چمدان: نوازندگی خیابانی یک از مواردی است که نشان می‌دهد گاهی پدیده‌های ساده فرهنگی و هنری می‌توانند در جامعه ما به معضلات عجیب و پیچیده‌ای تبدیل شوند، فیلم برخورد فیزیکی با چند جوان نوازنده در خیابان‌های رشت دست به دست در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود و همه ما با خود فکر می‌کنیم چه شد که کار به اینجا رسید.

یکی از دلایل پیچیده شدن این اتفاقات شاید نشناختن پدیده‌ها و تاریخ و خاستگاه آن است و شاید پیش فرضی است که هر پدیده نو را غربی می‌دانند و آن را یک تهدید می‌خوانند در حالی که آنچه در نظر ما تهدید است در دنیا به عنوان یک فرصت برای ارتقاء فرهنگ، ترویج گردشگری شهری، جذب گردشگر خارجی و در ساده‌ترین شکل برای خوب کردن حال شهروندان استفاده می‌شود.

در دوران معاصر خیابان‌های اصلی برخی شهرها مانند خیابان استقلال در استانبول از جاذبه‌های مهم گردشگری به حساب می‌آیند و معمولا در این خیابان‌ها نه تنها نوازندگان و اجرا کنندگان خیابانی به ارائه هنر خود به گردشگران می‌پردازند بلکه برخی گردشگران هم به اجرای موسیقی یا دیگر هنرهای نمایشی بومی خود می‌پردازند. این کار علاوه بر اینکه به تبادل فرهنگی میان کشور مبداء و مقصد منجر می‌شود یک کمک مالی برای ادامه سفر آنها هم به حساب می‌آید.

[caption id="attachment_191471" align="aligncenter" width="1024"] توریست‌هایی که در استانبول در حال اجرا هستند[/caption]

گوسان‌ها ؛ اولین نوازندگان خیابانی ایران

اجرای خیابانی یک هنر شهری است و می‌تواند طیف وسیعی از هنرها از اجرای موسیقی یا هنرهای نمایشی را دربر بگیرد.

سابقه اجراهای خیابانی در ایران به دوره باستان بر می‌گردد. در برخی متون تاريخی، از نوازندگان دوره‌گرد در این سرزمین با نام گوسان ياد شده‌ است. در اين دوره، نوازندگان دوره گرد بيشتر به سرودن موسيقی اسطورها و مدح پادشاهان مشغول بودند و همين امر جايگاه آنان را به نقل‌كنندگان و حافظان تاريخ شفاهی ايران ارتقاء داده‌ است.

بعد از اسلام نیز نوع دیگری از اجراهای خیابانی با عنوان «معرکه» به معنای هنرنمایی یک نفر و «تماشا» به معنای مجموعه خرده نمایش‌هایی در میدان‌های شهر اجرا می‌شد.

از دوره قاجار به بعد، درباره معركه‌گيران و مطربان دوره‌گرد بيشتر صحبت شده‌ است و واژه «لوطی» به تاريخ موسيقي خيابانی افزوده شد. در دوران قاجار همچنین دسته‌های موسیقی به میدان توپخانه می‌آمدند و موزیک نظامی و مارش می‌نواختند. علاوه بر این اشکال در تاریخ ایران اجرای خیابانی به نام تعزیه وجود دارد که با آیین‌های مذهبی مردم درآمیخته است.*

علاوه بر متون تاریخی در ادبیات فارسی نیز می‌توان رد نوازندگان خیابانی را گرفت. برای مثلا مولانا در غزلیات خود از «لولی بربط زن» به معنای دوره‌گردی که ساز عود می‌نوازد اسم می‌برد.

بیشتر این اشکال اجراهای خیابانی در دوره پهلوی ممنوع و انجام آن کمرنگ شد تا اینکه پس از انقلاب اسلامی علاوه بر رونق گرفتن تعزیه در دوران انقلاب و جنگ هشت ساله، گونه خاصی از موسیقی خیابانی به شکل خواندن سرودهای انقلابی در قالب تظاهرات و یا خواندن ترانه‌های دوران جنگ برای ایجاد شور دفاع از وطن دوباره رواج پیدا کرد.

آغوش باز شهرهای مدرن غرب برای اجراکنندگان خیابانی

در روزگار معاصر و در دوران شهرهای مدرن این غرب است که پیشگام هنر خیابانی‌ است. در غرب اجرای خیابانی با نام street performance  و در زبان عامیانه busking شناخته می‌شود. اگرچه در غرب نیز اجراکنندگان گاهی با مشکلات قانونی روبرو می‌شوند اما در اغلب موارد اجراکنندگان خیابانی در تعامل با مسئولان شهری رویدادهای زیبایی را ایجاد می‌کنند.

در یک پروژه بین المللی با نام پروژه باسکینگ نمونه‌ای از این تعاملات انجام شده یا پیشنهاد داده شده مطرح شده‌ است، مثلا در یک مورد برخی از نوازندگان با هماهنگی پلیس راهنمایی و رانندگی در نزدیکی چراغ قرمزهای طولانی حضور پیدا می‌کنند و با قرمز شدن چراغ به اجراهای کوتاه برای رانندگان و سرنشینان می‌پردازند تا لحظاتی را که می‌تواند موجب استرس، خرد شدن اعصاب و منجر شدن به حوادث رانندگی شود به دقایقی خوش تبدیل کنند.

روز ملی اجرای خیابانی

در این روزها بسیاری در ایران برای رونق گردشگری و یا حفظ و جذب گردشگر به مکان‌های خاص‌ از گردشگری رویداد محور سخن می‌گویند اما کمتر در مورد چیستی این رویدادها حرف می‌زنند. جالب است بدانید که در بسیاری از نقاط دنیا از اجرا کنندگان خیابانی استفاده می‌کنند تا رویداد درست کنند. معروفترین این رویدادها روز ملی اجرا کنندگان خیابانی انگلستان است در این روز در لندن بزرگترین جشنواره و فستیوال اجرا کنندگان خیابانی برگزار می‌شود.

البته رویداد مربوط به اجراکنندگان خیابانی تنها مختص این کشور نیست و کشورهایی همانند سنگاپور، کانادا، استرالیا، نیوزلند و ایرلند نیز در سال جشنواره اجرا‌های خیابانی را در برنامه دارند که با شور و حال فراوان و استقبال زیاد مردم برگزار می‌شود.



آدم‌های مشهوری که نوازنده خیابانی بودند 

بسیاری از هنرمندان مشهور دنیا در کارنامه خود اجرای خیابانی را نیز دارند که از میان آنها می‌توان به «جرج مایکل» خواننده مشهور اهل بریتانیا که 2 جایزه گرمی را در کارنامه خود دارد و مهم‌ترین خواننده پاپ بریتانیا در دهه 80 نامیده شده و «بی‌بی کینگ» مشهورترین خواننده، نوازنده گیتار و آهنگساز سبک بلوز دنیا اشاره کرد.

نوازندگان خیابانی مشهور دنیا 

به غیر از افراد مشهوری که نوازندگی خیابانی را در کارنامه خود دارند برخی هم تنها به خاطر نوازندگی خیابانی به شهرت جهانی رسیده‌اند.

کالین هوگینز یا پیانیست دیوانه | هوگینز 40 ساله از سال 2003 نوازنده خیابانی است، او 3 روز در هفته روزی 12 ساعت در پارک میدان واشنگتن نیویورک که در نزدیکی بنای یادبود معروف جرج واشنگتن است پیانو می‌نوازد و تجربه نواختن در ایستگاه مترو را نیز دارد.

[caption id="attachment_191442" align="aligncenter" width="1024"] کالین هوگینز یا پیانیست دیوانه[/caption]

ادوار مک‌مایکل | ادوارد معروف به مرد توبانواز، نوازنده خیابانی مشهور شهر سیاتل امریکا بود که دو دهه در بیرون سالن‌های ورزشی و هنری این شهر در خیابان می‌نواخت، او در یک حمله زورگیری در ساعاتی پس از نیمه شب به دلیل برخورد با زمین فوت کرد.

 آرتور نیکین  | او یکی از نوازندگان نسل جدید «بند تک نفره» است که موسیقی سنتی می‌نوازد. آرتور در محله ژاپنی‌های لوس‌آنجلس ساز می‌زند و تا کنون یک فیلم مستند در مورد زندگی او ساخته شده‌است.

بند تک نفره 

بندهای تک نفره (one-man band) از جمله معروف‌ترین نوازندگان خیابانی هستند. آشناترین نوازنده بند تک نفره برای ما ایرانیان احتمالا  «برت» در فیلم مری پاپینز است که اگرچه شغل اصلی او دودکش پاک کنی است اما گاهی به عنوان یک نوازنده بند تک نفره در خیابان هم دیده می‌شود.

 

[caption id="attachment_191437" align="aligncenter" width="675"] صحنه‌ای از فیلم مری پاپینز[/caption]

نوازنده بند تک نفره در واقع کسی است که چند ساز را همزمان می‌زند.

 

[caption id="attachment_191439" align="aligncenter" width="683"] نوازنده بند تک نفره[/caption]

نوازندگان خیابانی در شهرهای بزرگ ایران در حال زیاد شدن هستند و همه ما احتمالا نه تنها آنها را دیده‌ایم بلکه جای ثابت چند نفر یا گروه از آنها را نیز می‌دانیم. مثلا ویولونیست پل عابر پیاده میدان تجریش یکی از قدیمی‌ترین و معروف ترین این نوازندگان است.

شاید هم هر یک از ما شهروندان یک نوازنده خیابانی مورد علاقه نیز داشته باشیم، نوازنده خیابانی مورد علاقه من مردی است که برخی شب‌ها در خیابان ولیعصر نزدیک به خیابان فاطمی فلوت می‌نوازد، نوازنده محبوب خیابانی شما کیست؟

ویدئو: ببیند و لذت ببرید | اجرایی از فرهنگ ندافیان

[video width="640" height="360" mp4="https://www.chamedanmag.com/oldwp/2018/11/aysan.mp4"][/video]

 

 

*در این پاراگراف از مقاله «موسیقی خیابانی، از گذشته تاکنون جایگاه موسیقی خیابانی در منظر شهر تهران» نوشته آناهیتا مدرک، پریچهر اصل فلاح و مونا مسچی استفاده شده است.

[related-post id="34624"]