۱ آبان ۱۳۹۷ - ۱۵:۴۶

حفاری بدون مجوز محراب قرن دومی گنبد خواجه نظام مسجد عتیق اصفهان | پشت‌پرده اقدامات بدون مجوز باستان شناسی در اصفهان چیست؟

چمدان: هنوز خبرهای مربوط به اقدامات کف‌سازی چهارباغ اصفهان و بی‌پاسخ ماندن نامه‌نگاری‌های پژوهشکده باستان‌شناسی به اتمام نرسیده که عکس‌های ارسالی به خبرنگار چمدان، نشان از اقدامی دیگر بدون مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی دارد.

فعالان میراث فرهنگی اصفهان خبر می‌دهند که زیر گنبد خواجه نظام‌الملک مسجد عتیق اصفهان حفاری‌هایی از سوی مرمتگران و نه باستان‌شناسان صورت گرفته و محراب قرن دوم آن حدود دو الی سه ماه پیش بیرون آمده است و از مدت‌ها پیش همین طور به حال خود رها شده است. عکس‌های ارسالی هم بر این موضوع صحه می‌گذارد و این پرسش را پیش می‌آورد که آیا این حفاری‌ها‌ بر اساس مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی صورت گرفته است و قرار است اینجا به سایت موزه تبدیل شود؟

به گزارش چمدان، یکی‌ از قدیمی‌ترین‌ مسجدهای‌ ایران‌ که‌ تحولات‌ معماری ‌دوره‌های‌ گوناگون‌ اسلامی‌ را دربردارد، مسجد جامع‌ اصفهان‌ واقع ‌در شمال‌ شرقی‌ شهر است‌ که‌ مجموعه تاریخی‌ وسیعی‌ به‌ ابعاد 170*140 متر را در کنار میدان‌ کهنه‌ تشکیل‌ می‌دهد. این‌ مسجد امروزه‌ شامل‌ قسمت‌های‌ مختلفی‌ چون‌ گنبد نظام‌الملک‌، گنبد تاج‌الملک‌، صحن‌ چهارایوانی‌، شبستان‌ها و بنای‌ معروف‌ به ‌مدرسة‌ مظفری‌ است‌.

سازمان‌ ملی‌ حفاظت‌ آثار باستانی‌ (سابق‌) با همکاری‌ مؤسسه ‌ایتالیایی‌ خاورمیانه‌ و خاوردور در فاصله سال‌های‌ 1357-1349 شمسی‌ دست‌ به‌ اقدامات‌ اساسی‌ و وسیعی‌ برای‌ کاوش‌های‌ باستان ‌شناسی‌ و مرمت‌ این‌ بنای‌ مهم‌ و پژوهش‌ در مورد خصوصیات‌ معماری‌ و مراحل‌ مختلف‌ ساختمانی‌ آن‌ زد. نتایج ‌بررسی‌های‌ دقیقی‌ که‌ طی‌ این‌ سال‌ها به‌ سرپرستی‌ پروفسور شراتو و پروفسور گالدیری‌ انجام‌ گرفت‌، بسیاری‌ از ابهامات‌ تاریخی‌ و معماری‌ مسجد را برطرف‌ کرد و مراحل‌ مختلف‌ شکل‌گیری‌ این ‌مجموعه‌ را معرفی‌ کرد.

عبدالرضا کارگر جانشین مدیر پایگاه مسجد جامع اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار چمدان در این باره می‌گوید: زیر گنبد خواجه نظام‌الملک محرابی متعلق به قرن دوم هجری هست که حدود 40 سال پیش و حوالی سال 56 توسط هیات ایتالیایی کاوش شد و پس از انقلاب محراب مدفون شد اما اکنون به منظور استحکام بخشی و نم زدایی آجرهای کف برداشته شد و محراب نمایان شد اما این اقدام به طور کلی مربوط به کف سازی است و کاوشی صورت نگرفته است.

کارگر در عین حال اظهار می‌کند که این اقدام بیش از دو ماه پیش زیر نظر ناظران و با اقدامات صدرصد حفاظتی انجام شده است و اکنون هم قرار است شورای فنی نظر بدهد که دور یا روی محراب شیشه‌ باشد و بررسی شود چه اقدامی صورت بگیرد که برای نمازگزاران مشکلی پیش نیاید.

این در حالی است که سیامک سرلک معاون پژوهشی پژوهشکده باستان شناسی در گفتگو با چمدان ضمن اظهار بی‌اطلاعی از این اقدام می‌گوید: «مطلقاً هر برنامه میدانی صرفاً باید با مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی باشد. عجیب است اگر اداره کل میراث فرهنگی اصفهان چنین کرده باشد. حتی اگر کف‌سازی هم بخواهد انجام شود باید طرح و برنامه‌ای داشته باشد و در شورای فنی مجوز گرفته باشد. با همه اینها حتی اگر بنا به گفته‌ شما استدلال این باشد که چون ایتالیایی‌ها 40 سال پیش کاوش کرده‌اند دیگر نیازی به مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی نیست این استدلالی کاملاً اشتباه است.

به گزارش چمدان، فعالان میراث فرهنگی مدعی هستند که دو سال پیش هم در قسمتی از مسجد جامع پایه ستونی حین مرمت‌ها کشف شد که بدون اعلام به پژوهشکده روی آن پوشانده شد و باقی فعالیت تداوم یافت.

حال این پرسش‌ها مطرح است که اگر به گفته‌ جانشین مدیر پایگاه مسجد جامع گزارش‌های ایتالیایی‌ها مکفی بوده است، دقیقا به کدام بخش آن استناد شده است، اگر هم به کتاب مسجد جامع اوژنیو گالدیری ترجمه عبدالله جبل عاملی استناد شده است، دقیقاً به کجای این کتاب ارجاع شده است. از سویی شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که فرضاً ساختمان شماره A برزن جنوبی را هرتسفلد در دهه 30 میلادی و تجویدی در اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50 کاوش کرده و باستان‌شناسان دوباره و اخیراً برای کاوش آن مجوز گرفته اند. در برزن جنوبی یا تل تخت هم این موضوع تکرار شده است.

موضوع این نیست که ایتالیایی‌ها چه زمانی آنجا کاوش کرده‌اند، موضوع آن است که وقتی یک مرمتگر به یک متریال باستانی بر می‌خورد آیا می‌تواند تشخیص بدهد متعلق به چه دوره‌ای است؟ سبک هنری آن چیست؟ ارتباطات فرهنگی آن کدام است؟ پس مسأله این نیست که چون قبلاً این محراب کاوش شده دوباره بتوان بدون باستان‌شناس روی محراب را برداشت درست مانند آن است که بگوییم چون مسجد شاه از دوره صفوی تا کنون فرضاً 30 بار مرمت شده است پس اشکالی ندارد که یک باستان‌شناس آن را مرمت کند.

از سویی این پرسش مهم مطرح است که چرا اساساً اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان برای جایگاه پژوهش باستان‌شناسی ارزش و اعتباری قائل نیست و در قضیه کف‌سازی‌های چهار باغ هم با اقداماتی که انجام داد، شأنیت باستان‌شناسی کشور را زیر سوال برد.

[caption id="attachment_187232" align="aligncenter" width="607"]