انتخاب تهران به عنوان پایتخت از سوی خان قاجار چند علت داشته که مهمترین آنها نزدیکی به اراضی حاصلخیز ورامین و مجاورت آن با محل استقرار ایلات ساوجبلاغ بوده است، مضافا ایلات غرب ساکن در ورامین، یعنی هواخواهان وی در حوالی تهران اقامت داشتند و جز این، تهران با استرآباد و مازندران که در حقیقت ستاد اصلی نیروهایش بود فاصله چندانی نداشته است
[caption id="attachment_183959" align="aligncenter" width="800"]
درخت چنار سعدآباد ورامین با توجه به انتساب یکی از مهمترین رویدادهای تهران و آغاز پادشاهی قاجار به آن همچنان ثبت میراث طبیعی نیست! حتی اگر این درخت انتساب تاریخی هم نداشت باشد به لحاظ قدمت و ارج و قربش نزد محلی ها ارزش ثبت ملی شدن را دارد.[/caption]
حالا کافی است تا از تهران به سمت جاده امام رضا (ع) حرکت کنید و پس از گذشتن از پاکدشت و قیام دشت و شریف آباد از روستای جمال آباد عبور کنید و پس از آن در خیابان اصلی سعدآباد چنار تنومندی را ببینید. این جاده همان مسیر پاکدشت به ورامین است. اگر لحظاتی از خودرو خود پیاده شوید و نگاهی به درخت بیاندازید، کنار آن تابلویی می‌بینید که بر روی آن توضیحاتی از سوی دهیاری و شورای اسلامی روستا حک شده است:
«با درگذشت کریم خان زند در 13 صفرسال 1193 ه.ق، آقا محمد خان قاجار که برای جلوگیری از عصیان به مدت 14 سال در شیراز تحت نظر بود از این شهر گریخت تا خود را به زادگاهش استرآباد (گرگان) برساند، با این هدف که ایل قاجار را با خود متحد کرده سرتاسر ایران را زیر فرمان خود در آورد. مدتی پس از بازگشت آقا محمدخان از استرآباد و ورود به ملک ری و اتراق در حوالی تهران، وی بنا به دعوت مجنون خان پازوکی به خوار (گرمسار) و ورامین آمد و برخی از ایلات این منطقه با او عهد دوستی و اتحاد بسته و آقا محمدخان را در سعدآباد ورامین به تخت نشاندند. میرزامحمدخان دولّو، ایلخانی قاجار در ربیع الاول سال 1193ه.ق (فروردیت 1158 ه.ش) تاجی را که از مس مطّلا ساخته شده بود، در زیر چنار سوخته سعدآباد ورامین بر سر آقامحمدخان گذشت؛ سپس این تاج را در اصفهان میناکاری کردند و اینک در موزه مخصوص کاخ گلستان نگهداری می‌شود. اسناد واقعه تاریخی که نقطه عطف تاریخ قاجار به حساب می‌آید در کتاب «تاریخ ورامین در عصر قاجار» تألیف محمد هداوند خانی به چاپ رسیده است.»
از سویی اوژن اوبن سفیر فرانسه در ایران در آستانه مشروطیت در کتاب ایران امروز (1907-1906): سفرنامه و خاطرات اوژن اوبن سفیر فرانسه در ایران در آستانه جنبش مشروطیت صفحه 161 می‌نویسد: «در ناحیه‌ای موسوم به جمال آباد اردویی از دولوها به سرپرستی جان محمد و میرزا محمد خان از پیش اطراق کرده بودند. آقا محمد خان خود را به آنان معرفی و پیشنهاد می‌کند کینه قبیله‌ای قدیمی را فراموش کنند و با هم دست اتفاق و دوستی دهند تا به کمک همدیگر سرتاسر ایران را زیر فرمان خود درآورند. دولوهای دشت جمال آباد اولین بیعت کنندگان با خواجه تاجدار آینده‌اند. به دنبال این اتحاد ایل قاجار به جنبش و حرکت عظیمی دست می‌زند.»
[caption id="attachment_183960" align="aligncenter" width="800"]
عکس‌ها: مریم اطیابی[/caption]
قاجارهایی که در ورامین از آقا محمدخان حمایت کردند از دو طایفه «دّولو» و «قوینلو» بودند. قوینلوها از طوایف «آشاقه باش» ایل قاجار بودند و از آنجا که محمدحسن خان پدر آقا محمدخان به ورامین آمد، آنان با رضایت تمام و بدون هیچ واسطه به اطاعت او در آمدند.
بنا به روایت اسناد معتبر تاریخ قاجاریه «آقا محمدخان و فرزندان دیگر محمدحسن خان قاجار، بعد از شکست پدرشان از سپاه کریم خان زند و قتل وی به دشت قبچاق گریختند و به ایلات ترکمن پناهنده شدند.
آنها بعد از مدتی سرگردانی از ترس مخالفان خودشان که از طوایف «یوخاری باش» بودند، خود را تسلیم کریم خان زند کردند و مورد لطف و محبت او واقع شدند. کریم خان، آقا محمدخان را با خود به شیراز برد (تاریخ گیتی گشا، میرزاصادق موسومی نامی اصفهانی ص 63). «آقا محمدخان چندی در شیراز نزد کریم خان ماند و به خوشگذرانی مشغول بود در همین زمان کریم خان براثر بیماری سل در می‌گذرد و آقا محمدخان از این واقعه با خبر می‌شود و از آنجا به تهران فرار می‌کند. وی در کاشان اموال مالیاتی را که به شیراز می‌بردند، غارت می‌کند و در روز هفدهم صفر سال 1193 قمری (1151 خورشیدی) آقا محمدخان قاجار وارد ورامین می‌شود و در اینجا عده‌ای از سران طوایف قاجار و خوانین ایلات دیگر به اطاعت او در می‌آیند (تاریخ منتظم ناصری، اعتماد السلطنه ج 3، ص 1361)
آقا محمدخان در جذب دیگر طوایف ورامین نیز کوشید که توانست طوایفی مانند طایفه محمود خان پازوکی را به خود جذب کند که وی محرم اسرار خان قاجار به حساب می‌آمد که به مقام عالی نظامی سپاه وی دست یافت. محمودخان پازوکی از طایفه کردهای ساکن ورامین بود که در اصل از طایفه عرب‌های ورامین بودند که از جمله طوایفی بودند که با آقا محمدخان قاجار متحد شدند که ستون اصلی سپاه ایشان بودند که از تهران به استرآباد خان قاجار را همراهی می‌کردند. حتی عبداله مستوفی بیان می‌دارد «یکی ازعواملی که باعث شد تا آقا محمدخان تهران را به پایتختی انتخاب کند، وجود اعراب در ورامین بود (شرح زندگانی من ص 17)
عبدالله انوار تهران شناس هم در مورد چگونگی به تخت نشستن آقا محمد خان می نویسد: «چون کریمخان درگذشت بنابر مندرجات «ناسخ‌التواریخ» و «روضه‌الصفای ناصری» آقا محمدخان مخفیانه با عجله خود را به ایل قاجار در شمال ایران رساند و برای حکومت آینده ایران کمر بست و به منازعه با زندیان برخاست. در این حیص و بیص بنابر نقل «مرأت‌البلدان» گرچه علیقلی‌خان قاجار «خوار» و «ورامین» را گرفت و طهران را محاصره کرد ولی کاری در گشودن این شهر پیش نبرد و «غفورخان زند» حاکم طهران سخت در برابر او و قاجاریان ایستاد. آقا محمدخان با بودن «غفورخان زند» فکر گشودن طهران را از سر به در کرد و به سال ۱۱۹۷ هـ.ق غفورخان بر اثر مرض وبا درگذشت و طهران به دست «طاهرخان» افتاد اختلاف بین زندیان و سرکوبی «جعفرخان زند» موجب ضعف زندیان در برابر قاجارها و آقا محمد خان قاجار شد.
در این وقت «علیمردان‌خان زند» را از اطراف طهران فراری و سرانجام این کشمکش‌ها موجب شد «مجنون‌خان پازوکی»، سردار آقا محمدخان طهران را به حصار بگیرد و طاهرخان زند را که بر اثر اختلاف زندیان با هم و قطع رابطه او و فزونی لشکر قاجارها در سال ۱۱۹۹ هـ.ق طهران را به نفع قاجارها بگشاید و آقا محمدخان قاجار نیز فوراً خود را در روز یکشنبه یازدهم جمادی‌الاول سال ۱۲۰۰ ق مصادف با عید نوروز به تهران رساند و در این شهر به نام شاه ایران بر تخت سلطنت نشست و به نام او سکه و خطبه خواند. او ابتدای «قاسم‌خان دولّو» را والی تهران قرار داد و بعد «میرزا محمدخان قاجار دولّو» را به بیگلربیگی تهران رساند و به قولی در همان سال ۱۲۰۰ طهران را پایتخت کرد و به قولی دیگر در سال ۱۲۱۲ ق طهران را پایتخت ایران اعلام نمود.»
همانطور که پیشتر اشاره شد آقا محمدخان قاجار بعد از فرار از شیراز به ورامین آمد و چند روزی را در آنجا سپری کرد که در طی مدت اقامت خود توانست ایلات و عشایر ساکن ورامین مانند طوایف قاجاریه، کردها و عرب را نسبت به خود جلب و متحد کند. با کمک و همراهی این طوایف آقامحمدخان قاجار توانست با شکست زندیه و مخالفین خود به مقام پادشاهی ایران دست یابد. وی بعد از فتح کشور گرجستان در سال 1210 هجری قمری به روستای سعدآباد ورامین آمد و در زیر چنار سوخته این روستا تاجگذاری کرد.
در همین زمینه یحیی ذکاء در کتاب راهنمای کاخ گلستان می‌نویسد: «مرحوم محمدحسن تاج بخش (سالار همایون) چنین اعتقاد داشت که در سال 1193 قمری که آقا محمدخان در حوالی تهران بود میرزامحمدخان دولو ایلخان ایل قاجار در دوازدهم ربیع الاول همان سال در شهر ورامین تاجی را که بدست یک زرگر ایرانی ساخته شده بود، در زیر چنار سوخته سعدآباد ورامین بر سر آقا محمدخان گذاشت و به همین مناسبت، خاندان او به نام «تاج بخش» معروف شدند. این تاج را که از مس و طلا بود، به اصفهان فرستادند که میناکاری گردید و اینک در موزه سلطنتی گلستان محفوظ است».
[caption id="attachment_183974" align="aligncenter" width="1100"]
نقاشی عبدالله خان از آقا محمدخان قاجار در کاخ سلیمانیه کرج[/caption]
نظر شما