در سال‌های گذشته همواره کاهش پوشش گیاهی جنگل‌های شمال ایران یکی از دغدغه‌های محیط زیستی کشور بوده است. جنگل‌های هیرکانی که این روزها در بسیاری جاها از دست اندازی ویلاسازان و پروژه‌های عمرانی امان نمانده است، یکی از قدیمی‌ترین جنگل‌های زمین است که از آن به عنوان پدر جنگل‌های زمین یاد می‌شود. این جنگل‌ها با حدود 200 هزار هکتار از کشور جمهوری آذربایجان آغاز می‌شود، در کرانه دریای خزر ادامه پیدا می‌کند و به استان گلستان می‌رسد. جنگل‌هایی که حالا پس از چند سال زمزمه جهانی شدن آن مطرح شده و به تازگی نیز ارزیابان بین المللی برای بررسی وضعیت آن به ایران سفر کرده‌اند.
[caption id="attachment_193308" align="aligncenter" width="1920"]
جنگل‌های هیرکانی ؛ کمتر کسی می‌داند این‌جا در دل یک موزه طبیعی و در میان جنگل‌هایی قدم می‌زند که قدمت آن را حدود 40 میلیون سال تخمین زده‌اند[/caption]
تقسیم‌بندی برای ثبت جهانی
از بین وسعت حدود 200 هزار هکتاری جنگل‌های هیرکانی در سه استان ایران، بخش‌های به عنوان پایلوت ثبت جهانی انتخاب شده‌اند. یکی از ویژه‌ترین این بخش‌ها مربوط به استان گلستان است که بخشی از پوشش آن را درختان ارزشمند سرخدار تشکیل می‌دهد.
نام جنگل‌های هیرکانی برگرفته از نام‌های قدیمی منطقه گرگان در استان گلستان است. اروپایی‌ها در گذشته نام قدیم گرگان را هیرکان می‌نامیدند که به مرکزیت گنبد بود و بخش‌هایی از سمنان مازندران و مناطق اطراف را در بر می‌گرفت که هیرکانیا نامیده می‌شد. این واژه بعدها به گرگان تبدیل شد که در برگیرنده دشت گرگان، خلیج گرگان و غیره بود.
رمضانعلی قائمی کارشناس محیط زیست و مدیر پایگاه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در استان گلستان درباره این منطقه می‌گوید: در علی آباد کتول منطقه سیاه رودبار منطقه ویژه‌ای است که بخشی از پارک ملی گلستان را در بر می‌گیرد و ذخیره‌گاه ملی جنگلی سرخدار، پل آرام و افراتخته در این بخش وجود دارد.
ارزیابان اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت به تازگی از سوی سازمان یونسکو راهی جنگل‌های هیرکانی شدند تا شرایط آن را برای ثبت جهانی بررسی کنند. این اتحادیه امسال نظر به جهانی شدن جنگل‌های ارسباران ندادند و با ثبت جهانی مخالفت کردند. قائمی می‌گوید: نظر آنها برای ثبت جهانی بسیار مهم است. آنها طی این بازدید به این نتیجه می‌رسند که جنگل‌های هیرکانی که قرار است در فهرست میراث طبیعی جهان به ثبت برسند استانداردهای لازم برای ثبت را دارد یا خیر. در بخش شمال کشور سایت‌های مختلفی برای این مهم در نظر گرفته شده است که سه سایت در استان گلستان، سه سایت در استان گیلان و 6 سایت در استان مازندران کاندیدای این برنامه بود که هماهنگی‌ها و بازدیدهای ارزیابان جهانی انجام شد. نظر آنها در فروردین ماه سال ۹۸ به یونسکو ارائه داده خواهد شد و پس از آن پرونده برای بررسی نهایی در اجلاس یونسکو مطرح خواهد شد.
[caption id="attachment_193307" align="aligncenter" width="5248"]
جنگل که بماند باران می‌بارد ... این جنگل‌ها برای جهانی شدن عزم ماندن می‌خواهد؛ بدون دست اندازی، آتش‌سوزی، قطع درختان، تعرض به عرصه‌های جنگلی و ...[/caption]
گلستان حافظ سرخدارها
جنگل‌های هیرکانی در استان گلستان ویژگی‌های خاصی در پوشش گیاهی و حیات وحش دارد. ثبت جهانی این جنگل بخش‌هایی از مهمترین مناطق محیط زیستی را تحت حمایت بیشتر قرار می‌دهد. قائمی درباره مناطق انتخاب شده در استان گلستان می‌گوید: یکی از مناطقی که در استان گلستان انتخاب شد منطقه سیاه رودبار افراتخته است که دلیل این انتخاب پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده جهان نما است. منطقه حفاظت شده جهان نما یک منطقه در جنوب گرگان است که تا جنوب شرقی کردکوی ادامه دارد و مساحت آن ۳۰ هزار و ۶۵۰ هکتار است که از سال ۱۳۵۲ تاکنون تحت حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. بخش‌های جنگل‌های آن منطقه در بخش‌هایی از منطقه اکوتن آنجا برای ثبت در میراث طبیعی جهانی انتخاب شده است البته میان مناطق به عنوان یک منطقه ضربه‌گیر تحت حفاظت است. پارک ملی گلستان نیز یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده ایران است که شاید بتوان از آن به عنوان اولین منطقه حفاظت شده کشور یاد کرد. این منطقه نیز با مساحتی در حدود ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار دارای قابلیت‌های خاص خود است و سال‌هاست مورد حفاظت قرار گرفته و امکانات حفاظتی در این منطقه دایر است. امیدوار هستیم این مناطق مورد قبول بازرسان جهانی قرار گیرند و در زمره میراث طبیعی جهان جای بگیرند. در عین‌حال پارک ملی گلستان از جمله ذخایر زیست کره جهان محسوب می‌شود.
اما درختان سرخدار که این روزها خبر تبدیل آنها به مجسمه‌های چوبی هم شنیده می‌شود، خود به تنهایی یکی از ارزشمندترین بخش‌های جنگل‌های هیرکانی ایران است. قائمی می‌گوید: منطقه سیاهرود افراتخته دارای ویژگی‌های خاصی مانند جنگل‌های سرخدار است. جنگل‌های سرخدار در سطح جهان مساحت اندکی را به خود اختصاص می‌دهند. در ایران بزرگترین لکه که به صورت یکجا وجود دارد در منطقه علی آباد استان گلستان است و یک لکه حدودا ۲۰۰ هکتار و ۲۰۰ هکتار نیز در مجاورت این منطقه قرار دارد که در مجموع ۴۰۰ هکتار می‌شود. می‌توان گفت کمتر نقطه‌ای از دنیا چنین وسعتی را به صورت یکجا از درختان سرخدار را دارا است. بخشی از این منطقه چند سال پیش تحت عنوان منطقه حفاظت شده ابر بالادست تحت حفاظت قرار گرفت.
او درباره سایر ویژگی‌های این منطقه می‌گوید: سایر عناصر هیرکانی که در این منطقه دیده می‌شود مانند برخی درختان انجیلی که برگ‌های خزان کننده آن رنگارنگ و چشم نواز است جذابیت خاصی دارد. در برخی از مناطق درخت راش و در برخی از مناطق گونه‌های دیگر را داریم. جانورانی نیز که در این منطقه زیست می‌کنند مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای، عقاب طلایی، کبک و غیره از جمله عناصر هیرکانی به حساب می‌آیند.
[caption id="attachment_193310" align="aligncenter" width="3840"]
جنگل‌های سرخدار در سطح جهان مساحت اندکی را به خود اختصاص می‌دهند. در ایران بزرگترین لکه که به صورت یکجا وجود دارد در منطقه علی آباد استان گلستان است و یک لکه حدودا ۲۰۰ هکتار و ۲۰۰ هکتار نیز در مجاورت این منطقه قرار دارد که در مجموع ۴۰۰ هکتار می‌شود. می‌توان گفت کمتر نقطه‌ای از دنیا چنین وسعتی را به صورت یکجا از درختان سرخدار را دارا است[/caption]
چالش‌های ثبت جهانی و حفاظت از هیرکانی
آتش سوزی، قطع درختان، تعرض به عرصه‌های جنگلی و ده‌ها فعالیت دیگر جنگل‌های هیرکانی و هم پرونده ثبت جهانی آن را تهدید می‌کنند. مدیر پایگاه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در استان گلستان درباره این تهدید‌ها می‌گوید: به دلیل وجود درختان سرخدار برخی از این مناطق ممنوعیت‌هایی دارد که بیشتر تحت مراقبت قرار می‌گیرند و افراد عادی نمی‌توانند به این مناطق بیایند. این در حالی است که در پارک ملی گلستان هر ساله شاهد آتش سوزی‌هایی هستیم که به دلیل وجود جاده آسیایی و بی‌مبالاتی‌هایی است که اتفاق می‌افتد. چرا که بسیاری از افراد ممکن است آتش را خاموش نکنند و این آتش به سایر نقاط جهان سرایت کند که در نتیجه شاهد آتش سوزی در مناطق مختلف هستیم. همچنین در طول تمام پارک ملی گلستان هیچ ملک شخصی وجود ندارد. تماما متعلق به دولت است و در زون اصلی آن هیچ ملک شخصی وجود ندارد. در زون فرعی ملک‌های وجود دارد که طبق مقررات موجود و استانداردهای جهانی این امکان وجود دارد که مردم به فعالیت‌های خود ادامه دهند.
او با اشاره به کمک‌های اعتباری می‌گوید: نباید فراموش کرد که با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی ردیف اعتباری خاص برای حفاظت از این منطقه از سوی دولت در نظر گرفته می‌شود. در عین حال اسم این مناطق در عرصه بین‌المللی مطرح می‌شود و در تمام سایت‌های جهانی قرار می گیرد که می‌تواند به لحاظ گردشگری و برخی از فعالیت های محیط زیستی برای مناطق بومی جالب توجه و مفید و توسعه برای منطقه را به همراه داشته باشد. ما موظف می‌شویم که این امکانات را ایجاد کنیم. در این میان می‌توان این امکانات را از اعتبارات ملی که اختصاص داده می‌شود تامین کرد یا با کمک یونسکو آن را تامین می‌کنیم.
همه حالا منتظر هستند که ارزیابان اتحادیه حفاظت از طبیعت نظر خود را اعلام کنند، نظری که شاید شبیه به نظر آنها درباره جنگل‌های ارسباران باشد و ثبت جهانی این جنگل‌ها را منتفی کند. با این وجود اهمیت بین المللی جنگل‌های هیرکانی به قدری است که مسئولان در ایران امیدوارند نظر آنها مثبت باشد.
قائمی می‌گوید: ارزیابان در بازدید خود با ابهامات و سوالاتی روبرو بودند که سعی کردیم به آنها پاسخ دهیم. سوالات آنها در خصوص برخی از راه‌ها و مسیرها مطرح می‌شد چراکه سایت معرفی شده از سوی ایران به دو بخش اصلی و ضربه‌گیر تقسیم شده است. در بخش اصلی هیچ فعالیتی نباید انجام شود ولی در بخش ضربه‌گیر حساسیت‌ها و ممنوعیت کمتر است با این وجود حفاظت باید به صورت کامل و استاندارد انجام شود. روی هم رفته جمع‌بندی آنها از آنچه که در ایران دیدند راضی کننده بود. از آنجا که قطعات انتخاب شده استان گلستان وسیع است حساسیت‌ها در این خصوص بیشتر خواهد بود. آنچه که در ایران دیدند برایشان بسیار جالب و جذاب بود. نباید فراموش کرد که تمام جنگل‌های هیرکانی دنیا برای ارزیابان مهم هستند چرا که جنگل‌های هیرکانی قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان محسوب می‌شوند و از دوره سوم زمین شناسی باقی مانده‌اند. در واقع می‌توان از جنگل‌های هیرکانی به عنوان موزه زنده دنیا یاد کرد.
[caption id="attachment_193309" align="aligncenter" width="952"]
جنگل‌های هیرکانی یکی از قدیمی‌ترین جنگل‌های زمین است که از آن به عنوان پدر جنگل‌های زمین یاد می‌شود. این جنگل‌ها با حدود 200 هزار هکتار از کشور جمهوری آذربایجان آغاز می‌شود، در کرانه دریای خزر ادامه پیدا می‌کند و به استان گلستان می‌رسد[/caption]
نظر شما