دژ برازجان چهار برج دارد و در ساخت آن از مصالحی چون ساروج و گچ و سنگ استفاده شده است.
کاروانسرای مشیرالملک در دوره پهلوی دوم به شهربانی واگذار شده و به عنوان زندان مورد استفاده قرار می‌گیرد و از این تاریخ علاوه بر اهمیت آن به دلیل معماری تاریخی از نظر تاریخ سیاسی نیز واجد ارزش می‌شود.
در کتاب «دشتستان در نهضت ملی وانقلاب اسلامی ایران» نوشته ماشاالله کازرونی آمده است: «به طور کلی در سال‌های دهه 30 تمامی زندانیان دژ برازجان را کمونیست‌ها تشکیل می‌دادند، به جز یکی دو نفر از فدائیان اسلام مثل عبدخدایی. اما در اوایل دهه چهل که نهضت اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره) شروع گردید، گروه‌های اسلامی و ملی نیز به دژ برازجان منتقل شدند که از جمله تمامی سران نهضت آزادی به جز آیت الله طالقانی، سران جمعیت مولفه اسلامی، اعضای نیروی سوم، گروه 15 خرداد، متهمین به شرکت در قتل منصور نخست وزیر رژیم و دیگر گروه های چپ بودند.
یدالله سحابی و مهدی بازرگان نیز مدتی در این دژ زندانی بوده‌اند.
مهدی بازرگان اولین نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران در خاطرات خود از این بنا اینگونه می‌نویسد: «سفر پرمشقتی را تمام کرده بودیم، اتوبوس دور فلکه پیچید و جلوی در دژ برازجان متوقف شد، دستبند به دست پیاده شدیم و به داخل دژ رفتیم. آن موقع برازجان خیلی کوچک و دورافتاده بود؛ دژ برازجان هم معروف بود، قلعه بزرگی با دیوارهای قطور و محوطه‌ای که آن جا را «شترخان» می‌گفتند و در واقع کاروانسرای بزرگی بود که از دو سال و نیم پیش عده‌ای از مخالفان رژیم آنجا زندانی بودند....
زندان برازجان برای ما سازنده بود؛ روز جمعه بعد که روز ملاقات بود تعداد زیادی از مردم و مبارزان بوشهر و برازجان به دیدن ما آمدند و اولین روز ملاقات خیلی شلوغ؛ گرم و پرشور بود ولی از آن روز به بعد، فقط به خانواده درجه یک اجازه ملاقات می‌دادند ... زمستان را گذراندیم، روز اول فروردین مراسم سال نو را با دیگر دوستان برگزار کردیم. افسران و پاسبان‌ها آمدند با چای و شیرینی از آن‌ها پذیرایی کردیم ... از اول فروردین هوا رو به گرمی گذاشت، پنکه‌های سقفی در اتاق‌ها و محوطه شترخان شب و روز می‌چرخیدند و هوای مرطوب توام با شن نرم را پراکنده می‌کردند. درجه حرارت در سایه هم به 40 درجه می‌رسید حتی بعضی‌ها مریض شدند و البته در این مدت همه روحیه خوبی داشتند و به کارهای گذشته خود و سرنوشتی که پیدا کرده بودند افتخار می‌کردند و هیچکس را ندیدم که ابراز ضعف و پشیمانی کند ... و بالاخره پس از هفت ماه و نیم مجدداً ما را به زندان قصر تهران بازگرداندند.»
این بنا اکنون یک جاذبه گردشگری است و در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
نظر شما