چمدان: گذرنامه دروازه‌ای برای ورود به دنیا از کشوری است که مردم در آن متولد شده‌اند. بنابراین، هرکشوری که گذرنامه قوی‌تری داشته باشد مردم آن کشور آزادی بیشتری برای سفر به نقاط بیشتری از جهان دارند. اما تکامل گذرنامه همیشه مسیری مستقیم و راحت نداشته است و مدرکی که ما امروزه به‌عنوان گذرنامه می‌شناسیم اتفاقی نسبتا جدید است.

براساس مندرجات تاریخی، یکی از اولین شواهد موجود درباره سندی که شباهت بسیار زیادی با ماهیت گذرنامه دارد نوشته‌ای رسمی است که اردشیر اول، پسر خشایارشا و پادشاه امپراتوری هخامنشیان برای مباشر مخصوصش نحیما صادر می‌کند. نحیما برای اینکه بتواند به کشور یهودیه سفر کند از اردشیر اول اجازه خروج می‌خواهد. شاه به او اجازه خروج می‌دهد و طی نامه‌ای خطاب به حاکمان آن‌سوی رودخانه از آن‌ها درخواست می‌کند که عبور امن نحیما را در سرزمین‌هایشان تامین کنند.

از نظر ریشه‌شناسی واژگانی، اصطلاح passport به معنی مدرکی قرون‌وسطایی است که برای گذرکردن  (pass) از دروازه (porte) دیوار شهر یا برای عبور کردن در سرزمینی دیگر کاربرد داشته است. در اروپای سده‌های میانی، مقامات محلی این مدرک را برای مسافران صادر می‌کردند. در این نوع پاسپورت، فهرستی از شهرهایی که مسافران اجازه ورود و اقامت در آن‌ها را داشتند درج می‌شد. نکته حائز اهمیت این است که این مدرک صرفا برای تردد مسافران در خشکی صادر می‌شد و برای سفرهای دریایی کاربرد نداشت زیرا بنادر به‌عنوان مناطق آزاد تجاری در نظر گرفته می‌شد.

به‌هر رو، شاید بتوان گفت اولین گذرنامه به‌معنای امروزی در زمان شاه هنری پنجم انگلستان اختراع و از ۱۵۴۰ از اصطلاح گذرنامه (پاسپورت) برای مدرک سفر شهروندان انگلیسی به سرزمین‌های خارجی استفاده شد.

اما قدمت گذرنامه‌ به‌شکل دفترچه‌ کوچکی در ابعاد کف دست که به‌صورت استاندارد برای همه کشورها طراحی شده باشد به اوایل قرن بیستم می‌رسد.

وبگاه نشنال‌جئوگرافیک عجیب‌ترین حقایق درباره گذرنامه را در گزارش جالبی برشمرده است؛

 

عکس پرسنلی برای مومیایی مصری!

تاکنون هیچ سندی درباره اینکه مدرکی مدل گذرنامه در مصر باستان وجود داشته باشد پیدا نشده است. اما در سال 1974 وقتی قرار بود مومیایی رامسس دوم (مرگ در سال 1213 پیش‌ازمیلاد) برای مرمت به پاریس پرواز کند مجبور شد گذرنامه معتبر کشور مصر بگیرد و برای این‌کار فرعون مصر حتی عکس پرسنلی هم گرفت. در قسمت شغل هم نوشته شد: «شاه (متوفی)». گذرنامه رامسس دوم در نوع p صادر شد.

[related-post id="3864"]

[caption id="attachment_188066" align="aligncenter" width="1508"] گذرنامه شاه متوفی رامسس دوم، فرعون مصر باستان[/caption]

 

حقوق سلطنتی

به‌هرحال اگر در دوران 6 دهه حکومت رامسس واقعا گذرنامه وجود داشت این فرعون مصری این مدرک شناسایی را لازم نداشت. زیرا شاهان نیازی به گذرنامه ندارند. در وبگاه رسمی خاندان سلطنتی انگلستان آمده است که «گذرنامه بریتانیا به نام اعلیاحضرت صادر می‌شود و بنابراین خود ملکه نیاز ندارد به نام خودش گذرنامه صادر کند.» درواقع وقتی داخل گذرنامه‌ای نوشته شده است «به‌نام اعلیاحضرت» یعنی خود ملکه یک گذرنامه است. این مورد در ژاپن هم وجود دارد و اصولا صدور گذرنامه برای امپراتور ژاپن نوعی توهین است.

 

گذرنامه برای شاهین‌های تیزپر!

شاید با شنیدن نام قوش تیزپر تصویر پرنده‌ای در ذهنتان مجسم شود که آزاد و سرگردان در بلندای آسمان پرواز می‌کند اما اگر بدانید که در امارات متحده عربی، هیچ‌کس نمی‌تواند بدون داشتن گذرنامه در آسمان سرگردان باشد سردرگم ‌شوید. در کشور همسایه جنوبی ما، قوش‌های تیزپر از احترام بالایی برخوردارند و شکار با شاهین جزء میراث فرهنگی اعراب بادیه‌نشین امارات به‌شمار می‌رود. زمانی آموزش این پرندگان تیزپرواز برای شکار در این منطقه بسیار حیاتی بود و امروزه به‌عنوان ورزشی مهم و نوعی غرور ملی شناخته می‌شود. اما متاسفانه به‌دلیل قیمت بالای این پرنده، احتمال قاچاق آن بسیار زیاد است بنابراین، شاهین‌ها در امارات برای سفر به نقاط مختلف دنیا با هدف شرکت در جشنواره‌ها‌ و رقابت‌های بین‌المللی شاهین‌بازی باید گذرنامه دریافت کنند. هر گذرنامه شماره هویتی منحصربه‌فردی دارد که با شماره‌ای که روی حلقه نصب‌شده به پای پرنده شکاری حک شده است انطباق دارد. درست مثل شماره‌ کارت ملی که دقیقا در گذرنامه هم درج می‌شود و گذرنامه هر قوش همانند گذرنامه بقیه مسافران باید توسط افسر مرزی بررسی شود و مهر و تاریخ ورود و خروج بخورد.

[caption id="attachment_188070" align="aligncenter" width="634"] گذرنامه یک قوش تیزپر اهل امارات متحده عربی[/caption]

 

گذرنامه حیوانات اتحادیه اروپا

گذرنامه حیوانات رایج‌تری از آن چیزی است که انتظار دارید. درشرایطی که در آمریکا حیوانات اهلی می‌توانند با برگه مجوز از مرزها عبور کنند در اتحادیه اروپا برایشان گذرنامه آبی صادر می‌شود و عکس آن حیوان هم در صفحه اول گذرنامه قرار می‌گیرد. حیواناتی که دارای گذرنامه اتحادیه اروپا هستند می‌توانند بدون نیاز به قرنطینه در کشورهای عضو سفر کنند. به‌همین‌دلیل ماه اکتبر صدها سگ در خیابان‌های لندن نسبت به وضعیت نامعلوم گذرنامه‌هایشان پس‌از خروج انگلستان از اتحادیه اروپا به تظاهرات اعتراضی دست زدند.

[caption id="attachment_188065" align="aligncenter" width="2000"] اعتراض سگ‌های انگلیسی نسبت به وضعیت نامشخص گذرنامه‌هایشان پس‌از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا[/caption]