چمدان : نخستین نشست کمیته معماری بومی ایران با حضور علاقمندان، متخصصان و صاحب نظران در مقر ایکوموس ایران (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی) در چهارراه سرچشمه، کوچه محمود وزیری عمارت قوام‌الدوله (وثوق) برگزار شد.



مهدی حجت رییس ایکوموس ایران در این نشست با اشاره به این که یک طرف خواسته‌های انسان و طرف دیگر امکانات موجود در طبیعت است، افزود: هنر معمار این است که با توجه به امکانات بهترین وسیله آسایش و آرامش انسان را در معماری بومی فراهم کند.

او با ذکر مثالی گفت: در بوشهر هنوز هم مقدار زیادی چوب را روی بلم و لنج از هند به بوشهر می‌آورند. می گویند در زمان ناصر‌الدین شاه سفارش ساخت در چوبی شکیلی را با چوب هند دادند سپس چوب‌ها را با لنج به بوشهر آوردند و در را ساختند اما هنگام عبور از گردنه‌های بوشهر به شیراز از انتقال آن درماندند و اکنون این در، در یکی از مدارس بوشهر نصب شده است. حال پرسش این است آیا دری که چوبش در هند تهیه شده و در بوشهر ساخته شده بومی است؟ و چون از گردنه شیراز عبور نکرده پس در شیراز غیربومی تلقی می‌شود؟ بومی و غیربومی چیست و حوزه نفوذ و برخورداری کجاست؟

وی ادامه داد: این که شیشه رنگی را از آلمان می‌آوریم و در منازل نصب می‌کنیم یا از آلومنیوم در خانه‌ها و ادارات بهره می‌گیریم آیا به مفهوم بومی است یا نه؟ پس شاید بومی به این مفهوم هم هست که از چه چیزی می‌خواهیم استفاده کنیم و البته مبحث دانشی که از آن بهره می‌گیریم هم مطرح است.



حجت یادآور شد: در معماری بومی معمار در حقیقت بین خواسته‌ها و نیازهای انسان و ظرفیت‌هایی که در محیط است ارتباط برقرار می‌کند و با توجه به ظرفیت‌های موجود محیطی آسایش و آرامش مورد نیاز انسان را فراهم می‌کند. معمار بومی باید بتواند دریابد انسان به لحاظ مادی و معنوی به چه چیزهایی نیاز دارد و قدرت پاسخگویی به آنها در طبیعت چقدر است.

رییس ایکوموس با اشاره به این که در بوم‌ها و اقلیم‌های متفاوت خواسته‌ها، نیازها، طبع‌ها، آداب و رسوم، فرهنگ‌ها، غذاها، موسیقی‌ها، نوع پوشش، ذوق‌ها و سلیقه‌های انسان‌ها متفاوت است، تصریح کرد:بر حسب این که فردی در تهران، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی، کیش، خوزستان، سیستان، یزد و... زندگی می‌کند، تمامی این موارد با یکدیگر متفاوت است و هر کدام بوم و زیست بوم خاص خود را دارند چرا که تمام اجبارهای جغرافیایی و تاریخی در طول زمان یک بوم را می‌سازد و آدم‌ها و سلایق و جهان‌بینی آنها را شکل می‌دهد.

وی تأکید کرد: پس در معماری صرف تمرکز بر بناهای فیزیکی و مواد و دانش به کار رفته و مرمت و حفاظت از آن‌ها خطا است. تداوم حفاظت در معماری بومی بسیار مهم است و این میسر نیست مگر آن که به جریان زندگی در آن بوم‌ها، طبع‌ها، مظاهر فرهنگی، گذشته و حال و جهان‌بینی آدم‌های آن بوم توجه کرد. این که چرا یک بوشهری به دلیل وسعت دریا و آسمان پیش رو گشاده رو و دست و دلباز و خونگرم است و خانه‌اش نیز چنین ساخته شده، این که چرا یک یزدی چند متر زیر زمین هم پناه می‌برد و ساباط و قنات دارد، این که چرا یک گرگانی خانه‌اش را یک طبقه از زمین بالاتر می‌سازد و... پس معمار بومی باید به تمام لطایف و ظرایف فرهنگی توجه کند و مدام به خود متذکر شود که حفاظت از معماری بومی یعنی فهم شرایط انسان در محیط هر منطقه با تمام ظرایف و مسائل اقتصادی، تکنولوژی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و... که در معماری دخیل است.

حجت متذکر شد: حال که گروه‌های مختلفی به حوزه معماری بومی علاقه‌مندند باید بر این مهم توجه داشت که صرف نگه‌داری یک بنای تاریخی و تلاش برای فریز کردن آن در یک حالت مصداق ایجاد یک شهرک سینمایی صرف است در صورتی که روح بنا به روح انسان پیوند دارد.
او ضمن تشکر از سیاووش صابری دبیر کمیته معماری بومی که پیگیر تشکیل این کمیته بود، یادآور شد: حال که در این آشفته بازار اجرایی چراغ کوچکی افروخته شده امید است که یک کار اصولی‌تر و اجرایی تری انجام شود. من امیدم به مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها و سازمان میراث فرهنگی خیلی کم شده است اما اکنون که می‌بینم چنین تمنا و نیازی وجود دارد خوشحال می‌شوم و از آقای صابری درخواست دارم با جدیت و مدیریت مسأله معماری بومی را صرفاً در سطح پیگیری نکند و اکنون که چنین اقبالی هست با پیگیری ایشان و علاقه‌مندان باید بتوان در طول زمان این مسأله را حتی در سطوح بالاتر پیگیری کرد و متذکر شد که نگاه فریز کردن آثار نگاه حفاظت نیست مهم طول حیات یک اثر است نه طول حفظ جسد اثر.

در این مراسم همچنین سیاوش صابری دبیر کمیته معماری بومی اظهار کرد : باید از ظرفیت ایکوموس برای معماری بومی خودمان استفاده کنیم. مسأله این است که در اقیلم‌های متفاوت ایران، مردم با آداب و رسوم و فرهنگ‌های متفاوت و متکاثر وجود دارند که تنوع زیادی در معماری بوجود می‌آورند.

وی با اشاره به این که معماری بومی هم مانند میراث ناملموس در حال از بین رفتن است و ایکوموس تلاش کرد از طریق تشکیل کمیته معماری بومی به نحوی به این نگرانی پاسخ دهد، افزود: ما نمی‌توانیم وظایفی را که به عهده دانشگاه‌ها، دستگاه‌های دولتی و مراکز تحقیقاتی و پژو هشگاه است برعهده بگیریم و بودجه آن را هم نداریم بنابراین تمرکز این کمیته بیشتر به دنبال ایجاد جریان در مخاطب عام است تا رفته رفته بتواند در یک دوره نه چندان کوتاه به معماری بومی ایران توجه بیشتری کند.



صابری نخستین اقدام کمیته معماری بومی را کتابشناسی و شناخت منابع و تعریف و ثبت و ضبط واژگان معماری بومی و تهیه فهرست از آنها دانست تا از پژوهش‌های تکراری جلوگیری شود.

وی تأکید کرد:اگر گروهی از علاقه‌مندان خواستار پژوهش‌های بیش‌تر باشند ایکوموس این آمادگی را دارد تا با مراکز پژوهشی ذی ربط مکاتبه کند و همکاری مشترک داشته باشد تا پژوهش‌ها سامان بگیرد.

بهاره الله دادی سرپرست دفتر معماری، طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش وزارت راه و شهرسازی هم با اشاره به فرآیند تشکیل کمیته معماری بومی گفت: هدف کمیته حفاظت از میراث فرهنگی و تداوم این امر است. از این رو در این کمیته بر ضرورت و میزان الویت در حفاظت میراث، میزان مشارکت پذیری و اقبال به موضوع، تقاضای جامعه مخاطب در سطوح مختلف، فقدان گروه‌های متخصص یا اقدامات موازی، قابلیت موضوع برای ایجاد یک جریان در سطوح مختلف جامعه توجه شده است.



او اضافه کرد: باید چارچوب‌ها را بر اساس ضرورت سرزمینی خودمان در معماری بومی تعریف کنیم. از این رو در پیشنهاد اولیه 14 بوم در سطح کشور شامل شمال شرق، شرق، جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب، شمال غرب، شمال، فلات مرکزی شامل: مرکز فلات، شمال ، شرق، غرب و جنوب فلات را در نظر گرفتیم.

او با اشاره به این که داده‌های آماری داوطلبان عضویت در این کمیته شامل سن، رشته، جنسیت، تخصص، شغل، استان و... تهیه شده است، افزود: کمترین اعلام آمادگی برای یک حوزه حدود 30 نفر و بیشترین حدود 80 نفر بوده است. بیشتر داوطلبان دانشجویان دوره دکترای معماری هستند و بیشتر آنها ساکن تهرانند.

افسانه جبرییل زاده یکی دیگر از اعضای کمیته معماری بومی هم رصد ، مستندنگاری، دیده بانی و آرشیو را بسیار مهم دانست و گفت: نخستین اقدام در مستندنگاری تهیه تصویر، نقشه، کروکی و... است. ممکن است عکسی خیلی قدیمی و کم رنگ باشد اما به عنوان یک سند بسیار ارزشمند است.



او یادآور شد: برداشت هر شخص از یک اثر با برداشت دیگری متفاوت است بنابراین اگر کسی گزارشی تهیه کرد دیگری خود را محدود نکند. از سویی با توجه به محل زندگی، محل تولد یا کارتان در محیط پیرامونتان می‌توانید از معماری بومی منطقه مستندنگاری کنید.

ناصر نوروززاده چگینی عضو دیگر این کمیته هم اظهار کرد:کمیته‌های دیگر ایکوموس از جمله کمیته انتشارات و اسناد، کمیته معماری دستکند ، کمیته آموزش، کمیته منظر فرهنگی و کمیته استادکاران هم می‌توانند به کمک کمیته معماری بومی بیایند و حتی در نشست‌های ماهانه ایکوموس به موضوعات معماری بومی هم پرداخته شود. این کمیته‌ها با یکدیگر همگام و هم قدم هستند.



او تأکید کرد: کشور ما مجموعه‌ای از معماری مختلف در گستره جغرافیایی متفاوت است که حاصل آن بوم‌های فرهنگی و طبیعی متفاوتی است که حاصل مواجه انسان در طول تاریخ با بوم‌های طبیعی و فرهنگی برای حفظ مشترکات بزرگ سرزمینی است.

به گزارش چمدان، داوطلبان عضویت در کمیته معماری بومی با مراجعه به سایت ایکوموس(http://www.iranicomos.org/) می‌توانند در بخش کمیته‌های علمی وارد صفحه کمیته بومی شوند و ثبت نام کنند و در هریک از زمینه‌های زیر با کمیته معماری بومی همکاری داشته باشند:

تهیه عکس از معماری بومی ایران/حوزه فرهنگی ایران ،تهیه فیلم حرفه‌ای/ آماتور (کوتاه یا بلند) از معماری بومی، گردآوری مدارک و پژوهشهای مرتبط با معماری بوم/ شهر مورد علاقه،شناسایی و مستندنگاری خصوصیات معماری بوم/شهر مورد علاقه،شناسایی واژگان مرتبط با موضوع در بوم/شهر مورد علاقه‌،ترجمه متون مرتبط با معماری بومی،همکاری در امور دبیرخانه‌ای با اعضاء اصلی کمیته،همکاری در اداره شبکه‌ها و گروه‌های مجازی کمیته،تهیه گزارش‌ عمومی/ تخصصی از معماری بومی،رصدآسیب‌های وارده به ارزش‌های بومی و اطلاع‌رسانی،شناسایی پژوهشگران، هنرمندان و استادکاران معماری بوم/شهر مورد علاقه،انجام مطالعات در مورد معماری بومی،مستندنگاری شیوه‌های اجرایی استادکاران،همکاری در امور ترویجی (نشست‌ها،کارگاه‌ها و...)، همکاری در ایجاد بانک اطلاعاتی معماری بومی