چمدان :  سردر تاریخی امام زاده اسماعیل (ع) قزوین در حالی چند روز پس از تاسوعا و عاشورای حسینی تخریب شد که هیچ کدام از مسئولان و دوستداران میراث فرهنگی قزوین در این زمینه واکنشی نشان ندادند و مشخص نیست فرجام کاشی‌های تاریخی این سازه به کجا ختم شده است.

امام زاده اسماعیل در چهارراه شهربانی قزوين در ابتدای کوچه‏ تنگ و تاريکی است که نخستین کوچه‏ خيابان شهيد انصاری (کوروش سابق) به شمار می‌آيد، در قسمت شمال غربی، مسجد جامع قزوين و در شمال آن خيابان پيغمبريه و «بقعه چهار انبياء» (سلام الله عليهم) قرار دارد. اين آرامگاه در دوران صفويه در حاشيه‏ غربي ميدان شاه بوده است اما پس از تخريب اين ميدان و خانه‏ سازی زمين‌‏های ميدان، اين بقعه در کنار کوچه‌‏ای واقع شده که پشت به خيابان شهدا (سپه سابق) است. اینجا دقیقاً محدوده بافت تاریخی قزوین است و از کنار سردر عالی قاپو به راحتی می‌توان این امام‌زاده را دید.



امام‌زاده اسماعیل به شماره ثبتی 1914 در 27 مهرماه 1376 در فهرست آثار ملی قرار گرفته است اما شنبه 15 مهرماه 96 این بقعه‌ تاریخی با اتفاقی تلخ و عجیب رو به رو شده است. تلخ از این منظر که سردر کاشیکاری ساده ضلع شمالی به بهانه پهن‌تر کردن مکان ورود و خروج امام‌زاده (احتمالاً قابلیت ورود خودرو) به آن تخریب شده و عجیب از این منظر که مسئولان و کارشناسان ذی ربط میراث فرهنگی قزوین نه تنها تغییرات این سردر موافقت کرده‌اند بلکه در توجیه این موافقت خود برخلاف بسیاری از کارشناسان که معتقدند این سردر قاجاری است آن را به دوره‌ پهلوی دوم نسبت می‌دهند و فاقد ارزش چندانی می‌پندارند.

گویی که سرنوشت همان تقدیری را برای این امام زاده رقم زده که سال‌های پیش دامن خیابان انصاری غربی را گرفته بود. چند سال پیش بود که به بهانه عبور خیابان جهت تسریع رفت و آمد بافت تاریخی خیابان انصاری غربی تخریب شد و به جای آن مجتمع‌های تجاری شکل گرفت. امروز هم به بهانه راحتی رفت و آمد سردر  تاریخی و مقدس امام زاده تخریب می‌شود.

هر نوع تعویض دری مستلزم تخریب است چرا که قرار بوده در برای عبور و مرور تعویض شود به عبارتی این امکان فراهم شود که خودروی حامل وسایل مورد نیاز از در عبور کند یا...به هر دلیلی قرار بوده عبور و مرور تسهیل شود و این مستلزم پهن‌تر شدن در است در این حالت قطعاً ازاره و کاشی‌ها و سردر قبلی تغییر می‌کند اگر نام این تخریب نیست، پس چه نامی دارد؟

محسن شیخ الاسلام معاون میراث فرهنگی قزوین با بیان این که مسئولان امام‌زاده از ما مجوز نگرفتند به خبرنگار چمدان می‌گوید: به آنها تأکید کردیم طبق ضوابطی که میراث فرهنگی اعلام می‌کند باید اقدام کنند. از سویی توضیح دادیم که کاشی‌ها را باید سالم بیرون بیاورند. متولیان امام‌زاده مدتی پیش از اداره کل میراث فرهنگی قزوین درخواست مجوز برای برداشتن سردر و گشادگی پهنای در ورودی را کردند. ما اندکی صبر کردیم شاید مراسم دهه نخست محرم تمام شود و آنها از صرافت این کار بیفتند اما بلافاصله پس از تعطیلات، یک روزه سردر را تخریب کردند.

وی درمورد وضعیت کاشی‌ها توضیح می‌دهد: کسی که روی مرمت امام‌زاده کار می‌کند از استادکاران قدیمی و مورد تأیید ماست. قرار شد کاشی‌ها را گردآوری کند و در طرح بازسازی مورد استفاده قرار دهد.



او که از جزئیات ماجرا اطلاع ندارد، دلیل این اقدام متولیان امام زاده را تردد زیاد می‌داند و می‌افزاید: منطق جدی برای این درخواست وجود نداشت اما همه دوست دارند هرآنچه برای قدیم است تغییر دهند و خراب کنند. این مشکلی فراگیر در مملکت است.

معاون میراث فرهنگی قزوین در پاسخ به این پرسش که شنیده شده مسئولان امام‌زاده از اداره میراث فرهنگی نامه کتبی دارند، می‌گوید: این نامه را (شنبه 15 مهر) ارسال کردیم و در آن تأکید شده مطابق ضوابط میراث فرهنگی و زیر نظر کارشناس میراث و صرفاً با استادکاری که مورد تأیید میراث است باید این کار انجام شود اما پیش از آن که این اقدامات را انجام دهند کل صورت مسأله را پاک کردند و دیگر گفتن این که برای حفظ سردر چه باید کرد سودی ندارد.

چرا با وجود آن که چند وقت پیش متولیان امام‌زاده پیگیر گسترش ابعاد سردر ورودی بودند کارشناسان میراث فرهنگی قزوین و معاونت آن به صورت رسمی و علمی کارشناسی را به محل اعزام نکرده‌‌اند؟

وی در عین حال می‌گوید: البته این سازه، سردری تاریخی با قدمت 2 هزار ساله نبوده حتی ما از مشاور این طرح که مشاور امام‌زاده حسین هم هست (سید مهدی مجابی) استعلام گرفتیم که ایشان گفتند مسئولان امام زاده می‌توانند چنین کاری بکنند. توجه داشته باشیم که اینجا جزو بخش اصیل بنا نیست و قدمتی 40 الی 50 ساله دارد اما به دلیل رعایت فرم‌ها و تناسبات باید هر نوع اقدامی زیر نظر میراث فرهنگی انجام می‌شد.



اما سید مهدی مجابی – کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی- درباره واجد ارزش بودن سردر امام‌زاده می‌گوید: من از نزدیک ندیدم که چه اتفاقی برای سردر افتاده است اما آن سردری که به سمت حیاط می‌رفت زیاد قدمت نداشت ( منظور سردر مورد بحث است) و با دیوار جدید حیاط با هم ساخته شده بود و حدود 40 الی 50 سال بیشتر قدمت نداشت.

با نگاهی به عکس‌ها در دوطرف سردر، تاق‌نماهایی دیده می‌شود که این پرسش را مطرح می‌سازد که چرا اگر هم قرار به تخریب و باز کردن دری بزرگ‌تر به حیاط بود تاق‌نمای سمت راستی را تخریب نکردند و سردری با کاشی‌ها و ازاره‌های زیبا را با خاک یکسان کردند؟ مجابی با شنیدن این پرسش پاسخ می‌دهد: من جزئیات را نمی‌دانم و حتی نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده است اما همین طوری شنیدم که می‌خواستند در را برای عبور و مرور تعویض کنند. قرار برتعویض در بود نه تخریب! اما کلاً سردر و دیوار جدید بود.

این سخن مجابی پرسشی را به همراه دارد که هر نوع تعویض دری مستلزم تخریب است چرا که به گفته وی قرار بوده در برای عبور و مرور تعویض شود به عبارتی این امکان فراهم شود که خودروی حامل وسایل مورد نیاز از در عبور کند یا...به هر دلیلی قرار بوده عبور و مرور تسهیل شود و این مستلزم پهن‌تر شدن در است در این حالت قطعاً ازاره و کاشی‌ها و سردر قبلی تغییر می‌کند. اگر نام این تخریب نیست، پس چه نامی دارد؟



خبرنگار چمدان همچنین این پرسش را مطرح می‌کند که به نظر می‌رسد این دیواره متعلق به دوره قاجار یا پهلوی اول باشد که مجابی پاسخ می‌دهد: سردر و دیواره‌ها متعلق به پهلوی دوم است.

اما آیا این توجیه مناسبی است که اگر فرض کنیم سردری متعلق به دوره پهلوی دوم است باید مجوز تخریب بگیرد؟ مجابی با تأکید دوباره که از تخریب مطلع نیست، توضیح می‌دهد: چند وقت پیش با گروهی کارشناس از آنجا عبور می‌کردیم یکی از آقایان کارشناس قدمت این بخش را جویا شد که من گفتم قدمت آن مربوط پهلوی دوم است.



خبرنگار چمدان در ادامه عکس‌های این بخش از امام‌زاده را به همراه عکس کاشی‌ها برای تعدادی از کارشناسان ارسال کرد که پاسخ آنها قابل تأمل بود.

نخست آن که قدمت امام‌زاده صفوی- قاجار است اما تزئینات آن با این سردر فرق می‌کند تا آن‌ جا که استخوان‌ بندی امام‌زاده دوره صفوی را نشان می‌‌دهد اما بیش‌تر این افراد با توجه به ضخامت 5.5 تا 6 سانتی‌متری آجرها، ضخامت 2 سانتی متری بندها، وضعیت آجرها نسبت به بنای امام‌زاده و نوع و ابعاد کاشی‌‌‌های هفت رنگ به کار رفته که حدود 22 *22 سانتی متر مربع است، وجود رنگ زرد در کاشی‌ها، همچنین سنگ‌های به کار رفته در دو طرف پایینی سردر (ازاره) این سردر و کاشی‌ها را متعلق به دوره قاجار می‌دانند.

به گفته‌ این گروه از کارشناسان ابعاد کاشی‌های دوره پهلوی و ضخامت آجرها و حتی کیفیت آن‌ کاملاً متفاوت است به عنوان مثال ابعاد آجرهای دوره پهلوی 4.5 تا 5 سانتی‌متر است.

برخی کارشناسان هم معتقدند کاشی‌ها متعلق به دوره قاجار و حتی قابل مقایسه با کاشی‌های هم دوره خود است. آنها می‌گویند بین جرز دو در و بخش تاق‌نماها هره‌چینی شده است و تفاوتی بین آجرها دیده می‌شود همچنین با توجه به عکس مصالح فروریخته شده حاصل از تخریب که در آنها شفت و آهک به کار رفته با احتیاط می‌توان این فرضیه را هم مطرح کرد که دیواره‌ها در دوره‌ پهلوی مرمت و دوباره با همان مصالح ساخته شده باشد اما کاشی‌ها و سردر قاجاری است و دارای ارزش است.

بیش‌تر کارشناسان با توجه به ضخامت 5.5 تا 6 سانتی متری آجرها، ضخامت 2 سانتی متری بندها، وضعیت آجرها نسبت به بنای امام‌زاده و نوع و ابعاد کاشی‌‌‌های هفت رنگ به کار رفته که حدود 22 *22 سانتی متر مربع است، وجود رنگ زرد در کاشی‌ها، همچنین سنگ‌های به کار رفته در دو طرف پایینی سردر (ازاره) این سردر و کاشی‌ها را متعلق به دوره قاجار می‌دانند. به گفته‌ این گروه از کارشناسان ابعاد کاشی‌های دوره پهلوی و ضخامت آجرها و حتی کیفیت آن‌ کاملاً متفاوت است به عنوان مثال ابعاد آجرهای دوره پهلوی 4.5 تا 5 سانتی‌متر است.

به گزارش چمدان، در هر حال صورت مسأله تخریب سردر و کاشی‌های آن چه قاجاری باشد یا پهلوی پاک نمی‌شود و پرسش‌های جدی را مطرح می‌کند. نخست آن که چرا با وجود آن که چند وقت پیش متولیان امام‌زاده پیگیر گسترش ابعاد سردر ورودی بودند کارشناسان میراث فرهنگی قزوین و معاونت آن  به صورت رسمی و علمی کارشناسی را به محل اعزام نکرده‌‌اند؟ وقتی مسئولان و کارشناسان میراث فرهنگی به راحتی چشم روی تخریب سازه‌‌ای ثبت ملی ولو به ادعای خودشان متعلق به پهلوی دوم می‌بندند از دیگران چه توقعی باید داشت؟ هرچند مسئولان امام‌زاده در این قضیه به سهم خود مقصرند و بدون حضور کارشناسان سردر را به طور کلی تخریب کرده‌اند اما تعلل کارشناسان و مسئولان میراث فرهنگی قزوین در این مسأله غیرقابل چشم‌پوشی است.

از سویی مگر نباید چنین طرح‌هایی در شوراهای فنی و کمیته فنی مورد بررسی قرار گیرد، چرا مسئولان ذی‌ربط در معاونت میراث فرهنگی کل کشور این مهم را مورد توجه قرار نمی‌دهند و وضعیت شوراهای فنی استان‌ها را تعیین تکلیف نمی‌کنند. همچنین به نظر می‌رسد مسئولان میراث فرهنگی در سراسر کشور باید با مسئولان بقاع متبرکه، امامزاده ها و تکایای قدیمی وارد گفت و گو و تعامل شوند و چرایی ضرورت حفظ صورت قدیمی این بناهای مقدس را یادآوری شوند تا هر سال در آستانه محرم و صفر و ماه مبارک رمضان شاهد تخریب برخی از آثار تاریخی به بهانه ایجاد تسهیلات بیشتر برای عزاداران حسینی و روزه‌داران نباشیم.