مجتبی گهستونی فعال میراث فرهنگی در گزارشی که در اختیار چمدان گذاشته است به این موضوعات اشاره دارد و می‌نویسد:
همیشه تخریب‌های انجام شده در بافت‌های تاریخی که محل زندگی و کسب و کار بسیاری از مردم است، به گردن بلایای طبیعی نیست و گاهی هم انسان به نقش اول این تخریب‌ها و تعرض‌ها بدل می‌شود.
بافت قدیم دزفول دارای 154 اثر ثبتی و بیش از 200 اثر در شرف ثبت است که پروژههای زیادی برای مرمت وجود دارد. از جمله این خانه‌ها می‌توان به بهرامند، دارابی، جوکار اشاره کرد. البته از هشتاد خانه ثبت ملی در دزفول حدود 30 اثر وضعیت بحرانی دارند. یکی از این خانه‌ها به نام فیروزی پیشتر مرمت شده بود اما از قبل لوله آب زیر دیوار این خانه شکسته شده و سازمان آب هم بصورت غیراصولی لوله را ترمیم کرده بود که پس از مدتی باعث تخریب دیوار شد. نمونه‌هایی از این دست که موجب تخریب روزمره بناهای تاریخی در بافت می‌شود بسیار است.
در چند روز گذشته با سفر به دزفول و مواجه شدن با خانه‌ای معروف به بروجردی که وضعیت خطرناکی داشت، موضوع را از طریق یگان حفاظت دزفول پیگیر شدم. در این پیگیری البته انتقاد شدید خود و سایر دوستداران میراث فرهنگی را درباره دیگر تعرض‌ها از جمله اجرای پروژه معروف به قائم که تخریب‌های بی‌امانی را در بافت تاریخی به دنبال داشته است اعلام کردم.
پیش از اینکه به وضعیت بافت تاریخی دزفول که به دلیل در هم تنیدگی‌اش باعث شده تا دزفول به عنوان شهر آجر معروف شود بپردازم، توضیحات یگان حفاظت میراث‌فرهنگی دزفول را درباره خانه بروجردی بخوانید.
مسئول یگان حفاظت میراث فرهنگی دزفول گفت: خانه بروجردی دزفول در وضعیت خطرناکی قرار داشت. به همین منظور نامه‌ای به فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی خوزستان نوشته و در آن نوشتار وضعیت خطرناک خانه بروجردی و خانه‌های دیگر بافت را یادآور شدیم. پیشنهاد شد که با توجه به حضور نداشتن مالکین در خانه بروجردی و با توجه به ضرورت در مرمت برای جلوگیری از صدمه‌های مالی و جانی، از شهرداری برای مرمت این خانه که ثبت ملی هم نیست کمک خواسته شود.
وی افزود: ابتدا شهرداری برای مدت 10 روز بنر زد تا اطلاع رسانی شود. سپس با دریافت حکمی از دادگاه برای بر رفع خطر اقدام شد تا مالکین خانه پیدا شوند و تکلیف این خانه روشن شود. اکثر این خانه‌ها هم مشکل ورثه دارند. برخی هم عمدا خالی نگه داشته می‌شوند تا به مرور تخریب شوند.
[caption id="attachment_189023" align="aligncenter" width="585"]
عکس: مجتبی گهستونی[/caption]
چرا بافت‌های تاریخی در خطر هستند؟
در بافت قدیم دزفول موضوعات مختلفی باعث تخریب خانه‌های قدیمی می‌شود. از جمله این موضوعات فاضلاب است. تمام خانه‌های دزفول زیرزمین‌هایی به نام شوادان دارند. در برخی از این خانه‌ها، آب فاضلاب از زیر این خانه‌ها و شوادان‌ها عبور می‌کند و پایه‌های خانه را سست می‌کند.
در بافت قدیم از دوران‌های گذشته همواره دو نوع لوله کشی آب وجود داشته است. یک لوله که آب شرب را منتقل می‌کند و دیگری آب رودخانه را که برای شستشو مورد استفاده قرار می‌گیرد. اکثرا این لوله کشی قدیمی است و موجب نشت آب می‌شود.
اما موضوع دیگری که موجب تعرض شدید در بافت شده است تخریب‌های عمدی است. برخی از افراد با خرید ارزان خانه‌های ثبت ملی و دیگر خانه‌های با ارزش که ثبت نیستند اما فرسوده شده‌اند، در زمستان آبروها را می‌بندند تا آب در پشت بام جمع شود. این اقدام به مرور باعث تخریب خانه‌ها می‌شود. از طرفی یگان حفاظت میراث فرهنگی هم اجازه ورود به این خانه‌ها را بدون حکم دادگاه ندارد.
در همین زمینه، وقتی مشخص شد که کاروانسرای پشت مسجد جامع در معرض تخریب است، اداره میراث فرهنگی دزفول با همکاری شهرداری کار مرمت را انجام داد و از کاروانسرا رفع خطر شد.
با توجه به اینکه بافت قدیمی دزفول وضعیت بحرانی دارد و نیاز به توجه و رسیدگی اساسی دارد، شنیده می‌شود که فرمانداری در حال برنامه‌ریزی و تعیین بودجه محلی است. مثلا محله لوریان که بیشترین حوادث و تخریب در آن منطقه رخ می‌دهد به لحاظ تخصیص بودجه در اولویت گرفته است. قسمتی از مسجد ملاحاجی و خانه فیروزی در این محله ریزش کرد. برای سایر محلات هم قرار است بودجه تخصیص داده شود. با این اولویت بندی، ضرورت مرمت در هر پنج محله برخوردار از بافت تاریخی در اولویت قرار می‌گیرد. در محله قلعه، علاوه بر چند مسجد و ساباط، خانه سوزنگر، خانه قلمبر، خانه طلوعی و خانه زرگر در وضعیت بحرانی هستند. البته به خانه‌های در وضعیت بحرانی باید خانه‌های تاریخی عدسی، میرزایی، گلچین، عبدی و قصاب را که در خطر ریزش هستند، اضافه کرد. این خانه‌ها دچار عدم پایداری ساختمان، ترک، فرسودگی سیستم فاضلاب و خطر رانش هستند. البته اداره کل میراث فرهنگی، خانه طلوعی و خانه قلمبر را خریداری کرده و در حال مرمت و بازسازی هستند. همچنین خانه زرگر هم نسبتا بازسازی شده است.
تصویب طرح جامع بافت قدیم دزفول
حال که طرح جامع بافت قدیم دزفول در کمیته فنی استان تصویب شده است. شهردار دزفول می‌گوید که این طرح جامع از 10 سال پیش تدوین شده که تاکنون به دلیل بی‌تفاوتی و همکاری نکردن برخی مسئولان در طی این سال‌ها اجرایی نشده است.
اگر با همکاری دیگر دستگاه‌های اجرایی مشکل فاضلاب، مرمت و نوسازی این محله برطرف شود، می‌توان بافت قدیم دزفول را به عنوان بافتی ارزشمند در کشور برشمرد. با تصویب طرح جامع بافت قدیم، احیای معابر، اصلاح پایه‌های برق، بهسازی لوله‌های فرسوده، بدنه‌سازی و کفپوش گذاری از جمله اقداماتی است که انجام می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول در این زمینه با بیان اینکه هر کدام از این خانه‌های تاریخی برای مرمت نیازمند اعتبار بالغ بر سه میلیارد ریال هستند، گفت: به دلیل گستردگی حوزه کاری و کمبود اعتبارات قطعا تخصیص چنین اعتباراتی دور از ذهن است اما در این برهه حساس جذب اعتبارات اندک برای مرمت اضطراری نیز می‌تواند به صورت مقطعی کارساز واقع شود که امیدوار هستیم با پیگیری و مساعدت متولیان این مهم محقق شود.
آریایی یادآور شد: کلیات جامع این خانه‌ها شامل برآورد هزینه، موقعیت جغرافیایی، پلان و نقشه توسط کارشناسان میراث فرهنگی جمع آوری شد تا در راستای مرمت اضطراری تعدادی از این منازل اقدام شود.
وی با اشاره به آغاز فصل بارندگی گفت: شرایط تعدادی از این خانه‌های در معرض خطر به گونه‌ای است که امکان دارد با بارندگی‌های آتی تخریب شوند؛ بنابراین از شهرداری، فرمانداری، نماینده دزفول و خیران شهرستان در راستای یاری رساندن به میراث ارزشمند این شهر طلب استمداد می‌کنیم چرا که بافت تاریخی دزفول نماد قرن‌ها هویت و تمدن این دیار و متعلق به تمامی ارگان‌ها و مردم است.
دزفول، دیار خانه‌های قدیمی و یکی از پایتخت‌های معماری و شکوه هنر ایرانی - اسلامی است. معماری در دزفول آدم را با دنیایی از ظرافت‌ها و زیبایی‌ها آشنا می‌کند که شاید همانند آن در کمتر جایی از این مرز و بوم وجود داشته باشد؛ بنابراین لازم است تا سازمان میراث فرهنگی کشور و استان بیش از گذشته به لزوم احیا و حفظ آثار و بناهای تاریخی این شهرستان اهتمام ورزند.
توسعه گردشگری با رویکرد طرح‌های عمران شهری
محمدعلی دوایی‌فر شهردار دزفول پیش از این با وعده رونمایی سند چشم انداز توسعه شهری دزفول با رویکرد گردشگری {وضعیت این سند همچنان مشخص نیست} گفته بود: در قالب سند چشم انداز توسعه شهر دزفول ۲۰ پروژه بزرگ با رویکرد توسعه زیر ساخت‌های گردشگری و بهره گیری از ظرفیت رودخانه دز با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی طراحی شده است.
شهردار دزفول با بیان این که رودخانه دز محور اجرای طرح های گردشگری و سند چشم انداز توسعه در دزفول است گفته بود: در اجرای سند چشم انداز توسعه دزفول از آنجا که اعتبارات شهرداری محدود است لذا بهره گیری از ظرفیت بخش خصوصی مورد توجه قرار گرفته و طرح‌هایی در قالب این سند تعریف شده که توجیه اقتصادی بالایی دارند. از آنجا که بخش عمده‌ای از پروژههای شهرداری دزفول در زمینه توسعه زیر ساخت‌های گردشگری و در قالب سند چشم‌انداز توسعه در مسیر رودخانه دز تعریف و اجرا خواهند شد لذا تعامل و همکاری سازمان میراث فرهنگی و اداره امور آب ضروری است که در این راستا مکاتباتی در حال انجام است.
پرژه قائم قاتل بافت تاریخی
در حالی که اجرای پروژه قائم موجب شد تا دستور العمل قتل بخشی از بافت تاریخی دزفول صادر شود، شهردار دزفول از این پروژه به عنوان یکی از بهترین پروژههای اجرا شده در بافت قدیم دزفول اشاره کرد و گفت: عملیات ساخت پروژه قائم با هدف اتصال خیابان‌های دکترشریعتی و آیت‌اله طالقانی در اسفند ماه ۱۳۹۰ به دست دوایی‌فر شهردار سابق دزفول با عنوان بهترین طرح اجرایی بهسازی بافت فرسوده منطقه آغاز شد. ساخت این پروژه با اهدافی چون: کاستن از بار ترافیکی خیابان امام خمینی(ره)، ایجاد مراکز تجاری و گردشگری، زیباسازی منظر شهری و نوسازی مناطق فرسوده وارد فاز عملیاتی شد. به همین دلیل این پروژه را یکی از بهترین طرح‌های اجرایی برای بهسازی بافت فرسوده می‌دانم.
[caption id="attachment_189026" align="aligncenter" width="1024"]
عکس: مجتبی گهستونی[/caption]
پیکره خسته بافت دزفول
پیشتر معصومه جهانی کارشناس ارشد برنامه‌ریزی نوسازی و بهسازی گفته بود که کم توجهی به بافت تاریخی دزفول تاثیر منفی و آسیب‌های جبران‌ناپذیری درپی خواهد داشت و علاوه بر تخریب و نابودی بناهای ارزشمند، مولد مکانی برای افزایش جرم، بزهکاری و موجب گسترش آلودگی محیطی در محدوده شهر شده و چهره نامطلوبی به شهر و بافت ارزشمند می‌دهد.
معصومه جهانی افزود: از مهمترین مسائلی که باید توجه ویژه‌ای به آن داشت، تفاوت بین بافت قدیم و بافت فرسوده است. بافت قدیم بافتی با ارزش است که نشان دهنده هویت، فرهنگ و تاریخ یک منطقه است درحالی که بافت فرسوده بافتی است که فرسودگی در بافت و عناصر درونی آن به علت فقدان برنامه، توسعه و عدم نظارت کافی بر شکل‌گیری بافت به وجود می‌آید و هیچ گونه ارزش تاریخی ندارد یعنی سازه‌هایی که در هنگام شکل‌گیری آن از هیچگونه مصالح مرغوب استفاده نشده و با گذشت زمان نه چندان طولانی دچار فرسودگی شده‌اند.
وی بیان کرد: وقوع هشت سال جنگ تحمیلی آسیب زیادی به پیکره خسته بافت این شهر وارد کرد که هیچ گاه پس از آن مورد توجه واقع نشد. با وجود ایثار و پایمردی مردم این دیار، هویت تاریخی و معماری دزفول در آن سال‌ها آسیب زیادی دید و ضروری بود پس از جنگ در جهت حفظ بخشی از مهمترین سرمایه معماری ایران در این شهر، اقدام جدی از سوی متولیان میراث فرهنگی کشور صورت گیرد اما با نگاه به تخصیص بودجه در سال‌های گذشته نمی‌توان چنین برداشتی از نوع نگاه به شهر دزفول مشاهده کرد.
[caption id="attachment_189027" align="aligncenter" width="1024"]
عکس: مجتبی گهستونی[/caption]
[caption id="attachment_189067" align="aligncenter" width="584"]
عکس‌های زیر: علی کلاهچی[/caption]
نظر شما