چمدان: گنبد سلطانیه عریض‌ترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد مرتفع جهان پس از کلیسای سانتاماریا دلفیوره فلورانس و مسجد ایاصوفیه استانبول یکی از آثار تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌ است.

گنبد سلطانیه در بخش سلطانيه از توابع شهرستان ابهر و در استان زنجان واقع شده‌ است. سلطانیه در گذشته پایتخت ایلخانان بوده‌ است و در آن زمان به دستور سلاطین این سلسله، ارگی در این شهر ساخته می‌شود.

گنبد سلطانیه نیز در جنوب غربی این ارگ به دستور سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) هشتمین سلطان سلسله ایلخانان از سال 703 تا 713 هجری قمری تحت نظر خواجه رشيدالدين فضل الله همدانی، وزير الجایتو، ساخته و بعدها آرامگاه الجایتو شد.

پس از ایلخانان فرستادگان تيموری به سلطانيه رفتند و ساخته‌های ایلخانان را ويران کردند اما آرامگاه اولجايتو باقی ماند.

[caption id="attachment_189101" align="aligncenter" width="1000"] نقاشی گنبد سلطانیه در دوره محمدعلی شاه قاجار | اثر اوژن فلاندن[/caption]

گنبد سلطانيه علاوه بر شکوه و عظمت معماری، دانشنامه‌ای از نقش و طرح در تزيينات معماری آن دوران است که بيانگر برهه‌ای از تاريخ معماری و هنر ايران است.

کريم پيرنيا در کتاب جغرافيای تاريخی سلطانيه نوشته‌است: شيوه ساختمانی گنبد سلطانيه به پيروی از مدرسه ضيائيه یزد که مقارن ظهور چنگيز ساخته شده و نيز گنبد جبليه يا هارونيه طوس که سرمشق ساير گنبدهای دوره ايلخانی است.

ساختمان سلطانيه روی يک نقشه هشت ضلعی بنا شده‌ است. بر هر وجه در داخل، يک ايوان قرار گرفته که در طبقه همکف به شکل هشت ايوان مشخص است و در بالا دارای يک طبقه ديگر است که به فضای داخلی اشراف دارد. در کتیبه‌های این بنا احادیث مختلفی نوشته شده و مقرنس کاری زيبايی نیز در آن دیده‌می‌شود.

گنبد سلطانیه به گونه‌ای است که در نمای خارجی دو طبقه و از داخل سه طبقه به نظر می‌رسد. اين بنا در جهات اصلی جغرافيايی احداث شده و در ضلع جنوبی آن بناي الحاقی تربت خانه و در زير تربت خانه سردابه قرار دارد.

در مورد هشت وجهی بودن بنای سلطانیه برخی معتقدند انتخاب طرح هشت ضلعی از روی محاسبات تجربه شده معماری و به خاطر مرکزيت ايستايی در نظر گرفته شده است ولی برخی ديگر از پژوهشگران بر اين اعتقادند که طرح وجوه مثمن گنبد تنها به سبب ايستايی آن نيست بلکه احتمالاً دارای اين مضمون و کنايه از عرش الهی است که بر اساس احاديث، هشت ملک آن را حمل مي کنند.

گنبد سلطانيه از نوع دو پوش پيوسته است، چنانکه گاهی دو پوسته بی‌هيچ واسطه به هم متصل شده است و دو پوش گنبد موازی است. بين دو پوسته گنبد از 60 تا 140 سانتی متر فاصله است، فاصله دو پوش با تاق‌های هلالی پر شده و فضای بين دو پوسته به تدريج از پايين به بالا کمتر می‌شود و بدون پشت بند، شانه و يا وسيله تقويت کننده ديگری بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان با آجر ساخته شده‌است و سپس روی گنبد را با روكش كاشی‌های فيروزه‌ای و لاجوردی و آبی تزيين کرده‌اند.



[related-post id="9854"]