رشت سال‌ها قبل از ساخت راه آهن سراسری دارای خط راه آهن بوده است. خط راه آهن رشت به پیربازار یکی از قدیمی‌ترین خطوط راه آهن ایران است که از بین ده‌ها طرح راه آهن پیش از خط سراسری توسط روس‌ها و توسط خوشتاریا اجرایی شد. خط آهنی که بعدها جمع شد و در حال حاضر تنها نشانه آن لوکومتیو به جا مانده روی تکه‌ای از ریل است که در محوطه سازمان بنادر انزلی نگهداری می‌شود.

راه‌آهن رشت به پیربازار یک راه‌آهن کوتاه و جزو اولین مسیرهای ریلی بود که در ایران به وجود آمد، اما این مسیر کوتاه تاثیر زیادی داشت. گیلان در دوره قاجار اهمیت بسیاری داشت. در این زمان یکی از مهم‌ترین مسیرهایی که به اروپا ختم می‌شد، مسیر تهران، قزوین، دره سفیدرود، انزلی و تفلیس به اروپا بود. بنابراین این مسیر از اهمیت زیادی در آن دوران برخوردار بود. به علاوه نکته دیگری که موجب اهمیت منطقه در آن دوران می‌شود، تلاشی است که روس‌ها در منطقه انجام دادند و بعد از معاهده ترکمانچای قصد داشتند عملا سواحل جنوبی کاسپین را به ایالات روسی تبدیل کنند و سرمایه‌گذاری زیادی در گیلان انجام دادند.
 

تصویر منسوب به راه آهن رشت به پیربازار[/caption]

نکته مهم این است که برخلاف سرمایه‌گذاری‌ها و امتیازاتی که انگلیسی‌ها دریافت می‌کردند و بیشتر به تجار واگذار می‌شد، در میان روس‌ها کسانی امتیازات را دریافت می‌کردند که کارمندان کنسولگری یا دوایر دولتی روسیه بودند و تعداد محدودی از تجار در میان آنها مشاهده می‌شد. از آن جمله خوشتاریا تاجر گرجی بود که به شدت از سوی روس‌ها حمایت می‌شد و در قضیه ساخت راه‌آهن نیز فعال بود.

گیلان دوره قاجار یکی از ثروتمندترین و مهم‌ترین ایالات کشور بود. چراکه گیلان دارای چند ذخیره مهم ارزشمند برای صادرات بود.

در رابطه با ضرورت تشکیل راه‌آهن رشت به پیربازار در اواخر عصر قاجار نیز باید به همین وضع گیلان نظر داشت. چراکه گسترش مبادلات ایران (گیلان) با روسیه سبب شد تا اتباع روسی به این نتیجه برسند که انتقال کالاها از بندرانزلی به رشت باید سرعت بیشتری پیدا کند و نتیجه آن تاسیس راه‌آهن رشت به پیربازار بود. این راه‌آهن که مدت کوتاهی نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفت یکی از موفق‌ترین خطوط ریلی ایران بود. این مسیر حدود ۱۲ سال عمر داشت و مسیر آن تنها ۸ کیلومتر بود.

اولین ماخذی که در رابطه با این راه‌آهن وجود دارد، گزارش‌های سیاحان خارجی است. آنها زمانی‌که خارجی‌ها وارد گیلان می‌شدند، از آنجا که این نواحی جنگل‌های سراسر پوشیده بود، راه‌آهن را به‌عنوان نخستین نماد مدرنیته در منطقه مورد توجه قرار می‌دادند.

البته رشت در این میان استثنا بود و از آن به‌عنوان شهری نیمه اروپایی یاد می‌شد. روزنامه‌های عصر مشروطه رشت نیز به این راه و اهمیت آن پرداخته‌اند و گزارش‌هایی را می‌توان در روزنامه خیرالکلام و نسیم‌شمال در این رابطه مشاهده کرد.

البته در خیرالکلام به شدت به مقاطعه‌کاران و پیمانکاران این مسیر تاخته شده و انگیزه از این انتقاد پولی بوده است که بابت بلیت دریافت می‌شد.

اولین مقاله‌ای که به راه‌آهن رشت-پیربازار اشاره کرده است، به قلم «حسن نفیس» در مجله «فلاحت و تجارت» بود که در سال ۱۲۹۷ خورشیدی منتشر شد.