چمدان: قایق‌ها در کناره بندر ترکمن به صف، منتظر مسافران مشتاق سفر به آشوراده هستند. آب در خلیج گرگان هر روز عقب‌تر می‌رود و قایقران‌ها به سختی قایق‌های خود را از اسکله چوبی جدا می‌کنند تا به گل ننشینند. پایه‌های از آب بیرون زده اسکله نشان می‌دهد که آب در خلیج گرگان تا چه حد پایین رفته و حالا در کرانه ساحلی که زمانی ماهی‌ها در آن آب بازی می‌کردند، دام‌ها از علف‌های باقی مانده چرا می‌کنند.

ورود به آشوراده با چنین صحنه غم انگیزی از مرگ تدریجی خلیج گرگان خبر می‌دهد اما کمتر مسافری که هزینه 60 هزار تومانی قایق از بندر به جزیره را می‌دهد، از نقشه‌هایی که برای جزیره و این منطقه بکر طبیعی کشیده‌اند، خبر دارد.

[caption id="attachment_194374" align="aligncenter" width="3720"] ورود به آشوراده با چنین صحنه غم انگیزی از مرگ تدریجی خلیج گرگان خبر می‌دهد | عکس: احسان رستمی پور - چمدان[/caption]

قایق که به آب می‌زند، موچ پرنده‌های بومی و مهاجر در دور دست نمایان می‌شود. صدای موتور قایق‌ها آنها را مجبور به پرواز می‌کند و جمعیت‌شان آرام آرام اطراف مسیر قایق‌ها را ترک کرده و در دورترین نقطه از رفت و آمدها سکنی می‌کنند.

قایقران‌ها با دریافت دو برابر مبلغ طی شده حاضرند مسافران را به سمت تالاب آشوراده ببرند و آسایش پرندگان را برهم زنند. قایقرانی که موتورش را پیش از رسیدن به این منطقه خاموش کرده توضیح می‌دهد هنوز فصل کوچ آغاز نشده و این حجم پرنده‌ها اول فصل است و به زودی این محوطه پر از پرنده مهاجر می‌شود. بعد با دست خط افق را نشان می‌دهد که رنگ سفیدی دارد و می‌گوید آن سفیدی‌ها چند صد هزار پرنده است و به خاطر دور بودن از مسیر تردد قایق‌ها به آن طرف رفته‌اند.

قایقران اما خیالش از شکار پرندگان راحت است و توضیح می‌دهد که به دلیل نبودن بازار پرنده فروشی در این منطقه، کمتر کسی در این حوزه شکار می‌کند و بیشتر مشکلات مربوط به انتهای پهنه خشکی جزیره است که آن را با نام میانکاله می‌شناسند.

موتور قایق که روشن می‌شود از پشت نیزارها فلامینگوها و غازهای وحشی پر پرواز می‌گشایند و از صدا و حضور آدم‌ها دور می‌شوند.

[caption id="attachment_194279" align="aligncenter" width="1200"] موتور قایق که روشن می‌شود از پشت نیزارها فلامینگوها و غازهای وحشی پر پرواز می‌گشایند و از صدا و حضور آدم‌ها دور می‌شوند[/caption]

قایق‌های این مسیر در اختیار اهالی جزیره آشوراده است. اهالی‌ که پس از زیر آب رفتن جزیره در دهه 70 شمسی آنجا را ترک کردند و هرگز برنگشتند. پایه‌های پل چوبی که قرار بود جزیره را به بندر متصل کند، یادگار زمان سکونت در این جزیره است. یادگاری از طرح عجیب وصل بندر به جزیره با پل چوبی که هرگز به اتمام نرسید و با بالا آمدن آب، جزیره‌ و آن پایه‌ها زیر آب رفتند و پس از آن هرگز این طرح اجرایی نشد. تا مدت‌ها تنها ساکنان جزیره کارمندان شیلات و محیط بان‌ها بودند. حالا قایقران می‌گوید که با کمیاب شدن صید ماهی‌های خاویاری، شیلات نیز فعال نیست.



قایقران‌ها مسافران را به اسکله جزیره می‌رسانند و بعد با پرسیدن ساعت برگشت، آنها به بندر باز می‌گردند تا مسافران دیگری را به جزیره آورند. در اسکله آشوراده جوانان بسیاری منتظر ترک جزیره هستند. برخی از آنها با تجهیزات کامل از روزهای قبل وارد جزیره شده و کمپ زده بودند و حالا چون می‌دانند قرار است هوا طوفانی شود و در صورت بروز طوفان جایی برای ماندن و راهی برای بازگشتن ندارد قصد بازگشت دارند.

حجم کسانی که با ظاهر طبیعت‌گردی در جزیره هستند نشان می‌دهد که آشوراده به عنوان مقصد طبیعت گردی بین بسیار از اهالی سفر شناخته شده است اما مسئولان چند سالی است که به فکر گسترش صنعت گردشگری در تنها جزیره ایرانی دریای خزر افتاده‌اند.

[caption id="attachment_194376" align="aligncenter" width="3540"] طرح گردشگری جزیره آشوراده چند سال گذشته یکی از پر حاشیه‌ترین طرح‌های دولت حسن روحانی بوده است. دولتی که شعار دولت محیط زیستی می‌دهد اما طرح گردشگری‌اش برای آشوراده مانند طرح‌های بلند پروازانه انتقال آب از خزر به اقصی نقاط کشور، مورد اعتراض فعالان و کارشناسان محیط زیست است | عکس: احسان رستمی‌پور[/caption]

طرح گردشگری جزیره آشوراده چند سال گذشته یکی از پر حاشیه‌ترین طرح‌های دولت حسن روحانی بوده است. دولتی که شعار دولت محیط زیستی می‌دهد اما طرح گردشگری‌اش برای آشوراده مانند طرح‌های بلند پروازانه انتقال آب از خزر به اقصی نقاط کشور، مورد اعتراض فعالان و کارشناسان محیط زیست است.

پس از اسکله و شلوغی‌هایش، ورودی جزیره خلوت است. یک سالن رستوران، یک دکه پیش ساخته برای سوپر مارکت و مسجدی در دور دست از ابتدای جزیره دیده می‌شود. به سمت میانکاله دیگر هیچ بنایی از ورودی جزیره نمایان نیست و طبیعت بکر این منطقه خالی از سکنه سال‌هاست که مامن حیات وحش شده است. در تمام این سال‌ها؛ از دولت اصلاحات تا دولت‌های پس از آن که بحث واگذاری، سرمایه گذاری و طرح گردشگری در این جزیره مطرح شده است، ساکنان این جزیره پرندگان مهاجر و گونه‌های حیات وحش بودند که آشوراده و میانکاله را به پناهگاه حیات وحش تبدیل کرده بودند.

[caption id="attachment_194378" align="aligncenter" width="3840"] چندین بنا از روزگار سکونت اهالی در جزیره هنوز پابرجاست و البته سازه‌های نیمه کاره چند بنا نیز خودنمایی می‌کند | عکس: احسان رستمی‌پور[/caption]

چندین بنا از روزگار سکونت اهالی در جزیره هنوز پابرجاست و البته سازه‌های نیمه کاره چند بنا نیز خودنمایی می‌کند. این بناهای نیمه مخروبه فضای خاصی به جزیره داده است. هر چند در طرح گردشگری قرار است 22 هکتار از این جزیره فضاسازی شود که حدود 7 درصد آن بناهای سرپوشیده است.

قدیمی‌ترین بنای این جزیره قلعه روس‌هاست که تا زمان جنگ جهانی دوم محل استقرار روس‌ها در آشوراده بوده است. این بنا بعد به پاسگاه نظامی تبدیل شده و این روزها از آن چهار دیوار اطرافش باقی مانده است. اکثر گردشگرانی که وارد جزیره می‌شود سری به این بنای تاریخی نیمه مخروبه می‌زنند اما جذابیت‌های گردشگری در میانکاله و آشوراده وابسته به حیات وحش آن است و منتقدان طرح گردشگری این جزیره معتقدند که این طرح پوشش حیات وحش جزیره را در خطر قرار می‌دهد.

[caption id="attachment_194379" align="aligncenter" width="3840"] قدیمی‌ترین بنای این جزیره قلعه روس‌هاست که تا زمان جنگ جهانی دوم محل استقرار روس‌ها در آشوراده بوده است. این بنا بعد به پاسگاه نظامی تبدیل شده و این روزها از آن چهار دیوار اطرافش باقی مانده است | عکس: احسان رستمی‌پور[/caption]

حضور گردشگران تاکنون نیز صدماتی از جمله انباشت زباله برای جزیره به همراه داشته است و حضور پرتعداد آنها در آینده می‌تواند بیش از این جزیره را در معرض خطر قرار دهد. زمزمه اجرای طرح گردشگری در جزیره میان اهالی، قایقران‌ها و حتی گردشگران پیچیده است و مسافران این جزیره شاهد آخرین روزهای آرامش میانکاله هستند.

[caption id="attachment_194380" align="aligncenter" width="3840"] حضور گردشگران تاکنون نیز صدماتی از جمله انباشت زباله برای جزیره به همراه داشته است ... | عکس: احسان رستمی‌پور[/caption]


کلنگی که دولت بالاخره به زمین زد

طرح گردشگری آشوراده در دولت حسن روحانی فراز و نشیب‌های بسیاری را طی کرد و سر آخر با تایید محیط زیست و در سکوت خبری اوایل آذرماه کلنگ آن به زمین خورد. اجرایی شدن بی‌سر و صدای این طرح با واکنش فعالان محیط زیست همراه بود و ستاد مردمی نجات آشوراده در بیانیه‌ای خواستار توقف این طرح شد. در بیانیه این ستاد آمده است که: «با گذشت چهارسال از اعلام موافقت رییس وقت سازمان محیط زیست با واگذاری 380 هکتار از اراضی جزیره آشوراده به منظور اجرای طرح گردشگری و شکل‌گیری همزمان ستاد مردمی نجات آشوراده (سمنا)، به رغم درخواست‌های متعدد جامعه مدنی برای شفاف ‌سازی طرح گردشگری و جلب مشارکت مردمی در تهیه طرح، سازمان محیط زیست همچنان از شفاف سازی و اطلاع رسانی امتناع ورزیده تا امروز شاهد کلنگ زنی طرحی در جزیره آشوراده باشیم که مجریانش رویای تبدیل آشوراده به کیش دوم ایران و نابودی تنوع زیستی را در سر می‌پرورانند.»

این ستاد مردمی در اعتراض به این طرح اعلام کرده است: «ستاد مردمی نجات آشوراده (سمنا) و شبکه تشکل‌های محیط زیستی استان مازندران با اعلام اعتراض شدید خود به این اقدام غیرقانونی، غیرفنی و مخرب، مسئولیت و عواقب اجرای این طرح در زیستگاه ارزشمند آشوراده را متوجه تمامی دستگاه‌های مسئول و در راس آنها سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، استانداری گلستان و اداره کل محیط زیست استان گلستان دانسته و در این شرایط، نهادهای نظارتی اعم از قوه قضائیه و سازمان بازرسی کل کشور، مجلس شورای اسلامی و کمیسیون اصل نود مجلس و دیگر نهادهای ذیربط را به برخورد جدی با خاطیان و توقف طرح و اخذ توضیح از عاملان و آمران فرا می‌خواند. ما با توجه به سابقه 16 سال گذشته برخی افراد ذی‌نفود و دستگاه‌های اجرایی در تصاحب اراضی جزیره آشوراده که اکنون بار دیگر به بهانه اجرای طرح گردشگری، رویای تصاحب مجدد این اراضی و زمین‌خواری‌های آتی را در سر می‌پرورانند هشدار می‌دهیم که از تمام ظرفیت‌های قانونی و مدنی خود در چارچوب قوانین کشور به منظور اعلام جرم علیه خاطیان و جلوگیری از تغییر کاربری اراضی جزیره آشوراده به قصد اجرای طرح های ناپایدار گردشگری استفاده می‌کنیم.»

 

ویدئوی احسان رستمی پور خبرنگار چمدان از حال و روز تنها شبه جزیره ایرانی دریای خزر در آخرین روزهای آرامشش را ببینید

نگرانی از رویکرد سازه محوری در آشوراده

حر منصوری عبدالمالکی فعال محیط زیست و  دیده‌بان میانکاله درباره طرح گردشگری میانکاله به چمدان می‌گوید: «ما موافق این نیستیم که این جزیره رها شود و کسی وارد آن نشود. حفاظت این چنینی در دنیا هم منسوخ شده است و آشوراده هم همیشه منطقه بکر و بی‌آسیبی نبوده است.»

او با اشاره به جزئیات طرح گردشگری می‌گوید: «می‌دانیم که 22 هکتار با ساخت 7 درصد فضای سرپوشیده در این طرح در نظر گرفته شده و سقف ورود روزانه 500 نفر نیز به جزیره تعیین شده است. با این حال اینها روی کاغذ است و معلوم نیست در عمل چه اتفاقی بیافند.»

منصوری به نگرانی‌ها از این طرح اشاره می‌کند و می‌گوید: «ممکن است منافع اقتصادی باعث شود که رویکرد سازه محوری در جزیره پی گرفته شود  و منافع اقتصادی نه تنها موجب ایجاد شغل و درامد برای بومی‌های آشوراده نشود که وضعیت موجود را هم از بین ببرد. بارها گفته شده که این جزیره جایی برای ایجاد مقصد گردشگری انبوه نیست و باید در توسعه پایدار و اکوتوریسم حیات وحش و چشم اندازی طبیعی این منطقه نیز در نظر گرفته شود.»

این روزها خبرها حاکی از آغاز تحرکات عمرانی برای طرح گردشگری آشوراده است. طرحی که شاید این جزیره را تبدیل به مقصد آشنایی میان گردشگران کند اما معلوم نیست هزینه آن برای محیط زیست بکر این جزیره چقدر خواهد بود.