چمدان :  یکی از آیین های مرسوم در عزاداری‌های حسینی آیین حجله گردانی حضرت قاسم (ع) است که در نقاط مختلف ایران آداب خاصی دارد.


رقص حجله  در هرمزگان


« رقص حجله» تفسیری آیینی از روایت‌های کربلا است. این آیین در مناطقی از بندر‌عباس، میناب، شمیل و سیاهو اجرا می‌شود. در مراسم تعزیه‌خوانی در سه مجلس شهادت وهب که تازه ازدواج کرده است و در کربلا به شهادت می‌رسد. دوم در شب عاشورا در تعزیه حنابندان قاسم و سوم در روز عاشورا که حضرت قاسم قصد رفتن به میدان را دارد و پس از شهادت، حجله سیاه‌پوش می‌شود. اما در شب عاشورا بعد از مراسم تعزیه شهادت طفلان زینب (س) و نماز مغرب و عشا مردم حجله را به محلی دورتر از محل برپایی تعزیه یا حسینیه خود می‌برند. مردم حاجتمند طبق سنت سه بار از زیر حجله عبور می‌کنند. نوحه‌هایی در خصوص شب قتل و وداع شهدای کربلا با اهل بیت خوانده می‌شود. در مورد ناکامی قاسم ابن حسین (ع) با ساز و دهل چاووش‌خوانی می‌کنند.

[caption id="attachment_1730" align="aligncenter" width="678"] آیین رقص حجله و تابوت در بندرعباس | عکس: امیر مسعود عبیر[/caption]

در روستاهای اطراف بندرعباس صبح تاسوعا متوليان حسينيه‌ها تابوت‌ها را از حسينيه‌ها بيرون می آورند و از شهر خارج می كنند و به سمت قدمگاهی می برند که به اعتقاد مردم منطقه قدمگاه  حضرت علی (ع ) است‌ و این گونه به صورت نمادین فرزند (امام حسین (ع)) را به دیار پدر (امام (ع)) می برند. آنها که همچون پدرانشان نذر دارند در قدمگاه تابوتی می‌سازند به یاد تابوت‌هایی که قبیله بنی اسد با آن شهدا را در صحرای کربلا دفن کردند. از سویی گروهی در حسینیه حجله می‌سازند.


حجله یک مکعب مستطیل در ابعاد ۲ متر در یک متر است. در صبح تاسوعا اسکلت حجله غسل داده و شسته می‌شود. با پارچه سفید بر اسکلت کفن می‌پوشانند. بعد از کفن تنه را سیاهپوش می‌کنند. مرحله اصلی آن آرایش و تزیین حجله است. تمامی این مراحل را متولیان و پیشکسوتان انجام می‌دهند. در آماده‌سازی حجله زنان همکاری بیشتری دارند و حجله با تزئین کاملا بومی و متناسب با فرهنگ منطقه انجام می‌شود.

آنها هنر خود را در تزئينات سنتي چون گلابتون‌دوزي و زري‌دوزي براي تزئينات حجله به كار مي‌برند تا در اين سوگواري سهمي داشته باشند. سمبل‌های زیادی در این مراسم می‌توان یافت که رنگ و بوی مراسم ازدواج سنتی است. ابزارهای خاص آلات موسیقی در این مراسم دگرگون شده و کاربرد سوگواری پیدا می‌کند. آیینه‌کاری و پارچه‌های منقش عجین شدن مراسم محرم با فرهنگ هر منطقه را نشان می‌دهد. اجرای مراسم حنابندان، رخت بران و وصل (حجله) شاهزاده قاسم به صورتی نمادین اجرا می‌شود.

[caption id="attachment_1731" align="aligncenter" width="689"] آیین رقص حجله و تابوت در بندرعباس | عکس: امیر مسعود عبیر[/caption]

[show_post id="1855"]

اما تابوت، این در ورودی‌، در ضلع محرابی شكل است. تابوت تا ظهر آماده شده و ساعتی بعد در گرمای هوا بر دوش تنی چند از عزاداران در میان تپه‌ها راهی آبادی می‌شود. تحمل این گرما و این رنج راه، بخشی از سوگواری ا‌ست. تابوت در آغاز آبادی برای شروع مراسم منتظر می‌ماند، ساخت حجله اما تا عصر تاسوعا‌، همزمان با اجرای تعزیه در حسینیه به طول می‌كشد. تعزیه طبق روال روزهای محرم تا غروب به پایان می‌رسد. پس از اجرای تعزیه سیل عزاداران با علم‌ها، نشان‌ها و نمادهای دیگر به سوی انتهای آبادی می‌روند تا تابوت را به قتلگاه (حسینیه) بیاورند.

[caption id="attachment_1733" align="aligncenter" width="679"] آیین رقص حجله و تابوت در بندرعباس |  عکس: امیر مسعود عبیر[/caption]

با ضربه‌های آغازین دهل‌ها و نوای سوزناك سرنا، تابوت مرگ در گاه (زمان) نخستین شب عاشورا به حركت در می‌آید، علم‌های به سوی آسمان افراشته پیشاپیش عزاداران قرار می‌گیرند، در پیش آنها تابوت بر دوش سوگواران در میان آبادی حركت می‌كند، نوای سوگ سازها و دهل‌ها در كوچه می‌پیچد، خانه‌های سوگوار با نذرهای خویش به استقبال تابوت می‌روند، در جای جای مسیر، تابوت به رقصی ویژه در می‌آید و در این رقص مردمان به باورهای مقدس خویش از زیر تابوت‌ها می‌گذرند تا به پیوند با مفاهیم نهفته در ناخودآگاه دور خویش درآیند.

[caption id="attachment_1738" align="aligncenter" width="672"] آیین رقص حجله و تابوت در بندرعباس | امیر مسعود عبیر[/caption]

[show_post id="1539"]

ریتم رقص حجله در میان مینابی‌ها و بندرعباسی‌ها متفاوت است و در میناب رقص حجله پرشی است و تلاش عزاداران بر این است تا خود و فرزندانشان را در حین رقص از زیر حجله بگذرانند. بعد از مدتی حجله را به محل اجرای تعزیه و خیمه‌هایی که به صورت نمادین برپا شده‌اند می‌برند و با شروع نوحه‌خوانی رقص حجله به پایان می‌رسد.

حجله در مکانی از حسینیه گذاشته می‌شود تا تعزیه شب عاشورا اجرا شود. در تعزیه حنابندان قاسم، زنان سینی‌های حنای نذری‌شان را در برابر شبیه قاسم قرار می‌دهند. تا با اشارتی از سر تبرک دستی در حنا بزند و زنان سینی‌های خود را پس بگیرند. زمان دیگری که حجله دوباره به حرکت و رقص در می‌آید صبح عاشورا است که همراه با کاروان شبیه‌خوانان با دیگر نمادهای عزاداری در شهر راه می‌افتد و تا ظهر به عزاداری می‌پردازند. بعد از ظهر عاشورا و شروع تعزیه ظهر عاشورا و با شهید شدن داماد کربلا، حجله بار دیگر به میدان می‌آید و نعش نمادین در آن قرار گرفته و سیاه‌پوش می‌شود.

چایینه خوانی قاسم (ع) در ایلام

چمدان :  چایینه‌خوانی را زنان استان ایلام در مجالس عزا با سوز و گداز خاصی انجام می‌دهند. زنان ایلام در روزهای هفتم و هشتم و دهم ماه محرم و در روز اربعین، مراسم چایینه حضرت قاسم، حضرت عباس و حضرت امام حسین را برگزار می‌کنند.

[caption id="attachment_1734" align="aligncenter" width="796"] آیین چایینه خوانی[/caption]

در چایینه حضرت قاسم رسم بر این است که ابتدا بر دختری جوان و ازدواج نکرده ( به نشان عروس قاسم) لباس عروسی ( تن پوشی سبزرنگ و سرپوشی سفید رنگ) می‌پوشانند و دو شمع روشن نیز به دست‌های عروس می‌دهند و یک سینی پر از نقل و نبات، حنا، عود و شمع را در وسط میدان می‌گذارند.

[caption id="attachment_1737" align="aligncenter" width="800"] آیین چایینه خوانی در ایلام[/caption]

چایینه‌خوان‌ها با لباس تمیز رنگی و با وضعی مرتب وارد میدان می‌شوند و زنی که در اصطلاح مُلایه گفته می‌شود شروع به مداحی می‌کند. سپس زنی در حین اجرای مراسم عروسی، کفنی آغشته به خون را به وسط میدان می‌آورد ( به نشانه رسیدن خبر شهادت قاسم در روز برگزاری مراسم عروسی) بعد از این حادثه چایینه‌خوان از حالت نمادین شادی و سرور در آمده و خود را پریشان کرده با خاموش کردن شمع‌ها، روی سر عروس چادر سیاه (به نشانه عزادار شدن عروس) می‌اندازد و بعد از خاموش کردن شمع‌ها، نوحه‌خوانی توسط ملایه شروع شده و مجلس ماتم وعزا می‌شود.


ابتدا چایینه‌خوانها دو زانو نشسته و سپس در حالت ایستاده به صورت حلقه‌وار دور میدان چرخیده و با کف دو دست په پیشانی خود می‌زنند. چایینه عباس(ع) در روز هشتم محرم برگزار می‌شود. در روزهای عاشورا و اربعیین نیز چایینه امام حسین ( ع) با تفاوت‌هایی در مراحل و شیوه اجرا برگزار می‌شود.

[related-post id="1759"]

[related-post id="1795"]

[related-post id="1775"]