چمدان: کاخ چهل‌ستون اصفهان که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد. شاه عباس اول، کوشکی در میان باغ ساخت که هسته اولیه کاخ را تشکیل می‌داد و تالار میانی کاخ چهل ستون و غرفه‌های چهار گوشه آن را در بر می‌گرفت. این بنا در زمان شاه عباس دوم تکمیل شد.

دو شیر و یک سر انسان

ایوان کاخ چهلستون مرکب از دو بخش است یک بخش که بر ۱۸ ستون چوبی و رفیع استوار است چهار ستون وسط که بر روی ۴ شیر سنگی قرار گرفته و حجاری آنها به گونه‌ای است که دو شیر به یک سر انسان نشان داده می‌شود. از دهان این چهار شیر آب فوران می‌کرد و به حوض مرمری تالار می‌ریخت.

قسمت دیگر که کمی مرتفع‌تر است سردر ورودی تالار را تشکیل می‌دهد و در بعضی منابع آن را تالار آئینه نامیده‌اند. این قسمت بر دو ستون قرار گرفته و سراسر آن مزین به آئینه کاری وسیع و پرکاری است که در آن آئینه‌های ریز و خوش نقش به صورت معرق در کنار آئینه‌های قدی و خشتی به کار رفته‌اند.

سنگ شیرها و مجسمه‌های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه‌ها تنها آثاری است که از دو قصر باشکوه دیگر صفویه یعنی آئینه خانه و عمارت سرپوشیده باقی‌مانده و به این محل منتقل شده‌ است. تندیس‌های چهارگانه در گوشه‌های استخر باغ، آناهیتا ایزدبانوی آب‌ها هستند.

در ابتدا ستون‌ها با پوششی از آینه‌کاری‌های زیبا تزیین شده بوده که در زمان حکومت ظل السلطان قاجار در اصفهان این آئینه کاری‌ها تخریب شده‌ و روی نقاشی‌های صفوی با گچ پوشانده شده‌ است.

سقف تالار از قاب‌های چوبی و به اشکال مختلف هندسی ساخته شده‌ است. تصویر قرینه حوض مرمرین وسط ایوان در تزئینات سقف مشاهده می‌شود. این قرینه‌سازی شباهت بسیاری با ایوان عالی قاپو دارد.

نقاشی‌های نفیس چهل ستون

تالار مرکزی کاخ که اختصاص به ميهمانان خارجی و شخصيت‌های کشورهای ديگر داشت حاوی نقاشي‌هایی است که وقايع تاريخی دوران های مختلف را بيان می‌کنند. اين سالن باشکوه که بر گنبدی منقوش استوار است با لچکی‌های رنگارنگ و طرح‌های طلايی و شفاف از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب می‌شوند.

نقاشی‌های موجود در تالار مرکزی کاخ که برخی از آن‌ها در عصر قاجار نقاشی شده‌اند شرح پذيرایی شاه عباس اول و دوم و شاه طهماسب از امرای ترکستان و همايون هندی و نيز جنگ شاه اسماعيل اول با ازبکان است. دو تصوير ديگر که يکی روبروی در ورودی تالار و ديگری مقابل آن است جنگ چالدران در دوران شاه اسماعيل اول و جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمايش می‌گذارد.

در دو طرف سالن مرکزی عمارت چهلستون تصاويری از سفرا و اروپائيانی که در آن روزگار در اصفهان بوده‌اند نقاشی شده است. اين تصاوير را دو نقاش هلندی آنژل Anjel و لوکار Lokar) نقاشی کرده‌اند.

تالار ۱۸ ستون، تالار آئینه، شیرهای سنگی چهار گوشه حوض مرکزی، تزئینات طلاکاری و نقاشی‌های سالن پادشاهی، تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و ... از قسمت‌های دیدنی عمارت چهل ستون به شمار می‎آیند.

تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اتاق گنجینه کاخ چهلستون وجود دارد که در سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ خورشیدی از زیر گچ خارج شده‌اند.

برخی دیوارنگاره‌های کاخ چل ستون اصفهان را در زیر ببینید:

[caption id="attachment_244966" align="aligncenter" width="800"] شاه عباس یکم در پذیرایی از ولی محمدخان فرمانروای ترکستان[/caption]

[caption id="attachment_244967" align="aligncenter" width="532"] شاه اسماعیل یکم در جنگ چالدران[/caption]

[caption id="attachment_244968" align="aligncenter" width="800"] شاه تهماسب یکم در پذیرایی از همایون پادشاه هندوستان[/caption]

[caption id="attachment_244969" align="aligncenter" width="800"] شاه اسماعیل یکم در جنگ با شیبک خان ازبک (نبرد مرو)[/caption]

[caption id="attachment_244970" align="aligncenter" width="800"] شاه عباس دوم در پذیرایی از ندرمحمد خان امیر ترکستان در سلسله اشترخانیان[/caption]

[caption id="attachment_244971" align="aligncenter" width="765"] نادرشاه افشار در جنگ کرنال تابلوی بزرگی که در سلطنت وی کشیده شده‌ است[/caption]

با توجه به ماده تاريخ‌هایی که بعضی از شعرای عصر صفويه در اشعارشان آورده‌اند و با مراجعه به کتب و متون مربوط به آن روزگار، سال اتمام کاخ چهلستون ۱۰۵۷ هجری در زمان سلطنت شاه عباس دوم بوده است. از جمله اين شعرا (صائب تبريزی) ملک الشعراء آن روزگار است که طی قصيده بلند بالایی چهل‌ستون (چهلستون) را توصيف کرده و در آخر قصيده با مصراع قبله گاه تاجداران باد دائم اين مکان، سال ۱۰۵۷ هجری را بيان کرده است.

همچنین سال ساختمان کاخ چهلستون به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده است مصراع: «مبارک‌ترین بناهای دنیا» است که با حساب حروف ابجد سال ۱۰۵۷ هجری قمری (مصادف با ۱۰۲۶ هجری خورشیدی و ۱۶۴۷ میلادی) می‌شود ؛ یعنی پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم.

راز عدد چهل در کاخ چل ستون

اگرچه انعکاس ستون‌های بیست‌گانه تالارهای کاخ چهلستون در حوض مقابل کاخ، مفهوم چهلستون را بیان می‌کند، علاوه بر آن عدد چهل در ایران قدیم کثرت و تعدد را می‌رساند و وجه تسمیه عمارت مزبور به چهل ستون می‌تواند به علت تعدد زیاد ستون‌های این کاخ نیز باشد.

مؤلف کتاب معماری اسلامی نامگذاری اين عمارت به چهلستون را « ... نوعی بازی بصری قلمداد می‌کند زيرا نمائی با تعداد زيادی ستون در آب انعکاس يافته است ... ».

نقوش ترکيبی ديوارها و سقف تالار در عمارت تاريخی چهل‌ستون که در قالب‌های زيبای لچک و ترنج قرار گرفته‌اند و خطوط اصلی تقسيمات بنا که ترکيب زيبايی از نقاشی و کاشيکاری و ساير تزئينات متعدد و متنوع هستند اين اثر با شکوه را به صورت يکی از بارزترين نمونه‌های معماری دوران صفويه درآورده است.

در حال حاضر عمارت چهلستون به صورت باغ موزه‌ای که سالن مرکزی آن محل نمايش برخی از آثار هنری دوران‌های مختلف ايران است مورد بازديد گردشگران خارجی و مهمانان داخلی قرار می‌گيرد.

تصاویری از این کاخ باشکوه را در زیر ببینید.

























تصاویر: ایرنا