چمدان: تکیه‌ تجریش به همراه امامزاده صالح و پاساژ تجاری از اماکن دیدنی حوالی بازار تجریش‌ هستند. این تکیه‌ مربوط به دوره قاجار است و در ۲۵ مهر ۱۳۸۳ با شماره‌ ثبت ۱۱۲۱۵ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تکیه‌ تاریخی تجریش دارای پوشش شیروانی و پلان مستطیل شکل است و در دو طبقه ساخته شده که طبقه دوم آن بالکن‌هایی مشرف بر صحن طبقه اول دارد. در طبقه اول در قسمت‌های شمالی فضای میانی 6 حجره، در قسمت جنوبی 5 حجره و در قسمت شرقی 3 حجره قرار دارد و در قسمت غربی، شاه‌نشین واقع شده‌ است. در طبقه دوم نیز در قسمت شمالی 4 حجره و در قسمت‌های شرقی و جنوبی هر کدام 6 حجره قرار دارد.

در حال حاضر در تکیه تجریش حجره‌های پیرامون فضای میانی به لحاظ موقعیت‌شان در بازار تجریش کاربری اولیه خود را از دست داده و عملکرد تجاری گرفته‌اند. البته در ماه محرم از این بنا برای برگزاری مراسم سوگواری استفاده می‌شود.

صحن وسط، سکویی به شکل مستطیل است که در گذشته به عنوان مکانی برای اجرای آیین شبیه‌خوانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. هر کدام از غرفه‌های تکیه‌ تجریش در گذشته به نام یکی از اهالی قدیمی محل نامگذاری شده بودند.

تکیه‌ تجریش، یکی از بناهای شاخص خشتی شمیران است که در اثر وقوع سیل ۱۳۶۶ تجریش به کلی تخریب شد و هویت و اصالت تاریخی خود را از دست داد ولی بعدها بازسازی شد. پس از سیل تجریش بسیاری از اشیای تاریخی و مذهبی که داخل تکیه بود توسط مردم جمع‌آوری و حفظ شد.

مراسم محرم در این تکیه با شور و حال خاضی و ویزگی‌های متفاوتی برگزار می‌شود. رسم خیرات قهوه از دهه‌های گذشته همچنان در تکیه تجریش در جریان است. ضمن اینکه سال‌هاست متولیان آن اجازه نمی‌دهند با طبل و سروصدای ناهنجار مزاحمتی برای شهروندان ایجاد شود. آنها به صورت سنتی با سینه‌زنی عزای حسین را پاس می‌دارند.

اکنون مسئولیت این تکیه ۲۲۲ ساله با دکتر حسین علی کشتکار است و حاج محمدباقر سامعه‌ای به عنوان مدیر اجرایی مجموعه فعالیت دارد.

خیرات قهوه ؛ به رسم خاندان صفا

پیرمردی حدوداً ۸۵ ساله با موهای کم پشت یکدست سفید و پیراهن مشکی انتهای آبدارخانه پشت میز کوچکی که با پارچه سبز و سربند یا حسین (ع) و یا زهرا (س) مزین شده ایستاده است. فنجان‌های قهوه با نقش و نگارهای زیبا، پارچ استیلی که از گل‌های سفید و صورتی پر شده و اجاق کوچکی که قهوه جوش قدیمی و مسی روی آن قرار دارد تنها وسایل روی میز است.

محمد باقر سامعه‌ای مدیر اجرایی این تکیه تاریخی به ایرنا می‌گوید: اسم پیرمرد «علی صفا» آخرین وارث رسم خاندان صفا برای خیرات قهوه است؛ در قدیم قلیان و قهوه سرو می‌شد و اکنون نیز بعد از ۲۰۰ و اندی سال این خاندان همچنان با هزینه و به دست خود عزاداران اباعبدالله را قهوه مهمان می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: این تکیه تنها دو بانی مشخص برای غذای تاسوعا و عاشورا دارد و پذیرایی باقی روزهای عزاداری که ۲۰ شب اول ماه محرم و مناسبت‌های دیگر را شامل می‌شود توسط خیران و نذورات مردم تأمین می‌شود.

بی‌طبل و سر و صدا ؛ سنتی عزاداری می‌کنیم

مدیر اجرایی تکیه می‌گوید: مراسم عزاداری ما همچنان سنتی است و از طبل‌های بزرگ و علامت‌کشی خبری نیست؛ همیشه سعی کردیم فضای عزاداری امام حسین (ع) فضایی آرام و منظم باشد و سینه‌زنی آن هم به شیوه دو دست و سپس یک دست سنگین ادامه یابد.

وی ادامه داد: ۲ علامت به تکیه آوردند که ثابت نصب شده و به دید و بازدید هیأت‌ها برده نمی‌شوند. همچنین چلچراغی نیز به نام ۷۲ تن در گوشه‌ای دیگر تکیه قرار دارد.

سامعه‌ای با اشاره به اینکه گردشگران داخلی و خارجی زیادی به این تکیه می‌آیند می‌گوید: عصرها که خادمان و عزاداران کم کم جمع می‌شوند و صدای مداحی در تکیه طنین می‌اندازد برخی گردشگران خارجی به تماشا می‌ایستند و وقتی با چای تعارف کردن پیرمردان مواجه می‌شوند بهت و حیرت در نگاهشان پدیدار می‌شود. افرادی که به زبان‌های خارجی مسلط هستند را می‌فرستیم تا برایشان علت این کار را توضیح دهند و امام حسین (ع) و عاشورا را به آنها معرفی کنند. برخی توریست‌های خارجی پس از شنیدن فلسفه عزاداری جذب فضای آرام و معنوی تکیه می‌شوند.

نخل گردانی به دست سادات محل

سامعه‌ای به نخل‌گردانی در این تکیه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: جمعی از سادات، نخل تکیه را در محوطه می‌بندند و ظهر عاشورا یکی از آنها با عبا و شال سیاه عزا روی نخل می‌رود و سادات دیگر آن را با آداب خاص مثلاً دور یک ستون محوطه سه دور و دور یکی دیگر از ستون‌ها یک نصفه دور و ... می‌گردانند.

مراسم تعزیه خوانی تکیه بزرگ تجریش هم به عنوان میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است. حیاط تکیه بزرگ تجریش یک سن تعزیه دارد که از ابتدای ساخت بنا به همین شکل ایجاد شده است. گروه اجرای تعزیه هر سال در این محل به اجرای نمایش واقع عاشورا می‌پردازد. این برنامه در دهه دوم محرم، صبح‌ها ساعت ۱۰:۳۰ و عصرها ساعت ۱۶ آغاز می‌شود.

یکی دیگر از سنت‌هایی که در بین هیأت‌های عزاداری اباعبدالله مرسوم است، دسته‌روی و دید و بازدید هیات‌ها است. تکیه بزرگ تجریش هم این رسم را بسیار کمتر از دیگران به جا می‌آورد به طوری که شب تاسوعا دست اندرکاران تکیه پائین به دیدار متولیان تکیه تجریش می‌آیند و شب عاشورا عزاداران تکیه بزرگ تجریش به تکیه پائین می‌روند و بازدیدشان را پس می‌دهند.

تصاویری از این تکیه تاریخی را در زیر ببینید:

















عکس‌ها: منابع اینترنتی و ایرنا