چمدان: مراغه یکی از قدیمی‌ترین شهرهای کشور است که تجربه پایتخت شدن در زمان هلاکوخان را داشته است. این شهر که به باغ شهر ایران و پایتخت نجوم ایران شهرت دارد از شهرهای تاریخی ایران به شمار می‌آید. این شهر با آثار باستانی‌اش که قدمتی چندین هزار ساله دارند در طول سال میزبان گردشگران است. یکی از آثار تاریخی باارزش این شهر «معبد مهر» است.

معبد مهر مراغه که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ دانست از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد. اين بنا از نظر دقت در حجاری از معابد نمونه کشور است که در دوره‌های اسلامی نيز تقدس خود را حفظ كرده است. این مجموعه باستانی شامل قبرستان، معبد و یک محوطه تاریخی است.

معبد مهر مراغه یا نیایشگاه مهری مراغه که با نام نیایشگاه مهری در ۱۹ دی ۱۳۵۶ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است متعلق به دوره اشکانی است.

آیین مهر یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های ایرانی است که قدمت آن به قبل از میلاد مسیح می‌رسد. ویژگی عمومی معابد مهر پرستی این است که غالبا در دل صخره‌ها کنده شده‌اند و معمولا در مکان‌های دور از دسترس و در نواحی کوهستانی واقع شده‌اند. نشانه‌های بارز این معابد مهری دارا بودن مهرابه و سقف گنبدی است. چند نمونه از معابد مهری در ایران وجود دارد که یکی از آنها معبد مهر وجوی است که در مراغه واقع شده است. این معبد با ویژگی‌هایی که سایر معابد میتراییسم دارند کاملا همخوانی داشته و به صورت صخره‌ای در دل زمین قرار گرفته و دارای اسرار و رموز فراوانی است. این معبد همانند سایر معابد دارای مهرابه و سقف گنبدی و اتاقک‌های مخصوص است که هر یک کاربرد خاصی دارند.

محوطه باستانی معبد مهر با مساحتی بالغ بر  1000 متر مربع در روستای ورجوی از توابع مراغه قرار گرفته که معبد و گورستانی را شامل می‌شود. این مجموعه در 140 کیلومتری جنوب شرق تبریز و 6 کیلومتری قبل از ورود به مراغه در سمت جنوب آن مجموعه‌ای مشاهده می‌شود که به لحاظ دارا بودن آثار تاریخی از دوران مختلف تا 3 هزار سال قبل، انسان را با دنیای باستان آشنا می‌کند.

این مجموعه در 1353 توسط دکتر پرویز ورجاوند شناسایی و کروکی آن تهیه شده است. متاسفانه از آن زمان کاوش باستان‌شناسی در این محوطه صورت نگرفته و تنها در بعضی از قسمت‌های محوطه آواربرداری صورت گرفته است.

معبد «مهر» مراغه نیایشگاه زیرزمینی و محل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی به صورت زیرزمینی و صخره‌ای بنا شده‌ است. پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست به وجود آورده‌اند. این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند می‌توان جزء نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های کهن دانست. اگرچه اکنون از معبد مهر جز نام و نشانی دیگر باقی نمانده است اما نشان از تاریخچه بسیار غنی این سرزمین تاریخی دارد.

«مهر» یا «میترا» خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته‌ است و هنوز هم مورد احترام زرتشتیان است. پیروان «مهر» او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آن‌ها بر این عقیده بودند که «مهر» در غاری متولد شده‌ است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش «مهر» می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند.

به گزارش چمدان، میراث فرهنگی در سال‌های اخیر کمترین توجه را به این معبد تاریخی داشته و اقدامی برای حفاظت از آن انجام نداده است به طوری که بدنه‌ گنبدها و معابد در محیط بیرونی در معرض غارت و آسیب‌ قرار گرفته‌اند و سنگ قبرهای معبد نیز در طول سال‌های گذشته غارت و تخریب شده‌اند.

میراث فرهنگی مراغه در سال‌های 1388 و 1389 اقدام به پی‌ریزی چند پایه‌ ستون بتنی کرد تا از این بنای تاریخی حفاظت کند اما متأسفانه به‌ دلیل رعایت نکردن موارد مهندسی و مرمتی، این ستون‌ها آسیب شدیدی به بنا زدند. حتی یک کتیبه‌ از بدنه‌ بنا افتاد و سقف آن به‌ شدت آسیب دید. همجنین میراث فرهنگی در سال‌های گذشته در بخشی از این بنای سنگی با سازه فلزی و آجر مرمت‌هایی را انجام داد که هر گردشگری را متاسف می‌کند. همچنین این معبد به دلیل ساخت و سازهای انجام گرفته در اطراف آن و نفوذ آب‌های سطحی به داخل آن در حال تخریب است.

طبق تحقیقات و بررسی‌ها معلوم شده که در این معبد آرامگاه یکی از علمای بنام مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این معبد دفن شده‌ است. فرزند ملا معصوم مراغه‌ای حاج احد آقا قاضی معصومی است که در دوران شجاع الدوله از قضات این شهر بوده‌ است.



























تصاویر: ایرنا - سیدکاظم یوسفی