به كارگیری آسیابهای آبی هم استفاده كردهاند كه بقایای این آسیابهای آبی در نشتیفان قابل رویت است.
آسبادها اکنون به عنوان یكی از جاذبههای گردشگری خاص در استان خراسان رضوی سالانه میزبان گردشگران داخلی و خارجی است.
[related-post id="200805"]
نحوه كار آسبادها به این صورت است كه چرخ و پرهای غول آسایی را كه 48 بال و 32 پر و هشت درگاه دارد بر بام آسباد و در جهت وزش باد قرار میدهند. اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محكم ساخته شده است. باد با عبور از دروازهای بادگیر به زوایای درگاههای هشتگانه میرسد و چرخ و پر را به حركت در میآورد. از حركت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل میشود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر میچرخد.
وقتی سنگ رویی بدین ترتیب به حركت در میآید چوبی كوچك به نام لك لكی را با خود میجنباند و حركت لك لكی باعث ارتعاش ناودانی چوبی میشود و به این ترتیب گندم از مخزن خود به وسیله این ناودان به شیار سنگها میرسد. ناودان چوبی كه «دول بره» نام دارد در حركت افقی گندم را آهسته آهسته از مخزن گندم كه به آن پرخوی گندم میگویند به حفره میانی سنگ هدایت میكند.
طبیعی است هر چه باد سریعتر بوزد سنگ، گردش سریعتری دارد و چون سنگ به سرعت بچرخد حركت لك لكی و لرزش دول بره مقدار گندم زیادتری را به میان سنگها میبرد.
آسبادها در مقایسه با آسیابهای صنعتی كنونی، هیچ آلودگی نداشته و باعث بر هم خوردن نظم و چرخه طبیعت نیز نمیشده است.
سایت امریکایی «amusingplanet» که به معرفی جاذبههای گردشگری سراسر دنیا میپردازد چندی پیش در یکی از مطالب خود اینگونه به معرفی آسبادهای نشتیفان در خراسان رضوی پرداخت و نوشت: به نظر میآید که اولین استفادهکنندگان از آسبادها در ایران و در قرن ۵ میلادی باشند، آسبادها در آن زمان افقی بودند و یک محور عمودی بسیار بلند داشتند که به ۶ یا ۱۲ بادبان متصل بود. استفاده از آسبادها از این کشور به کشورهای دیگر خاورمیانه، آسیای مرکزی، هند و چین و بخشهایی از اروپا هم گسترش یافت.
نمونهای از آسبادهای قدیمی در روستای نشتیفان است که همچنان از آن استفاده میشود. ویژگی بارز این منطقه آسبادهای آن است که به آنها «نیش طوفان» میگویند. تقریبا ۳۰ آسباد به صورت پراکنده در این منطقه قرار دارد که ارتفاع آنها به ۱۵ تا ۲۰ متر میرسد. آسبادهای این منطقه در دوره صفوی ساخته شده و جنس آنها از خاک رس، کاه (کاهگل) و چوب است.
ویدئویی از این آسبادها در زیر ببینید:
[related-post id="189578"]
نظر شما