چمدان: ‌«طول لاله‌زار را بی‌کاره‌ها هشتصد قدم تعیین کرده‌اند. لاله‌زار از آنجا لاله‌زار شد که قسمت شرق آن تا فیلخانه و غرب آن یک‌سره تا خیابان علاءالدوله، باغ خالصه‌ پر دار و درختی بود و لاله‌های خودرو در آن می‌رویید و با نرده‌های چوبی‌اش از جمله تفرجگاه‌ها به حساب می‌آمد.

ناصرالدین‌شاهِ فرنگ‌ رفته درصدد تشکیل شانزه‌لیزه‌ ایرانی، خیابانی از وسط لاله‌ها می‌کشد، حصار و نرده‌های آن خراب می‌شود و درخت‌های آن افتاده زیر دیگ‌های آشپزخانه‌ها می‌رود؛ و چون صورت نازیبا پیدا می‌کند زمین‌های آن میان اطرافیان او تقسیم می‌شود که قسمت قابل‌توجهی از آن هم نصیب میرزا علی‌اصغرخان «اتابک» شده (پارک اتابک) و بقیه با ساختمان و بی‌ساختمان میان وارثان اولیه دست‌به‌دست می‌گردد.» (برداشتی از کتاب طهران قدیم، جعفر شهری)

لاله زار بارها طی سال‌ها موضوع پروژه‌های دانشگاهی بوده است. تقریبا در همه طرح‌ها که از دهه پنجاه وجود داشته لاله‌زار به عنوان محوری پیاده پیشنهاد شده است. به خاطر موقعیت مناسب آن به موازات خیابان‌های سعدی و فردوسی، مکان‌هایی برای پارکینگ‌های طبقاتی با دسترسی از این دو خیابان در دو طرف خیابان لاله‌زار از شمال تا جنوب را فراهم کرده است. همچنین پیشنهاد پیاده‌راه شدن لاله‌زار نیز مطرح شده ولی هنوز عملی نشده است. در همه مواردی که محوری به پیاده‌راه تبدیل شده، تامین پارکینگ‌ها در دو سمت محور و در طول آن ضامن دسترسی بیشتر و راحت‌تر جمعیت پیاده بوده است.

در بیست سال اخیر که خلق محورها یا میدان‌های پیاده تجاری و تفریحی بر فضاهای سرپوشیده که سال‌ها به عنوان مدلی از زندگی شهری ارجعیت یافته، پارکینگ‌ها، پایانه‌های مسافربری، ایستگاه‌های مترو و قطار شهری بخشی از پروژه‌ها بوده‌اند.

لاله‌زار را بیش از همه با سینماها و سالن‌های تئاتر و کافه‌هایش می‌شناسند، خیابانی که زمانی گذر فرهنگی پایتخت ایران بود اواخر شهریور ماه سال 96 تصاویری از آن در فضای مجازی منتشر شد که تابلوهای چند سینمای قدیمی خیابان لاله‌زار حذف شده بود.

آن هم در حالی که پیش‌تر گفته شده بود احتمال ثبت ملی سینماهای خیابان لاله‌زار وجود دارد اما همزمان با هفته سینما در شهریورماه 96 در اقدامی عجیب شهرداری منطقه 12 تهران سردرها و تابلوهای سینماهای تاریخی خیابان لاله زار را جمع‌آوری کرد. البته لاله‌زار و سینماهایش همچنان ثبت ملی نشده‌اند. طرح‌های شهرداری هم هیچ کدام تاکنون محقق نشده است و آنچه در حال از بین رفتن است خاطرات جمعی شهر از فرهنگی‌ترین خیابان پایتخت در روزگاری نه چندان دور بوده است.

داوود قهردار عکاسی که طی چندین سال از سینماهای تهران عکاسی کرده و قرار است کتابی در این زمینه منتشر کند به خبرنگار چمدان می‌گوید: «پروژه سینماهای تهران یکی از دغدغه‌های من بود و خیابان لاله‌زار به عنوان یکی از تاریخی‌ترین خیابان‌های تهران دارای 18 سینما  است که از ابتدای خیابان لاله‌زار در میدان توپخانه تا خیابان لاله‌زار نو را در بر می‌گیرد. برای همین در نشست باززنده‌سازی خیابان لاله‌زار به دعوت خانم ترانه یلدا عکس‌های این سینماها را نمایش دادم که حداقل سینماهای باقی مانده در این خیابان ثبت ملی و بازسازی و احیا شود.»

او که از سال 95 عکاسی سینماهای لاله‌زار را انجام داده است، هنوز موفق نشده به همه سینماها راه پیدا کند چرا که خیلی از سینماهای لاله‌زار به انباری لوازم الکتریکی تبدیل شده و مالکان بیم انتشار عکس‌ها را دارند و در پی فرصت است تا رضایت مالکان برای عکاسی را کسب کند.

قهردار 16 سینما را متعلق به خیابان لاله‌زار و دو سینما را متعلق به خیابان روبه رویی آن (لاله‌زار نو) در ضلع شمالی تقاطع جمهوری می‌داند.

[caption id="attachment_196323" align="aligncenter" width="800"] سینما ایران[/caption]

این عکاس معتقد است سینما «متروپل» در لاله‌زارنو نسبت به باقی سینماهایی که عکاسی کرده سالم‌تر است و صندلی و سقف‌های آن پابرجا است و قابلیت احیا دارد و حتی این سینما در اختیار خود سینما‌دار است. بالعکس سینماهای دیگر که بیشترشان به کسبه لاله‌زار فروخته شده و انباری است. مسعود کیمیایی فیلم متروپل را در همین سینما ساخته است.

به گفته قهردار، بهروز بهبهانی پسر رضا بهبهانی صاحب سینما بسیار علاقه‌مند است که این اثر تبدیل با کمک وزارت ارشاد، شهرداری و میراث فرهنگی به سینما یا موزه تبدیل شود. او حتی در جلسات شهرداری هم شرکت کرده است.

سینما رکس که اثر ثبت ملی است سینمای دیگری است که این عکاس از آن عکس گرفته و آن را دارای معماری ارزشمندی می‌داند. سینمایی که یکی از پرفروش‌ترین سینماهای ایران بوده و مسعود کیمیایی علاقه‌داشته فیلمش را در آنجا بسازد. سینمایی که به گفته قهردار هیچ کدام از سینماهای لاله‌زار در دهه 30 و 40 قدرت رقابت با آن را نداشتند. سینمایی که در نهایت مصادره می‌شود و سرانجام  هم در سال 71-70 از گردش کار خارج می‌شود.

[caption id="attachment_196325" align="aligncenter" width="800"] سینما تابان[/caption]

قهرداری از نوجوانی عاشق سینماهای قدیمی تهران بوده است. او که خواننده قهار مجلات حوزه سینما بوده به محض آن که در مطبوعات خبری منتشر می‌شده که فلان سینما قرار است تعطیل شود، راهی همان سینما می‌شده تا در آنجا فیلم ببیند. بعدها وقتی عکاس می‌شود این سینماها برای او نوستالژی می‌شوند.

«از کنار سینما شیرین یا توسکا که رد می‌شدم به خاطر می‌آوردم فیلم غریبانه را یا فیلم دو زن را در سینما توسکا دیده‌ام. من زیاد به سینما سانترال یا سینما مرکزی در میدان انقلاب یا سینما شهر تماشا می‌رفتم. سینما سپیده باشگاه فیلم بود و فیلم‌های مستند را آنجا می‌دیدیم. آن وقت‌ها جوانان زیاد کتاب می‌خریدند یا سینما می‌رفتند و میدان انقلاب خودش یک پاتوغ فرهنگی بود. جالب است بدانید پشت بام سینما سپیده، سینمای تابستانی دارد. هنوز هم پابرجا است و پرده سینماها و جاهایی که صندلی نصب بوده مشخص است. البته ما در تهران هنوز حدود 15 الی 16 سینمای تابستانی دارم. نمی‌دانم چرا سینماهای تابستانی احیا نمی‌شود. احیا سینماهای تابستانی هزینه‌ای ندارد. صرفاً با گذاشتن تعدادی صندلی و یک پرده سینما و آپاراتخانه قابل احیا است.»

به گفته‌ این پژوهشگر سینماهای تهران، نخستین سینماهای تهران در خیابان فردوسی، لاله‌زار و نادری بوده و سینما البرز متعلق به سال 1306 نخستین سینما به شکل نوین بوده که در لاله‌زار ساخته شده است و به نام سینما ایران شناخته می‌شده است.

او تئاتر نصر، باربد و دهقان، پارس یا گیتی را از قدیمی‌ترین سالن‌های نمایش تئاتر در لاله‌زار عنوان می‌کند که بعدها همگی تعطیل شدند. قهردار حتی در سالن نصر و پارس تئاتر هم تماشا کرده است و هنوز کارهای شادروان سعدی افشار، زری برومند و احمد بهروزی در تئاتر نصر را به خاطر دارد.

[caption id="attachment_196327" align="aligncenter" width="600"] سینما کریستال[/caption]

قهردار از طریق انجمن سینماداران به تاریخ سینما دست یافته است و پرونده کامل سینماها در اختیار او قرار گرفته است. همین امر به پژوهش او برای انتشار کتابش کمک شایانی کرده است و او با اسناد کامل کتاب را منتشر می‌کند.

«اطلاعات در فضای مجازی و کتاب‌ها خیلی زیاد است اما متأسفانه هم پراکنده است و هم گاهی اشتباه، اما به کمک این اسناد شاید برای نخشتین بار اطلاعات جامع و صحیحی در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. با این اسناد می‌توان ثابت کرد که فرضاً در دهه 40 وزارت هنر از فلان سینما بازدید کرده و تعداد صندلی‌های آن را چه تعداد قید کرده است.»

بنا به تحقیق قهردار سینماهای لاله‌زار بیشتر در میانه‌ این خیابان متمرکز شده‌اند تا آنجا که در کوچه ملی فقط شش سینما وجود داشته که چهارتای آن به هم چسبیده بوده  است. «خیلی جالب است مثلاً سینمایی به نام مترو یا زیرزمین وجود داشته که نماینده وزارت فرهنگ و هنر در دهه 40 نقل کرده برای بازدید که به این سینما سرزده 75 نفر سرپا مشغول تماشای فیلم بودند. اینقدر بلیت فروخته می‌شد که جای نشستن نبوده است. یا نقل شده در فلان سینما 100 نفر هم افزون بر آنهایی که روی صندلی نشستند کف سالن مشغول تماشای فیلم بودند.»

بنیاد سینمایی فارابی قرار است قهردار را در چاپ کتابش حمایت کند. او اصلاً به میراث فرهنگی رجوع نکرده است. او بیشتر به پژوهش‌های شخصی خودش متکی بوده است. «حتی نامه انجمن سینمادارن هم چندان به من کمک نکرد. چرا که سینماهای قدیمی بیشترشان دست مالکان جدیدی است که از صنف بازارند و صرفاً از سینماها به عنوان انباری استفاده می‌کنند.»

به گفته قهردار وقتی از لاله‌زار از ابتدای میدان توپخانه به سمت بالا می‌آییم نخستین سینما، سینما تابان است. بعد سینما ونوس است که به سینما سارا تغییر نام داد. کمی بالاتر در کوچه خندان، سینما مشعل قرار داشت. کمی بالاتر سمت راست سینما خورشید متعلق به صبری قرار داشت که همیشه فیلم‌های عربی از جمله فیلم‌های اسحاق یاسین یا سامی  جمال را اکران می‌کرد. بالاتر از آن در کوچه ملی 6 سینما قرار داشت. سینماهای شهرزاد، مترو،آزیتا، نادر کمی بعد این چهار سینما ، سینما اطلس و سینما ریتس یا فردوسی در کوچه ملی قرار داشت.

از کوچه ملی که بیرون بیاییم و به سمت بالا حرکت کنیم سمت چپ در پاساژ قزاق منش سینما اخبار بود که فیلم‌های خبری کوتاه کوتاه اکران می‌کرد. کمی بالاتر در کوچه اتحادیه سینما مرجان قرار داشت که متعلق به نصرت الله وحدت بود.

از اتحادیه به سمت بالای لاله‌زار سمت چپ سینما رکس قرار داشت که متعلق به قدرت الله رشیدیان یکی از بهترین سینماداران و پرفروش‌ترین سینمای تهران بوده است. جنب همان سینما البرز بود که متعلق به خادم بود. روبروی آن یکی از بهترین و خاطره‌انگیز ترین سینماهای ایران به نام سینما ایران بود. حتی عکسی که جمعیت زیادی را نشان می‌دهد که در لاله‌زار در انتظار دیدن فیلم هستند متعلق به همین سینما است که تماشاگران آمده‌اند تا فیلم «طوفان در شهر ما» را ببینند.

[caption id="attachment_196328" align="aligncenter" width="600"] سینما مرجان[/caption]

کمی جلوتر به نبش جمهوری می‌رسیم که سینما سهیلا قرار داشت و بعدها به نام ارم شناخته می‌شود و اکنون هم تخریب شده و به جای آن در حال ساخت مجتمع تجاری هستند.

به سمت شمال آن، آن دست خیابان جمهوری و در خیابان لاله‌زار نو سمت چپ سینما مترو پل متعلق به بهبهانی و اسماعیلی قرار دارد که بعدها به نام سینما رودکی شناخته می‌شود و سال 86 برای همیشه از اکران باز می‌ماند.

کمی جلوتر هم سینما کریستال قرار دارد و متعلق به صابر رهبر بود که خود تهیه کننده، کارگردان و فیلم‌ساز بود و یکی از بهترین سینماهای لاله‌زار بود که تا همین اواخر رونق داشت. تنها سینمایی که دو سالن داشت و جشنواره فیلم فجر هم در آن برگزار شده است. متأسفانه پس از درگذشت رهبر سینما فروخته می‌شود و به عنوان انبار از آن استفاده می‌شود. این سینما دارای یک سینمای تابستانه هم هست. آخرین سینمای فعال لاله‌زار سینما نادر بود که سال 87 تعطیل شد.

[caption id="attachment_196783" align="aligncenter" width="1100"] داوود قهردار عکاس و دکتر ترانه یلدا  دانش‌آموخته دکتری معماری و شهرسازی از دانشگاه پلی تکنیک تورینو و دانشگاه پاریس[/caption]

 

[caption id="attachment_196329" align="aligncenter" width="1100"] سینما ایران[/caption]

 

[caption id="attachment_196330" align="aligncenter" width="799"] سینما مشعل[/caption]

[caption id="attachment_196333" align="aligncenter" width="618"] امامیان صاحب سینما مشعل[/caption]

[caption id="attachment_196337" align="aligncenter" width="568"] خادم صاحب سینما البرز[/caption]

[caption id="attachment_196340" align="aligncenter" width="720"] لاله‌زار، دهه ۵۰ | این عکس خیابان جمهوری (استانبول) ابتدای خیابان لاله زار، قنادی معیلی و سینما سهیلا (سینما ارم) را در حوالی سال ۱۳۵۰نشان می‌دهد | این سینما در دی ماه سال ۱۳۳۶ به نام سهیلا گشایش یافت | پیش از آن اما برای مدتی سینما مایاک (دیده‌بان) نام داشت | در زمانی که با نام مایاک فعالیت می‌کرد درب آن از خیابان لاله زار باز می‌شد | این سینما متاسفانه مدتی پیش تخریب شد[/caption]

[caption id="attachment_196342" align="aligncenter" width="775"] سینما رودکی یا متروپل در لاله زار نو[/caption]

[caption id="attachment_196343" align="aligncenter" width="800"] سینما کریستال[/caption]

[caption id="attachment_196345" align="aligncenter" width="800"] سینما برلیان  در خیابان جمهوری نزدیک چهارراه استانبول از سینماهای قدیمی تهران است که در حال حاضر غیر فعال است | این سینما در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی به سفارش خانم مایاک توسط مهندسان روس ساخته شده بود | سینما برلیان با مساحتی حدود ۱۰۰۰ متر مربع دارای سالنی با گنجایش ۲۲۰ نفر بود و در ردیف سینماهای درجه سه قرار داشت و به‌مدت ۵۴ سال فعال بود | این سینما در تقاطع خیابان جمهوری و خیابان لاله‌زار قرار دارد[/caption]

[caption id="attachment_196346" align="aligncenter" width="800"] تئاتر پارس[/caption]

[caption id="attachment_196347" align="aligncenter" width="533"] سینما سحر (مترو) در کوچه ملی[/caption]

[caption id="attachment_196348" align="aligncenter" width="638"] سینما لاله (نام پیشین: سینما رکس) یکی از سینماهای تهران است که در خیابان لاله‌زار قرار دارد | این سینما که متعلق به قدرت‌الله رشیدیان و سیفت‌الله رشیدیان بود در روز ۱ مهر ۱۳۲۴ کار خود را با نمایش فیلم «جایی تو را خواهم یافت» آغاز کرد | پس از انقلاب ۱۳۵۷ این سینما توسط بنیاد مستضعفان مصادره شد و نام آن به «سینما لاله» تغییر یافت | بعدها مالکیت این سینما از بنیاد مستضعفان به حوزه هنری انتقال یافت و در نهایت این سینما در پایان سال ۱۳۷۲ تعطیل شد | در روز اول مهر ۱۳۸۶ در حاشیهٔ فیلمبرداری فیلم تردید اثر واروژ کریم‌مسیحی و به همت عزیز ساعتی، فیلمبردار این فیلم، مراسم کوچکی به مناسبت شصت و دومین سالگرد افتتاح سینما رکس در محل این سینما برگزار شد[/caption]

[caption id="attachment_196353" align="aligncenter" width="595"] 85 سال پیش در روزهای پایانی آبان ماه فیلم دختر لر اولین فیلم ناطق ایرانی در سینمامایاک واقع در خیابان لاله زار  به روی پرده رفت[/caption]

[caption id="attachment_196362" align="aligncenter" width="1280"] هجوم مردم برای دیدن یک فیلم در تهران | زمانی که فیلم دیدن در سینما رونق داشت! |سینما ایران (لاله زار) سال 1337[/caption]

[caption id="attachment_196369" align="aligncenter" width="666"] خیابان لاله زار سال ۱۳۵۲|مقابل سینما خورشید و کمی بالاتر از تئاتر تهران | تابلوی کانون آگهی مینیاتور یکی از قدیمی‌ترین دفاتر طراحی گرافیک در عکس دیده می‌شود[/caption]

 

[caption id="attachment_196372" align="aligncenter" width="1100"] چهارراه لاله‌زار سال ۱۳۲۹ | عکسی از چهارراه لاله‌زار به سمت شمال و خیابان لاله‌زار نو | کافه پارس؛ در سمت راست - کافه آیبتا ؛ درسمت چپ و سینما متروپل در اوایل خیابان لاله زارنو خودنمایی می‌کنند[/caption]

[caption id="attachment_196375" align="aligncenter" width="720"] سینما متروپل | لاله زار نو دههٔ ۳۰[/caption]

[caption id="attachment_196377" align="aligncenter" width="1002"] سینما برلیان در خیابان جمهور نزدیک به چهار راه استانبول[/caption]

[caption id="attachment_196386" align="aligncenter" width="1100"] خیابان لاله زار نو سال ۱۳۴۶| سینما متروپل ... در کنارش ساندویچ فروشی اختیاری، مقابلش هتل لاله زار که پیشتر کافه پارس بود و زیر هتل لاله زار جواهری مظفریان ...[/caption]