چمدان:  مسجد و مدرسه سپهسالار یکی دیگر از بناهای مجموعه باغ بهارستان است. این بنای تاریخی به دستور میرزا حسین خان سپهسالار، صدراعظم دوره ناصرالدین‌شاه در جنوب مجموعه زمین‌های او در بهارستان ساخته شد و امروزه در کنار مجموعه بناهای مجلس شورای اسلامی قرار دارد.

سپهسالار در سال 1296 هجری قمری دستور ساخت این مسجد و مدرسه را داد و ممتحن الدوله معمار مشهور آن دوره که در پاریس درس خوانده بود، طراحی آن را بر عهده گرفت. اجرای این پروژه هم به حاج حسن قمی واگذار شد.

عمر سپهسالار اما به اتمام ساخت این مسجد و مدرسه نمی‌رسد و در میانه کار از دنیا می‌رود. پس از او برادرش مشیرالدوله مسولیت کار را برعهده می‌گیرد.



مدرسه و مسجد سپهسالار علاوه بر یک مسجد و محل کسب علم در دوره ناصری در برخی ایام همانند ماه رمضان محلی برای عرضه کالا و نمایشگاه هم بوده و از این نظر هم کاربرد داشته‌ است.

[related-post id="223348"]

معماری مسجد و مدرسه سپهسالار تلفیقی از مساجد ایران و استانبول است؛ بسیاری فرم گنبد این مسجد و تعداد 8 گلدسته آن را گواهی بر این مساله می‌دانند.

در ساخت این مسجد تزئینات معماری نفیس و زیبایی همانند، کاشی‌کاری، مقرنس‌کاری، کاربندی، یزدی بندی، گچ‌بری، گره‌چینی، معرق و... استفاده شده‌ و همین تزئینات و طراحی معماری آن را به یکی از شاهکارهای معماری تهران تبدیل کرده‌است.



این بنا در گذشته 6 ورودی داشته‌ است که 3 ورودی آن در طول زمان مسدود شده و ارتباط مسجد با باقی فضاهای مجموعه بهارستان قطع می‌شود. درب اصلی این مجموعه اکنون در خیابان مصطفی خمینی قرار دارد. این در سردری عظیم و با شکوه دارد.

مسجد سپه سالار از بخش‌های مختلف همانند حیاط مرکزی، حیاط کناری، شبستان تابستانی، شبستان زمستانی، دالان‌ها، حجره طلاب، صحن مدرسه عالی، بنای مدرسه عالی، 3 محوطه محل درس طلاب، شاه نشین و .... تشکیل شده‌ است.

در دوره‌های بعد هم بخش‌هایی به بنا اضافه شده که از جمله آن می‌توان به تالار چهل شیر، ساختمان کتابخانه (ماکسیم سیرو، معمار فرانسوی این ساختمان را طراحی کرده‌ا ست) و ... اشاره کرد.



از سوی دیگر معمار مشهور حسین لرزاده هم تغییراتی در این بنا در دهه 50 داده است.

میرزا حسین خان سپهسالار وقف نامه این بنا را در هفتم شوال 1297 هـجری قمری نوشته و در مجلسی با حضور روحانیون معروف زمان، صیغه وقف را جاری كرده‌ است.

این مسجد و مدرسه عالی دو وقف نامه دارد. یک وقف نامه مختصر كه در كتیبه صحن مدرسه عالی نوشته شده و وقف نامه تفصیلی كه اصل آن مسجل و ممهور به مهر اسمی «سپهسالار حسین» است و به صورت كتابچه‌ای 79 صفحه‌ای در كتابخانه خطی مدرسه نگهداری می‌شود.



در این وقف نامه شكل گیری یك مدرسه عالی و مسجد و كتابخانه پیش بینی شده است.

بعد از وفات سپهسالار، افراد زیر به ترتیب نیابت تولیت یا سرپرستی این مجموعه را بر عهده داشتند:

1.  میرزا یحیی خان مشیر الدوله، برادر سپهسالار، تا سال 1309 هجری قمری متصدی كارفرما بود.

2. غلامعلی امین همایون، نخستین كسی كه از طرف ناصرالدین شاه به نیابت تولیت معین شد.از 1309 تا 1313 هجری قمری.

3. میرزا ابوالفضل كلانتر تهرانی. از 1313 تا 1316 هجری قمری.

4.  موثق الملك سید علی بن حسین لواسانی، وزیر صندوقخانه، 1346 هجری قمری.

5. حاج میرزا كاظم تبریزی، از علمای تبریز و داماد مظفرالدین شاه، از 1316 تا 1324 هجری قمری.

6. حاج سید جواد ظهیرالاسلام، از 1324 تا 1327 هجری قمری.

7. صدورالدوله، از 1327 تا 1329 هجری قمری.

8. عبدالحسین ظهیر همایون، پسر صدرالدوله، 1329 هجری قمری.

9. مشیر اكرم، فرزند میرزا موسی وزیر، رجب و شعبان 1329 هجری قمری.

10. عبدالعلی نجم الدوله، از 1329 تا 1330 هجری قمری

11. سید حسن مدرس، از 1330 تا 1332 هجری قمری.

12. موثق الملك لواسانی (برای بار دوم)، 1332 هجری قمری.

13. سید جواد ظهیر الاسلام (برای بار دوم)، از 1332 تا 1334 هجری قمری.

14. آقا میر محمد (محسن) صدر العلماء ، پسر سید محمد باقر، از 1335 تا 1366 هجری قمری.

15.لطفعلی خان قوام السلطنه، 3 ماه از 1336 هجری قمری.

16.سلیمان خان عضدالملك، از 13336 تا 1337 هجری قمری.

17. قوام السلطنه (برای بار دوم)، از 1338 تا 1339 هجری قمری.

18. موثق الدوله، 1339 هجری قمری.

19. حاج شیخ محمد معروف به ابن الشیخ، از 1339 تا 1340 هجری قمری.

20. موثق الملك (برای بار سوم)، 1342 هجری قمری.

21. ظهیرالاسلام (برای بار سوم)، از 1342 تا 1344 هجری قمری.

22. سید حسن مدرس (برای بار دوم)، از 1344 تا 1347 هجری قمری.

23.   صادق مستشارالدوله، از 1347 تا 1349 هجری قمری.

24. از بهمن سال 1349 هجری قمری مطابق با سال 1309 هجری شمسی تا شهریور 1322 هجری شمسی، دو وزیر وقت، نایب التولیه بوده‌اند. علی اصغر حكمت اولین آنان بود كه در شهریور 1312 هجری شمسی، تولیت مدرسه عالی را بر عهده گرفت و در پنجم شهریور 1322 هجری شمسی، محسن صدرالاشراف وزیر دادگستری به نیابت تولیت مدرسه عالی منصوب شد.

25. ظهیرالاسلام (برای بار چهارم) از 1325 تا 1329 هجری شمسی.

26. سیدالعراقین، 1329 تا 1330 هجری شمسی.

27. مسعود كیهان، از 1330 تا 1334 هجری شمسی.

28. ظهیرالاسلام (برای بار پنجم)، از 1334 تا 1340 هجری شمسی.

29. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حكم امام خمینی(ره) مدرسه عالی سپهسالار به عنوان یك دانشگاه علوم اسلامی معتبر با نام مدرسه عالی شهید مطهری زیر نظر آیت الله امامی كاشانی به فعالیت خود ادامه داد.



مدرسه عالی سپهسالار که در ابتدا به مدرسه ناصریه تهران معروف بود در سال 1313 هجری قمری برای اولین بار با حضور 50 طلبه به همت میرزا ابوالفضل مجتهد كلانتر تهرانی فعالیت علمی خود را آغاز کرد. بعد از 10 سال یعنی بعد از به توپ بستن مجلس به بنای مدرسه آسیب وارد شد و این آسیب مدرسه را تا 4 سال بعد تعطیل کرد.

کتابخانه مدرسه عالی در طول حیات خود محل استقرار فرهنگستان اول زبان و ادب پارسی هم بوده‌ است.

این مدرسه عالی یا دانشگاه هم اکنون با پذیرش دانشجو در رشته‌هایی همانند علوم دینی فقه، حقوق اسلامی، فلسفه، حكمت اسلامی و ...  دانشجو می‌پذیرد و به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

[related-post id="225997"]

[related-post id="225117"]