یک تور گردشگری جدید ... در میان تورهای متداول و همیشگی مانند سفر به اماکن تاریخی، شهرهای زیارتی یا سفر به شهرهای مدرن توریستی با هتل‌ها و رستوران‌های لوکس که می‌توانند جاذبه خاص خود را داشته باشند نمی‌توان از کنار پیشنهاد تور پرنده‌نگری به راحتی گذشت، آن هم در کشوری که زیستگاه‌های گوناگونی از کویر تا جنگل‌های انبوه و مناطق ساحلی همه و همه را در کنار هم دارد و به همین خاطر حیات وحش متنوعی را در خود جای داده است.
از طرف دیگر ایران در زمستان مقصد هزاران پرنده مهاجری است که از مناطق شمالی به ویژه سیبری می‌آیند و در مناطقی مانند اطراف تالاب‌ها اقامت می‌کنند.
اختراع اشراف زادگان انگلیسی
«اسماعیل کهرم» بوم‌شناس، پرنده‌شناس و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در گفتگو با چمدان با اشاره به سابقه پرنده‌نگری در دنیا توضیح می‌دهد: پرنده‌نگری از حدود 260 تا 270 سال پیش در انگلستان توسط افراد طبقات اشرافی آغاز شد، این افراد علاقه‌مند بودند که پرندگان را مشاهده کنند و سپس اطلاعات مربوط به آنها مانند اینکه هر پرنده چه ویژگی ظاهری داشته یا در چه زمانی در کجا حضور یافته را ثبت کنند و اطلاعاتشان را با یکدیگر در میان بگذارند، این کار برای آنها یک تفریح بود اما آنچه آنها ثبت کرده‌بودند بعدها یکی از ارکان مطالعات محیط زیست و علم پرنده‌شناسی شد.»
او اظهار می‌کند: «به هر حال پرنده‌نگری تا امروز نیز به عنوان یک تفریح ادامه داشته و روز به روز گسترش پیدا کرده‌است و در کشورهایی همانند کشور ما رونق دارد. بسیاری افراد برای مشاهده گونه‌های مختلف پرندگان به تالاب‌ها، جنگل‌ها و حتی بیابان‌ها سفر می‌کنند، کشور ما نیز در این زمینه جاذبه‌های بسیاری دارد، برای نمونه ما گونه‌ای پرنده به نام «زاغ بور» داریم که در هیچ کشور دیگری وجود ندارد و هر سال حدود 30 گردشگر خارجی تنها برای دیدن آن به ایران می‌آیند و به کویر سفر می‌کنند تا این گونه خاص را ببینند و از آن عکس و فیلم بگیرند.»
کهرم در پاسخ به اینکه کدام قسمت‌های کشور برای پرنده‌نگری مناسب است؟ می‌گوید: «همه جای ایران برای پرنده‌نگری در زمان مناسب، بسیار خوب است برای نمونه در پاییز پرندگان مهاجر حدود 2000 کیلومتر پرواز می‌کنند و به سواحل شمال ایران می‌رسند. اندکی بعد در اوایل زمستان تالاب‌های مرکزی ایران مانند بختگان مقصد پرندگان مهاجر است و پس از آن سواحل جنوبی کشور مکان مناسبی برای مشاهده پرندگان هستند، از طرف دیگر برخی پرندگان مهاجر نیستند و مقیم کشور هستند که هر زمانی می‌شود برای مشاهده آنها اقدام کرد، مثلا برخی از پرندگان بیابانی ما اینگونه هستند، البته برخی گونه‌های بیابانی مانند هوبره که بسیار خاص است نیز نیاز دارد که در نیمه دوم سال برای مشاهده آن اقدام کنیم. در تهران نیز پارک‌هایی مانند پارک شهر، پارک ملت و کاخ سعدآباد مکان‌های خوبی برای پرنده‌نگری هستند.»
معروف‌ترین مقاصد پرنده‌نگری
هرچند که به گفته این بوم‌شناس هر منطقه‌ای در زمان خودش می‌تواند مکان مناسبی برای پرنده‌نگری باشد اما برخی مناطق با استقبال بیشتری برای کسانی که می‌خواهند برای دیدن پرندگان سفر کنند روبه ور شده است که از جمله آنها می‌توان به تالاب سرخرود، میانکاله، سواحل بندرعباس و .. اشاره کرد.
تالاب سرخرود در فریدونکنارِ استان مازندران به خاطر قوهای مهاجر که هرساله در اواسط پاییز به این تالاب می‌آیند بسیار معروف است، تماشای هزاران قو که همزمان در این تالاب حضور پیدا می‌کنند منظره بی‌نظیری را به وجود می‌آورد. از سوی دیگر شبه جزیره میانکاله در دریای خزر بهشت پرنده‌نگری نامیده می شود چرا که در نیمه دوم سال میزبان حدود 30 گونه پرنده است. بندرعباس نیز با وجود چند سایت پرنده‌نگری و داشتن گونه‌های خاص اورینتال از مراکز مهم پرنده‌نگری در کشور محسوب می‌شود.
سطوح مختلف پرنده‌نگری
اما این سوال اکنون مطرح است که پرنده‌نگری به غیر از علاقه به چه چیزی نیاز دارد؟ و چگونه می‌توان پرنده‌نگری کرد؟
علیرضا هاشمی مدیر انجمن پرنده‌نگری طرلان در گفتگو با خبرنگار چمدان در مورد این مساله می‌گوید: «پرنده‌نگری، سطوح مختلفی دارد، مثلا در ابتدایی‌ترین سطح آن کسی که هیچ اطلاعات خاصی در زمینه پرندگان ندارد می‌تواند در یک پارک از مشاهده پرندگان و تشخیص تفاوت میان آنها لذت ببرد اما در سطوح بالاتر، پرنده‌نگران کنجکاوی بیشتری برای شناسایی پرندگان از خود نشان می‌دهند. مثلا تلاش می کنند تا صداهای پرندگان را از هم شناسایی کنند یا اسامی علمی و محلی پرندگان را یاد بگیرند. گاهی پرنده‌نگران برای مشاهده گونه‌های خاصی از پرندگان به مناطق مختلف سفر می‌کنند، حتی برخی در حرفه و شغل خود از پرنده‌نگری بهره می‌برند. مثلا طراحان لباسی هستند که با مشاهده پرندگان و ترکیب رنگ پرهای آنان برای طراحی‌هایشان الهام می گیرند.»
او در ارتباط با اینکه چه کسانی می‌توانند به پرنده‌نگری بپردازند و چه مهارت‌ها و تجهیزاتی برای این کار لازم است، اظهار می‌کند: «پرنده‌نگری فن لذت بردن از پرندگان است، هیچ سن، جنس، ملیت و سواد خاصی ندارد، کسی که در خیابان‌های شهر هم قدم می‌زند، می‌تواند از پرنده‌نگری لذت ببرد و در سطوح ابتدایی به هیچ تجهیزات خاصی نیز نیاز ندارد اما برای کسانی که بخواهند در سطوح بالاتر پرنده‌نگری کنند و تجربه و لذت بیشتری به دست بیاورند، دوربین دو چشمی ابزار مورد نیاز پرنده‌نگری است.»
هاشمی در پاسخ به اینکه چه مناطقی در ایران برای پرنده‌نگری مناسب است، توضیح می‌دهد: «پرنده‌نگری زمان و مکان خاصی ندارد و حتی در شهری آلوده‌ای مانند تهران نیز می‌توان پرنده‌نگری کرد و شاید جالب باشد که بدانید مثلا در تهران بیش از 250 گونه پرنده شناسایی شده است اما به هر حال مناطقی همانند تالاب بوجاق، میانکاله، ساحل بندرعباس و در واقع هرجا که تالابی باشد برای مشاهده پرندگان آبزی یا کنار آبزی مناسب هستند. برخی بیابان‌ها نیز برای مشاهده پرندگان بیابانی مناسب هستند.
البته برنامه‌های پرنده‌نگری باید درست برنامه‌ریزی شده باشد، چرا که هر منطقه زمان خاص خود را برای پرنده‌نگری دارد. برای نمونه سفر به میانکاله در تابستان برای پرنده‌نگری چیزی عاید گردشگران نمی‌کند چرا که پرندگان در زمستان به میانکاله مهاجرت می‌کنند.»
وی در مورد جایگاه پرنده‌نگری در دنیا توضیح می‌دهد: «در همه جای دنیا مشاهده حیات وحش یکی از زیر شاخه‌های جذاب اکوتوریسم به حساب می‌آید که پرنده‌نگری نیز یکی از بخش‌های آن است، این نوع از گردشگری در دهه‌های گذشته رونق بسیاری داشته به طوری که گفته می‌شود در برخی کشورهای اروپایی پرنده‌نگری به اندازه ورزشی مانند فوتبال طرفدار دارد.»
ظرفیتی برای جذب گردشگر خارجی
این کارشناس ارشد محیط زیست در پاسخ به این سوال که آیا ایران ظرفیت جذب گردشگر خارجی برای پرنده‌نگری را دارد؟ عنوان می‌کند: این پتانسیل وجود دارد اما سیاست گذاری صحیح برای آن لازم است، ابتدا باید از پرنده‌نگری به عنوان ابزار حفاظت استفاده کنیم چرا که پرنده‌نگری در زمان و مکان نامناسب و بدون رعایت بایدها و نبایدهای زیست محیطی می‌تواند همانند شکار خطرناک باشد.
از طرف دیگر این کار باید با شناخت انجام شود، مثلا اینکه یک پرنده‌نگر اروپایی را به کشور بیاوریم و به او اردک یا پرندگان آبزی را نشان دهیم اشتباه بزرگی است چرا که گردشگر اروپایی خود بسیاری از این گونه پرندگان را در کشورش دارد، بنابراین برنامه‌ریزی برای پرنده‌نگری گردشگر اروپایی باید با تاکید بر پرندگان کویری ایران و گونه‌های خاصی که ما در کشور داریم مثلا زاغ بور باشد و برعکس گردشگر اروپایی، برای گردشگران حوزه خلیج فارس پرندگان آبزی و کنار آبزی جذاب هستند.»
او با اشاره به اینکه پرنده‌نگری برای گردشگری داخلی نیز پتانسیل بسیار زیادی دارد، می‌افزاید: «گردشگران داخلی نیز می‌توانند با سفر به مناطق مختلف از مشاهده پرندگانی که در منطقه محل زندگی آنها حضور ندارند لذت ببرند زمانی که چنین ظرفیتی در کشور ما وجود دارد که پرندگانی متعلق به زیستگاه‌های گوناگون در ایران وجود دارند، چرا خودمان از تنوع و زیبایی طبیعت ایران استفاده نکنیم؟»
هاشمی در ارتباط با توانایی راهنمایان گردشگری کشور در حوزه پرنده‌نگری اظهار کرد: «چندسالی است سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دوره‌هایی را ویژه آموزش راهنمایان پرنده‌نگری برگزار می‌کند و تا کنون حدود 100 راهنمای تخصصی در این حوزه آموزش دیده‌اند، علاوه بر اینکه برخی راهنمایان طبیعتگردی با سابقه نیز در زمینه پرنده‌نگری تخصص دارند و به نظر می‌آید که این حوزه رو به رشد است.»
اگر فکر می کنید که زمان یک تجربه جدید فرا رسیده، صبر نکنید، برای یک سفر جذاب برنامه‌ریزی کنید، دوربینتان را بردارید و به استقبال پرواز پرندگان بروید.
نظر شما