چمدان:کارگاه آموزشی« فعالیت های میدانی باستان شناسی و اقدامات پس از آن (اسناد و یافته های باستان شناسی)» به همت پژوهشکده باستان شناسی با همکاری دانشگاه توبینگن و با حضور کارشناسان ایرانی و آلمانی برگزار شد .

بخشی از روز نخست کارگاه آموزشی فعالیت های میدانی و پسا میدانی؛ به شیوه های مستند نگاری یک محوطه باستانی اختصاص داشت.

در این بخش محمد کرمی دانش‌آموخته دانشگاه توبینگن آلمان به معرفی یک شیوه بررسی روشمند پرداخت که با در نظر گرفتن محدودیت زمانی، در نظر دارد تا با بیشترین دقت ممکن ثبت وضبط میدانی یک محوطه باستانی را به انجام برساند.

او گفت :این شیوه طی سالیان متمادی در مناطق سوریه و بین النهرین به کار گرفته شده و با توجه به نتایج درخور؛ می تواند جایگزین بسیار مناسبی برای روش های پیشین در بررسی های باستان شناسی باشد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، کرمی تصریح کرد :در حال حاضر این متدولوژی توسط هیات مشترک ایران و دانشگاه توبینگن آلمان در منطقه جنوب شرق ایران در جنوب استان کرمان به مدت 4 فصل به کار گرفته شده و از این رهگذر بیش از 200 محوطه باستانی به طور روشمند مورد بررسی و مستند نگاری دقیق قرار گرفته اند.

به گفته او ، این شیوه بر پایه برداشت کنترل شده از سطح محوطه های باستانی بنا شده و نظر به برداشت عکس های هوایی از محوطه که تهیه نقشه های توپوگرافی با دقت بسیار بالا را میسر می سازد، می تواند به ثبت محوطه های باستانی کمک شایانی کند که این از مهمترین دغدغه های باستان شناسان است.

داده پردازی سفال

کرمی در دومین سخنرانی خود به بیان گوشه ای از داده پردازی سفال پرداخت و گفت :پس از برداشت روشمند و کنترل شده از سطح محوطه باستانی، داده پردازی مواد فرهنگی با دقت بالا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چراکه بنیان تجزیه و تحلیل محوطه های باستانی را تشکیل می دهد.

او تصریح کرد : متدولوژی به کار گرفته شده در مستند نگاری مواد فرهنگی، به ویژه سفال توسط هیات مشترک ایران و دانشگاه توبینگن تلاش می کند تا در یک پروسه منظم بیشترین حجم اطلاعات را از سفال برداشت کند.

کرمی افزود : در این راستا یک کتابچه راهنما به زبان های انگلیسی و فارسی تهیه شده که تمامی جنبه های فیزیکی یک قطعه سفال را در بر می گیرد. این کتابچه در اختیار گروه داده پردازی سفال قرار می گیرد تا با استفاده از آن بتوانند فرم های مرتبط با سفال را تکمیل کند. به گفته وی ، این روش کُد-پایه و این بدان علت است که بتوان کدهای مرتبط را به آسانی به بانک اطلاعاتی پروژه منتقل کرد از سوی دیگر داده پردازی کرد و عدد در بانک اطلاعاتی با دقت بالاتری نسبت به توصیف نوشتاری به انجام می رسد.

باستان شناسان باید نسبت به مستند نگاری مسئولیت پذیر باشند

در ادامه پرفسور پیتر فلزنر استاد گروه باستان شناسی دانشگاه توبینگن آلمان به معرفی کارگاه پرداخت و گفت : در این کارگاه در مورد روش هایی که در فعالیت های میدانی و فعالیت های مستند نگاری پس از میدان در رابطه با مواد فرهنگی به دست آمده بحث می شود .

او با اشاره به شیوه ها و تئوری های قدیم و جدید مستند نگاری تصریح کرد : ما هیچ یک از روش ها را کنار نمی گذاریم و سعی می کنیم با ترکیب تئوری های قدیمی و جدید بهترین نتیجه را بدست آوریم .
وی با بیان اینکه شیوه هایی که در میدان و پسا میدان در مستند نگاری ها به کار می گیریم هیچ یک جدا از یکدیگر نیستند و می توانند بهم پیوند بخورند تصریح کرد :هدف ما در این کارگاه ایجاد رابطه بین روش های میدانی و روش های ثبت و ضبط مواد فرهنگی است .

فلزنر با تأکید بر اهمیت فعالیت های مستند نگاری داده های فرهنگی گفت :اینکه فعالیت های مستند نگاری در چه کشوری صورت می گیرد مهم نیست بلکه تمامی باستان شناسان باید نسبت به انجام این کار مسئولیت پذیر باشند .

استاد گروه باستان شناسی دانشگاه توبینگن آلمان هدف از به کار بردن واژه پسا میدان را بررسی فعالیت هایی دانست که بعد از کارهای میدانی در آزمایشگاه یا پایگاه بر روی اشیای بدست آمده صورت می گیرد.

او افزود :فعالیت های میدانی و پسا میدانی موازی هم هستند و افرادی که هر یک از این مراحل را انجام می دهند هر دو آموزش دیده و دارای تجربه هستند .

وی با اشاره به شمار زیاد افراد متخصصی که در گروه های مستند نگاری (پس از میدان ) کار می کنند تصریح کرد : فعالیت های پسامیدان به دلیل گستردگی نیازمند حضور گروه های کارشناسی اعم از متخصص جی .آی .اس ، متخصص بانک اطلاعاتی ، متخصص پردازش سفال ، متخصص ریز یافته ها و ...است و نمی توانند تنها توسط یک فرد انجام گیرد .

او تعداد افرادی که در بخش مستند نگاری فعالیت می کنند را بیشتر از افرادی دانست که در میدان کار می کنند و تصریح کرد: البته این شرایط در ایران بر عکس بوده و تعداد متخصصینی که در کاوش ها شرکت می کنند به مراتب بیشتر از کارشناسان مستند نگاری است .

وی با اشاره به شیوه بررسی روشمند که در جنوب شرق ایران توسط هیأت مشترک از ایران و دانشگاه توبینگن آلمان در حال انجام است گفت : این روش از یک رویکرد معرفت شناختی سرچشمه می گیرد و تلاش می کند با این رویکرد به شی فرهنگی نگریسته و جنبه های مختلف آن را با ریز نگری بررسی کند که البته این ریز نگری با مستند نگاری بهتر اتفاق می افتد .

او در ادامه با تأکید بر اهمیت انتشار نتایج فعالیت های باستان شناسی تصریح کرد : انتشارات باید به دور از انتخاب بوده و نه تنها به فعالیت های میدانی و پسا میدانی منحصر نبوده بلکه تمامی فعالیت های باستانی باید بصورت یکپارچه به انتشارات در خور منتهی شوند .

مستند سازی و تجزیه و تحلیل جی . آی . اس آثار سطحی در محوطه های باستانی

حجت ا... احمد پور دانشجوی دکتری دانشگاه توبینگن آلمان و عضو هیأت بررسی های جیرفت نیز در ادامه به مواردی درباره مستند سازی محوطه های باستان شناسی و تجزیه و تحلیل جی . آی . اس آثار سطحی در محوطه های باستانی پرداخت و گفت : همواره در بررسی های باستان شناسی نیاز به روش ها و ابزارهای متفاوت در ثبت و ضبط داده های کار میدانی احساس می شود .

او افزود :با پیشرفت تکنولوژی ، تصاویر ماهواره ای و نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی باستان شناسان را در تحلیل و بازیابی داده های باستانی و همچنین کنترل اطلاعات در بانک اطلاعاتی توانا ساخته است.
وی اظهار داشت :در باستان شناسی ،چشم انداز و بررسی های مربوط به آن نه تنها محوطه های استقراری مورد مطالعه قرار می گیرد بلکه به شناسایی رفتارها و تأثیرات فعالیت های انسانی بر چشم انداز اطراف منطقه استقراری می پردازد .

احمد پور افزود : بنابر این در بررسی های باستان شناسی حوزه جیرفت از سه مرحله آماده سازی داده های بررسی ، بررسی میدانی و تحلیل و تفسیر داده های یافت شده استفاده می شود .

او با اشاره به این که مرحله نخست با استفاده از تصاویر ماهواره ای و هوایی به شناسایی محوطه های باستانی به همراه راه ها و کانال های باستانی (در صورت وجود ) می پردازد تصریح کرد :تصویر ماهواره ای کرونا مهمترین این تصاویر است که به ابزاری قدرتمند در شناسایی محوطه های باستانی تبدیل شده است .

به گفته وی ، مرحله دوم که آغاز کار میدانی است به شناسایی محوطه های باستانی در منطقه و شبکه بندی محوطه ها به منظور جمع آوری داده های فرهنگی می پردازد .

او افزود :در این مرحله تمامی توانایی گروه به منظور حداکثر مستند سازی از محوطه های باستانی به انجام می رسد که یکی از این موضوعات استفاده از تکنولوژی فتوگرامتری هوایی برد کوتاه به منظور تهیه تصاویر با کیفیت هوایی و توپو گرافی و سه بعدی سازی از محوطه های باستانی است .

او مرحله سوم را مهمترین بخش بررسی باستان شناسی دانست که مربوط به جمع آوری و تجمیع اطلاعات در داخل پایگاه اطلاعات زمینی در نرم افزار جی . اس .اس یا سیستم اطلاعات جغرافیایی است.

این باستان شناس افزود:در این مرحله تمامی اطلاعات بررسی شامل اطلاعات شبکه ها ، آثار فرهنگی مربوط به آن ، طبقه بندی سفال ها بر اساس دوره بندی فرهنگی ، تحلیل و تفسیر هر محوطه بر اساس وسعت در دوره های فرهنگی متفاوت ، تحلیل محوطه های باستانی در بستر منطقه ای و تحلیل محوطه های باستانی در بستر جغرافیایی مورد مطالعه قرار می گیرد و با استفاده از نرم افزار یادشده مورد تحلیل قرار می گیرد.

احمد پور در پایان تصریح کرد :مرحله نهایی بعد از این مرحله خروجی های نقشه و مطالعات مورد نظر در باستان شناسی چشم انداز بصورت گزارش تهیه می شود .