سردیس سرباز هخامنشی قرار است که 90 سال پیش در کاوش ها به دست آمده و 80 سال پیش از کشور خارج شده سرانجام به ایران بازگشته اکنون قرار است از 15 مهرماه به مدت ۱۲ روز در این بخش از موزه با حضور علاقه مندان به نمایش درآید.
به گفته مونسان رییس سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری این سردیس قرار است پس از آن که تا ۲۷ مهرماه در موزه ملی ایران به نمایش درآمد از پایتخت راهی دیگر شهرهای منتخب کشور شود تا سایر علاقه مندان به فرهنگ ایرانی از آن بازدید کنند.
معاون رئیسی جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری در مراسم رونمایی از سردیس سرباز هخامنشی گفت: پس از تلاش‌های متعدد موفق شدیم اجازه ورود سردیس سرباز هخامنشی را بگیریم و در سفر رئیس جمهور به نیویورک در بازگشت به ایران این قطعه تاریخی تحویل نماینده ایران در سازمان ملل شده بود و توسط حسن روحانی به کشور بازگشت و امروز مراسم رونمایی از این سردیس سرباز هخامنشی را شاهد هستیم.
مونسان افزود: این قطعه تاریخی در یکی از حراج‌های خارج از کشور با قیمت پایه ۱.۲ میلیون دلار برای فروش گذاشته شده بود و پیش‌بینی می‌شد بیش از ۲ میلیون دلار ارزش داشته باشد و به فروش برسد که خوشبختانه جلوی فروش این اثر گرفته شد و توانستیم آن را به کشور بازگردانیم.
او ادامه داد: براساس برنامه‌های موجود، این اثر تا ۲۷ مهرماه در موزه ملی به نمایش گذاشته می‌شود و پس از آن برای نمایش به شهرهای منتخب سراسر کشور برده می‌شود تا تمام مردم ایران بتوانند از این قطعه تاریخی دیدن کنند. در واقع می‌توان گفت پس از آنکه در شهرهای مختلف به نمایش گذاشته شد این سرباز وطن که ۸۰ سال از کشور دور مانده بود به محل اصلی خود یعنی تخت جمشید بازخواهد گشت و در همان محلی که از آن جدا شده است نصب می‌شود. قطعات دیگری نیز وجود دارد که در حال پیگیری هستیم تا بتوانیم این آثار تاریخی را به کشور بازگردانیم.
مروری کوتاه بر 82 سال، نقل و انتقال نقش برجسته سرباز هخامنشی مسروقه از تالار شورا در تخت جمشید
پیشینه، تاریخ و نحوه مفقود شدن سردیس :
سردیس سرباز هخامنشی اولین بار در سال 1932 طی کاوش مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به سرپرستی ارنست هرتسفلد در قسمت ایوان جنوبی کاخ شورا نمایان شد. اما انچه مسلم است این نقش برجسته مربعی شکل که ابعاد آن 8 اینچ مربع ( 51.6 سانتیمتر مربع ؟ ) اعلام شده تا سال 1936 در محل اصلی خود وجود داشته است. پس از اتمام کار هرتسفلد در تخت جمشید در سال 1934، اریک اف. اشمیت در اواخر همان سال، سرپرستی کاوش تخت جمشید را از جانب مؤسسه شرق شناسی شیکاگو عهده دار شد. نماینده اشمیت دونالد مک کاون اولین شخصی بود که به شکل غیر رسمی مفقود شدن این سردیس را در سال 1936 و بر اساس مستندات موجود، ( عکس های موجود از این سردیس در محل اصلی خود)، که در حال حاضر با شماره OI 33-280
Photograph 23188- Negative 12822
در آرشیو موسسه شرق شناسی شیکاگو موجود است به مقامات ایران گزارش می دهد. در تاریخ 26 مارچ 1936 نامه ای رسمی از جانب اریک اف. اشمیت سرپرست کاوش مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به علی اصغر حکمت وزیر وقت فرهنگ و آموزش ایران نوشته می شود و در آن مفقود شدن این سردیس به شکل رسمی گزارش می شود و وی نیز طبق نامه ای به اریک اف. اشمیت ناراحتی و نگرانی خود را از این مسئله به شدت ابراز می کند. در بین سال های 1936 تا 1950 هیچ اطلاعی از سرنوشت این سردیس و نقل و انتقالات آن در دسترس نیست. در دسامبر 1950 این سردیس به همراه یک سردیس دیگر که از همین بخش کاخ شورا جدا شده و به سرقت رفته بود، توسط شخصی به نام پاول مالون که دلال اشیاء عتیقه در قاره آمریکا و اروپا بوده، به ترتیب به دو موزه مونترال و تورتنو به فروش می رود. شخصی به نام اف. کلیولند مورگان که یک کلکسیونر اشیاء عتیقه بوده این سردیس را از پاول مالون به قیمت 1000$، خریداری و آنرا به موزه هنرهای زیبای مونترال اهدا می کند.
[caption id="attachment_184373" align="aligncenter" width="800"]
سوسن چراغچی از بخش حقوقی سازمان میراث فرهنگی که سالها در این بخش برای بازگردان اشیای تاریخی - فرهنگی ایرانی خارج از کشور از جمله الواح چغامیش، الواح هخامنشی و سردیس سرباز هخامنشی به داخل ایران تلاش کرده است به همراه رحمت الله رئوف مدیر کاخ نیاوران، محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی کل کشور، هادی احمدی مدیر کل بافت ها، محوطه ها و بناها در کنار سردیس سرباز هخامنشی در موزه ملی ایران|15 مهرماه 97[/caption]
توقف حراج نقش برجسته سردیس سرباز هخامنشی (سر، بالاتنه همراه با نیزه)، پیگیری حقوقی قضایی و استرداد آن
در تاریخ 29 مهر ماه 96 ایمیلی به معاونت میراث فرهنگی واصل شد که حاکی از نمایش یک قطعه نقش برجسته سرباز هخامنشی متعلق به تخت جمشید توسط «Rupert Wace Ancient Art» در نمایشگاه پاییزه نیویورک TEFAF در فاصله زمانی بین 28 اکتبر تا اول نوامبر 2017 ( ششم تا یازدهم آبان 96) به قصد فروش بود. فرصت برای توقف نمایش و حراج این نقش برجسته بسیار اندک بود. اگرچه اطلاعات مختصری از مدارک و اسناد مربوط به حفاری های تخت جمشید توسط مؤسسه شرق شناسی شیکاگو در سال 1930 بدست آمده بود ولی نیازمند کار تطبیقی میدانی، تصاویر وضع موجود و انطباق قطعه سنگ مورد نظر با جای خالی آن در ایوان جنوبی کاخ شورا بود.
کارشناسان معاونت میراث فرهنگی و پایگاه تخت جمشید بلافاصله گزارش تکمیلی را بدلیل حساسیت آن بدور از علنی شدن موضوع تهیه کردند.
گزارش های مربوطه نشان می داد که پیشینه اثر به مربوط به سال 1936 است و گزارش سرقت توسط دانلد مک کاون معاون وقت سایت تخت جمشید به مقامات ایرانی گزارش شده است ولی مشخص نیست که آیا دولت وقت ایران علیه مرتکبین این اقدام غیرقانونی که دست به جداسازی سنگ برجسته ار کاخ شورای تخت جمشید و خارج کردن آن از کشور زده اند نزد مراجع قانونی داخلی یا خارجی اعلام جرم کرده اند یاخیر، در این راستا نیز هیچ مدرک یا سندی بدست نیامد تا برای اعلام جرم در دادگاه مورد استفاده قرار گیرد.
بر مبنای اسناد بدست آمده؛ در سال های 1950 و 1951، قطعه سنگ موصوف به دو قطعه تقسیم شده بود و توسط فردی به نام پل مالون به موزه های مونترال و تورنتو کانادا فروخته شده بود. قطعه تحت مالکیت موزه مونترال پس از سرقت در سال 2011 در سال 2014 کشف می شود.
بر اساس روال جاری، اقدامات قضایی داخلی و دادخواهی های بین المللی و کلیه مکاتبات و پیگیری ها در یک فرآیند اداری از طریق معاونت حقوقی سازمان با مرکز امور حقوقی بین الملل ریاست جمهوری صورت می گیرد ولی به دلیل فرصت بسیار اندک با مذاکره شفاهی و مکاتبات آنی و محرمانه معاونت میراث فرهنگی با وزارت خارجه و مرکز امورحقوقی بین المللی ریاست جمهوری خواستار اقدام فوری برای متوقف کردن حراج شد.
از آنجائیکه بر اساس تصاویر، نقشه ها و اسناد تعلق این نقش برجسته به تخت جمشید قطعیت داشت گواهی تأیید اصالت و وضعیت خروج اثر موصوف از کشور برای توقف فوری طرح توسط معاون میراث فرهنگی امضاء و به وزارت خارجه و با نظر رئیس محترم مرکز امور حقوقی ریاست جمهوری برای سرعت عمل از طریق نمایندگی ایران در نیویورک و درخواست به دادستانی حوزه نیویورک آمریکا ارایه شد. بدنبال این اقدام با دستور فوری دادستانی مورد نظر شی موصوف در ساعات آغازین نمایشگاه توسط پلیس آمریکا توقیف و از حراج خارج شد.
پس از توقیف اثر، فرآیند قضایی پرونده جهت اثبات مالکیت ایران بر اثر یاد شده و استخدام وکیل بواسطه مرکز امور حقوقی بین الملل ریاست جمهوری، نمایندگان و وکلای ایران در لاهه آغاز شد. با ارسال اسناد مربوطه توسط وکلا به معاونت میراث فرهنگی،گزارش های تکمیلی، صداقت و اصالت اسناد و مهر و امضاء مجدد آن امور حقوقی و دفاع از پرونده در دادگاههای مختلف از سوی وکلای ایرانی پیگیری شد.
طرح دعوی به طور همزمان در نیویورک و کانادا با امضاء و تأیید معاون میراث فرهنگی و تلاش فراوان معاونت مجلس و امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از جمله مراحل پیگیری قضایی و استرداد اثر به ایران به شمار می رود.
سرانجام دادستانی نیویورک رای استرداد اثر به ایران را صادر کرد و بدنبال آن نیز پرونده مفتوحه در دادگاه کانادا نیز مختومه اعلام شد و سردیس هخامنشی به نماینده ایران در سازمان ملل تحویل شد.
ارسال این اثر بدلیل مشکلات بیمه ای و نبود پرواز مستقیم موضوعی بود که با وزارت امورخارجه در میان گذاشته شد که خوشبختانه با نزدیکی سفر رییس جمهور به نیویورک و اخذ مجوز از وی این اقدام صورت گرفت.
[caption id="attachment_184344" align="aligncenter" width="600"]
عکس: مهدی نصیری[/caption]
پیام های فرهنگی استرداد سردیس هخامنشی برای جمهوری اسلامی ایران
استرداد این اثر علاوه بر رویداد مهم فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران به لحاظ داشتن پیام های فرهنگی ذیل دارای اهمیت است: :
1- استرداد آثارتاریخی کشورمان طی سال های گذشته و استرداد این اثر متفاوت از رویکرد و موضع دولت آمریکا با همراهی و همدلی و ارتباط مجامع فرهنگی،علمي،کارشناسان خارجی و علاقه مندان به هنر و تاریخ ایران در خارج از كشور صورت گرفت که نشان از ظرفیت دیپلماسی فرهنگی، اهمیت زبان دیپلماسی و استفاده از آن در بازگشت دیگر آثار کشورمان است.
2- استرداد این اثر همچون بازگشت دیگر آثارفرهنگی کشورمان طی سه سال اخیر مایه امیدواری برای بازگشت دیگر قطعات سرقت شده به کشورمان است.
3- روند و تعامل صورت گرفته حاکی از آن است که چنانچه ردی از اسناد و اشیاء سرقتی در هر گوشه جهان باشد می توان امیدوار بود که موزه ها و دستگاههای قضایی رای به بازگشت آثار بدهند.
4- تقویت بخش پایش و جستجو گروه اموال فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و یگان حفاظت می تواند نتایج خوبی را به دنبال داشته باشد. از این رو سازمان باید در این زمینه سرمایه گذاری کند.
5-باگسترش و تقویت همکاری با اینترپل و پلیس های اموال در کشورهای مختلف می توان گامهای موثری در شناخت و شناسایی اموال به سرقت رفته برداشت.
6- سرمایه گذاری و استفاده از ابزار مدرن پایش از زمین ، دریا و هوا باید در دستور کار قرار گیرد.
7- با تحویل سردیس هخامنشی از ریاست جمهوری در روزهای آتی این اثر به خانه خود تخت جمشید بازگشته و تحویل مرمتگران جهت مرمت آناستیلوژی می شود به گونه ای که با پیدا شدن قطعات دیگر عینا در جای خود نصب شود.
نظر شما